Wykorzystanie metody litologicznej do weryfikacji rezultatów nieinwazyjnych badań kurhanów z epoki brązu na pograniczu śląsko-wielkopolskim (Las Krotoszyn, Wielkopolska)

• Authors: Hildebrandt-Radke Iwona , Mateusz Stróżyk , Czebreszuk Janusz , Jaeger Mateusz , Pospieszny Łukasz , Cwaliński Mateusz , Niebieszczański Jakub , Rotnicka Joanna

Title variants

EN

Use of the lithological method in verifying results of non-invasive surveys of the Bronze Age barrow mounds on the Silesia and Wielkopolska borderland (Krotoszyn Forest, Wielkopolska)

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Upowszechnienie się w archeologii metod nieinwazyjnych umożliwiło w znacznie większej skali badania obszarów leśnych. W badaniach cmentarzysk kurhanowych położonych na Wale Krotoszyńskim (Las Krotoszyn), w celu rozpoznania morfometrycznego cmentarzyska kurhanowego i identyfikacji kopców, które weryfikowano dodatkowo w terenie, zastosowano metody lotniczego skaningu laserowego do wykonania numerycznego modelu terenu. Wykonanie prospekcji magnetometrycznej, na podstawie oceny zróżnicowania anomalii magnetycznych, dało możliwość uchwycenia złożonej struktury wewnętrznej badanych kurhanów. Wyniki magnetometrii weryfikowane były poprzez odwierty geologiczne w miejscach występowania anomalii magnetycznych w obrębie kurhanu, a pobrany z nich materiał poddano badaniom litologicznym oraz analizie podatności magnetycznej.

EN

The spread of non-invasive methods in archaeology made it possible to study forest areas. In the study of barrow cemeteries located on the Krotoszyn Ridge (Krotoszyn Forest), aerial laser scanning methods were used to implement a numerical terrain model for morphometric recognition and identification of burial mounds, which were additionally verified in the field. Magnetometric prospection made it possible to study the complex internal structure of the studied mounds on the basis of the diversity of magnetic anomalies. The verification of the geomagnetic surveys was based on geological drillings in the places with the largest magnetic anomalies within the burial mounds; the material collected from them was subjected to lithological tests and analysis of magnetic susceptibility.

Keywords

PL

kurhany; lotniczy skaning laserowy (ALS); prospekcja magnetometryczna; metoda litologiczna; epoka brązu; Las Krotoszyn

EN

barrow mounds; Airborne Laser Scanning (ALS); magnetometry prospection; lithological methods; Bronze Age; Krotoszyn Forest

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2018
• Volume: 107
• Pages: 73-92

Contributors

author

Hildebrandt-Radke Iwona

• Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, Instytut Geoinformacji i Geoekologii

author

Mateusz Stróżyk

• Muzeum Archeologiczne w Poznaniu

author

Czebreszuk Janusz

• Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Wydział Nauk Historycznych, Instytut Archeologii

author

Jaeger Mateusz

• Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Instytut Kultury Europejskiej

author

Pospieszny Łukasz

• Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Oddział Poznań

author

Cwaliński Mateusz

• Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Wydział Nauk Historycznych, Instytut Archeologii

author

Niebieszczański Jakub

• Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Wydział Nauk Historycznych, Instytut Archeologii

author

Rotnicka Joanna

• Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, Instytut Geologii

References

• Aspinall A., Gaffney C., Schmidt A. 2008. Magnetrometry for archaeologists. Walnut Creek (CA), Alta Mira.
• Banaszek Ł. 2014. Lotniczy Skaning Laserowy. Czy w pełni wykorzystywany jest potencjał prospekcyjny metody? Folia Praehistorica Posnaniensia 19: 207-251.
• Bartmiński P., Krusińska A., Bieganowski A., Ryżak M. 2011. Przygotowanie próbek glebowych do pomiaru składu granulometrycznego gleb metodą dyfrakcji laserowej. Roczniki Gleboznawcze 62(2): 9-15.
• Blott S.J., Pye K. 2001. Gradistat: A Grain Size Distribution and Statistics Package for the Analysis of Unconsolidated Sediments. Earth Surface Processes and Landforms 26: 1237-1248. http://dx.doi.org/10.1002/esp.261
• Błaszczyk J. 1993. Szczegółowa mapa geologiczna Polski w 1:50 000, arkusz Krotoszyn. PIG, Warszawa.
• Bronk Ramsey C. 2017. Methods for Summarizing Radiocarbon Datasets. Radiocarbon 59(2): 1809-1833.
• Butent R. 1992. Zagadnienie kurhanów w Niedarach i Ludgierzowicach, gm. Trzebnica, woj. Wrocław. Studia Archeologiczne 22: 35-83.
• Chachaj J. 1994. Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Odolanów. PIG, Warszawa.
• Cincio Z. 1994. Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Milicz. PIG, Warszawa.
• Cwaliński M., Niebieszczański J. 2012. The Tumulus Culture Burial Mounds In Southwestern Poland. Construction of the Barrows and their Place in the Landscape. W: Kneisel J. (red.) Collapse or Continuity? Environment and Development of Bronze Age Human Landscapes. Universitätsforschungen zur Prähistorischen Archäologie 205, Bonn: 235-256.
• Cwaliński M., Niebieszczański J. 2013. Kurhanowy obrządek pogrzebowy kultury mogiłowej na terenach południowo-zachodniej Polski. Konstrukcja kurhanów i ich położenie w krajobrazie. Fontes Archaeologici Posnanienses 49: 107-144.
• Czebreszuk J., Jaeger M., Niebieszczański J., Pospieszny Ł., Cwaliński M., Stróżyk M. 2017. Model non-invasive research in forested areas - The Krotoszyn Forest. From the studies on the transformation of cultural landscape in prehistory of Greater Poland. W: W. Irlinger, G. Suhr (red.) Archaeological Sites in Forests, Strategies and Protection. Schriftenreihe (Bayerisches Landesamt für Denkmalpflege), Volk Verlag, München: 66-75.
• Czebreszuk J., Jaeger M., Pospieszny Ł., Cwaliński M., Niebieszczański J. 2013. Modelowe badania nieinwazyjne obszarów leśnych – Las Krotoszyn. Z badań nad przemianami krajobrazu kulturowego w pradziejach Wielkopolski. Fontes Archaeologici Posnanienses 49: 157-175.
• Dearing J.A. 1999. Environmental Magnetic Susceptibility: Using the Bartington MS2 System. Second edition. John Wiley and Sons publication.
• Doneus M., Briese C. 2006. Digital terrain modelling for archaeological interpretation within forested areas using full-waveform laserscanning. Proceedings of the 7th International conference on Virtual Reality, Archaeology and Intelligent Cultural Heritage (VAST'06). Eurographics Association, Aire-la-Ville, Switzerland: 155-162.
• Doneus M., Briese C., Fera M., Janner M. 2008. Archaeological prospection of forested areas using full-waveform Airborne Laser Scanning. Journal of Archaeological Science 35(4): 882-893.
• Fassbinder J.W.E. 2015. Seeing beneath the farmland, steppe and desert soil: magnetic prospecting and soil magnetism. Journal of Archaeological Science 56: 85-95.
• Folk R.L., Ward W.C. 1957. A Study in the Significance of Grain-Size Parameters. Journal of Sedimentary Petrology 27: 3-26.
• Gaffney C. 2008. Detecting trends In the prediction of the buried past: a review of geophysical techniques in archaeology. Archaeometry 50: 313- 336.
• Garrison E. 2016. Techniques in Archaeological Geology. Springer Ltd.
• Heise W., Izydorek I., Kujawa-Pawlaczyk J., Pawlaczyk P., Reczyńska K., Wasiak P., Kazimierski J., Gawroński A. 2012. Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000. 9190 Kwaśne dąbrowy. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.
• Hilczerówna Z. 1967. Dorzecze górnej i środkowej Obry od VI do początków XI wieku. Wyd. PAN, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków.
• Hildebrandt-Radke I., Przybycin J. 2011. Zmiany sieci hydrograficznej i zalesienia a melioracje regionu środkowej Obry (centralna Wielkopolska) w świetle danych historycznych i materiału kartograficznego. Przegląd Geograficzny 83(3): 323-342.
• Hładyłowicz K.J. 1932. Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku. Badania z Dziejów Społecznych i Gospodarczych 12, Lwów.
• Jaeger M., Pospieszny Ł. 2011. Tumulus Culture Barrows in the Polish Lowlands: the Case of the Cemetery in Smoszew. Ancestral landscapes burial mounds Copp. Bronze Ages (central East. Eur. - Balk. - Adriatique - Aegean, 4th-2nd Millenn. B.C.) Proceedings of the International Conference held in Udine, may 15th-18th 2008: 97-106.
• Jaeger M., Niebieszczański J., Czebreszuk J., Cwaliński M., Pospieszny Ł., Stróżyk M. 2015. Badania nad krajobrazem kulturowym z epoki brązu na pograniczu śląsko-wielkopolskim. Krajobrazy i ogrody. Ujęcie interdyscyplinarne. PTPN, Poznań: 169-181.
• Kasprolewicz P. 2013. Zróżnicowanie przestrzenne cech litologicznych, geochemicznych i geomagnetycznych kurhanu kultury mogiłowej w Smoszewie (południowa Wielkopolska). Maszynopis pracy magisterskiej. Instytut Geoinformacji i Geoekologii, Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych, Uniwersytet im. A. Mickiewicza.
• Kneisel J., Jaeger M., Pospieszny Ł., Holst M. 2010. Ausgrabungen in Smoszew, gm. Krotoszyn, Großpolen Fpl. 1 Sommer 2009 – Ein mittelbronzezeitlicher Grabhügel. Starigard 9: 39-43.
• Kondracki J., 2000. Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Kostrzewski J. 1924. Kurhany z II-go okresu epoki bronzowej w okolicy Krotoszyna i Ostrowa. Przegląd Archeologiczny 2: 259-274.
• Krygowski B. 1958. Krajobraz Wielkopolski i jego dzieje. PWN, Warszawa.
• Krygowski B. 1961. Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej. Cz. I – Geomorfologia. PTPN, Wydział Matematyczno-Przyrodniczy, Poznań.
• Krygowski B. (red.) 2007. Numeryczna mapa geomorfologiczna 1:300 000, Instytut Paleogeografii i Geoekologii. Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań.
• Le Borgne E. 1955. Susceptibilité magnétique anormale du sol superficiel. Annales de Géophysique 11: 399-419.
• Le Borgne E. 1960. Influence du feu sur les propriétés magnétiques du sol et sur celles du schiste et du granite. Annales de Géophysique 16: 159-195.
• Macias A. 1995. Ukształtowanie powierzchni. W: D. Kosiński, R. Marciniak, J. Parysek (red.) Krotoszyn, t. I, przyroda, człowiek, gospodarka. Towarzystwo Miłośników i Badaczy Ziemi Krotoszyńskiej, Krotoszyn: 19-26.
• Makarowicz M., Goslar T., Niebieszczański J., Cwaliński M., Kochkin I., Romaniszyn J., Lysenko S., Ważny T. 2018. Middle Bronze Age societies and barrow line chronology. A case study from the Bukivna ‘necropolis’, Upper Dniester Basin, Ukraine. Journal of Archaeological Science 95: 40-51.
• Pospieszny Ł. 2011. Teoria i praktyka zastosowania magnetometrii w archeologii. W: J. Jasiewicz, M. Lutyńska, M. Rzeszewski, M. Szmyt, M. Makohonienko (red.) Metody geoinformacyjne w badaniach archeologicznych. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań: 72-73.
• Pospieszny Ł. 2013. Neolit i epoka brązu w Europie Środkowej w świetle poznańskich badań na cmentarzyskach. Folia Praehistorica Posnaniensia 18: 235-245.
• Reimer P., Bard E., Bayliss A., Beck J., Blackwell P.,
• Ramsey C., Buck C., Cheng H., Edwards L., Friedrich M., Grootes P., Guilderson T., Haflidason H., Hajdas I., Hatté Ch., Heaton T., Hoffmann D., Hogg A., Hughen K., Kaiser F., Kromer B., Manning S., Niu M., Reimer R., Richards D., Scott M., Southon J., Staff R., Turney Ch., Van der Plicht J. 2013. IntCal13 and Marine13 Radiocarbon Age Calibration Curves 0– 50,000 Years cal BP. Radiocarbon 55(4): 1869 1887. doi:10.2458/azu_js_rc.55.16947
• Rzepecki S., Twardy J., Forysiak J. 2015. LiDAR barrows and aeolian hillocks. Between theory and practice. Sprawozdania Archeologiczne 67: 101-112.
• Schmidt A. 2007. Archeology, Magnetic Methods. W: D. Gubbins, E. Herrero-Bervera (red.) Encyclopedia of geomagnetism and paleomagnetism. Springer, Dordrecht: 23-30.
• Stróżyk M. 2015. Na nowo odkryty... Badania wykopaliskowe kurhanu 18 z cmentarzyska w Smoszewie, gm. Krotoszyn. Fontes Archaeologici Posnanienses 51: 283-293.
• Stróżyk M. 2016. Tumulus Culture Burial Mounds in the Landscape-Krotoszyn Forest Area: the Beginnings of a New Project. Landscape Archaeology Conference 2014 Proceedings. Multi-, inter- Transdisciplinary Research in Landscape Archaeology: 1-12. doi:10.5463/lac.2014.23.
• Szumotalska A. 2012. Wpływ pradziejowej działalności człowieka na przekształcenia pokrywy glebowej na stanowisku archeologicznym w Smoszewie (woj. wielkopolskie). Maszynopis pracy magisterskiej, Instytut Geografii, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
• Wrzesiński D., Kaniecki A. 2000. Komentarz do mapy hydrologicznej w skali 1:50 000, arkusz M-33- 11-D Krotoszyn, Wydawnictwo GEPOL, Poznań.