Paraliterackie wizje śmierci i umierania w kulturze sarmackiej

• Authors: Piersiak Tadeusz

Title variants

EN

PARALITERARY IMAGES OF DEATH AND DYING IN SARMATIAN CULTURE

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł jest próbą odtworzenia pojęć, wyobrażeń, przekonań i zachowań związanych ze śmiercią, funkcjonujących w obrębie kultury sarmackiej. Sądy dotyczące tych spraw oparto na analizie szczególnego zespołu tekstów – są nimi kazania pogrzebowe, podręczniki życia duchowego, pisma o charakterze hagiograficznym. Dominującym modelem dobrej śmierci jest umieranie heroiczne, wytrwanie do końca w tej roli społecznej, jaką pełniło się za życia, trwanie do końca przy swoich obowiązkach. Ten model ulega przeobrażeniom: z upływem czasu heroizm patetyczny, odwołujący się do wzorców biblijnych i antycznych zostaje zastąpiony przez heroizm wspierany cudownymi interwencjami sił nadprzyrodzonych. Istotnym problemem ideowym i artystycznym był konflikt między straszeniem śmiercią a jej oswajaniem. W kulturze sarmackiej przeważyło straszenie. Wiąże się z tym konkretyzacja, sensualizacja wizji śmierci.

EN

The paper attempts to reconstruct concepts, images, beliefs and patterns of behavior connected with death in Sarmatian culture. The judgements are based on an analysis of a specific group of texts: funeral sermons, textbooks on spiritual life and hagiographic writings. The dominant model of a good death is a heroic one, perservence in one's social role till the end, loyal fulfillment of one's duties. With time, the model undergoes a shift from grandiose heroism, based on Biblical and ancient motifs, to heroism supplemented by miraculous interventions of supernatural forces. An important ideological and artistic problem was a conflict between the 'taming' of death and using it as a means of frightening someone. As the latter prevailed in Sarmatian culture, the image of death was concretized and materialized.

Keywords

PL

śmierć; kultura sarmacka; kazania pogrzebowe

EN

death; Sarmatian culture; funeral sermons

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 1997-1998
• Volume: 9-10
• Pages: 135–147

Contributors

author

Piersiak Tadeusz

References

• Górski K., 1971, Matka Mortęska, Kraków
• Nowicka-Jeżowska A., 1992, Sarmaci i śmierć. O staropolskiej poezji żałobnej, Warszawa.
• Świętochowski R., 1975, Szkolnictwo teologiczne dominikanów, [w:] Dzieje teologii katolickiej w Polsce, pod red. M. Rechowicza, t. 2, cz. 2, Lublin.
• Włodarski M., 1978, Ars moriendi w literaturze polskiej XV i XVI w., Kraków.