Argumenty kosmologiczne w uzasadnianiu tezy o jedności Wszechświata

• Authors: Dariusz Dąbek

Title variants

EN

Cosmological Arguments in Justification a Thesis of the Unity of the Universe

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Współczesna kosmologia wskazuje na pewne przejawy jedności Wszechświata, np. uniwersalność praw przyrody, globalną czasoprzestrzeń, możliwość wyróżnienia uniwersalnego czasu i jednej, wspólnej historii, czy też ścisłe zależności między parametrami kosmologicznymi i stałymi fizycznymi a faktem istnienia życia. Wykorzystanie metody abstrakcji i wnioskowania analogicznego w analizie własności Wszechświata pozwalają, bez naruszania zasady autonomiczności nauki i filozofii, zasadnie argumentować za tezą o jego nomologicznej jedności. Z drugiej strony w kosmologii przyjmuje się założenia związane z określeniem przedmiotu jej badań oraz warunkujące jej uprawianie. Ich podstawą jest przekonanie o stałym, niezależnym od czasu i miejsca, sposobie funkcjonowania przyrody. Pozwala to na formułowanie opisujących ją niezmiennych czasoprzestrzennie praw i ekstrapolowanie ich na cały Wszechświat. Uzasadnieniem takiej praktyki badawczej jest zgodność konstruowanych modeli kosmologicznych z obserwacją, efektywność wyjaśniania problemów badawczych, spójność z innymi działami wiedzy przyrodniczej oraz sukcesy programów unifikacyjnych i badań interdyscyplinarnych.

EN

The modern cosmology indicates some manifestations of the unity of the Universe, such as: the generality of the laws of nature, global space-time, the ability to distinguish universal time and the common history, or the close relationship between cosmological parameters and physical constants and the fact of the existence of life. The use of abstraction method and analogue reasoning in the analysis of properties of the Universe allows, without violating the principle of the autonomy of science and philosophy, to reasonably argue the thesis of his nomological unity. On the other hand, in the cosmology some assumptions related to the determination of the subject of the research and enabling the research practice are assumed. These assumptions are founded on a conviction of the constant, independent of time and place, way of functioning of nature. This allows formulating of the invariant laws of nature and extrapolating them to the entire Universe. This practice is justified by the consistency of cosmological models with the observation, the effectiveness of an explanation of scientific problems, the coherence of other fields of natural knowledge and the success of the unification programs and interdisciplinary research.

Keywords

PL

jedność Wszechświata; prawa przyrody; modele kosmologiczne; filozoficzne założenia w kosmologii; relacja nauka-filozofia

EN

unity of the Universe; laws of nature; cosmological models; philosophical assumptions in cosmology; science-philosophy relation

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Filozoficzne
• Year: 2014
• Volume: 62
• Issue: 3
• Pages: 65-84

Contributors

author

Dariusz Dąbek

• Wydział Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II

References

• Barrow J.D., Teorie wszystkiego, Kraków 1995.
• Barrow J.D., Tipler F.J., The Anthropic Cosmological Principle, Oxford 1986.
• Bondi H., Some Philosophical Problems in Cosmology, w: C.A. Mace (ed.), British Philosophy in the Mid-Century, London 1957, s. 195-201.
• Dąbek D., Kosmologia Edwarda Artura Milne’a i jej filozoficzne implikacje, Lublin, 2011.
• Dąbek D., Metodologiczne granice naturalistycznej interpretacji biologicznej teorii ewolucji, w: E. Wiszowaty, K. Parzych-Blakiewicz (red.), Teoria ewolucji a wiara chrześcijan, Olsztyn 2010, s. 85-97.
• Dołęga J.M., Kreacjonizm i ewolucjonizm. Ewolucyjny model kreacjonizmu a problem hominizacji, Warszawa 1988.
• Duff M.J., Powrót teorii strun, „Świat Nauki”, Kwiecień 1998, s. 54-59.
• Einstein A., Zasady fizyki teoretycznej, w: S. Butryn (red.), Albert Einstein. Pisma filozoficzne, Warszawa 1999, s. 31-33.
• Geroch R., Space-Time Structure from a Global Viewpoint, w: R. Sachs (ed.), General Relativity and Cosmology, New York 1971, s. 71-103.
• Goldsmith D., Największa pomyłka Einsteina? Stała kosmologiczna i inne niewiadome w fizyce Wszechświata, tłum. z ang. B. Bieniok i E.L. Łokas, Warszawa 1998.
• Hajduk Z., Filozofia przyrody. Filozofia przyrodoznawstwa. Metakosmologia, Lublin 2004.
• Hajduk Z., Nauka a wartości. Aksjologia nauki, Lublin 20112.
• Heller M., Czas i historia, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce”, 23 (1998), s. 37-52.
• Heller M., Czy Wszechświat jest matematyczny?, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce”, 22 (1998), s. 3-14.
• Heller M., Filozofia i Wszechświat. Wybór pism, Kraków 2006.
• Heller M., Granice kosmosu i kosmologii, Warszawa 2005.
• Heller M., Jak możliwa jest „filozofia w nauce”, „Studia Philosophiae Christianae”, 22 (1986), nr 1, s. 8-17.
• Heller M., Matematyczny model czasoprzestrzeni, „Roczniki Filozoficzne”, 23 (1975), z. 3, s. 21-36.
• Heller M., Nauka i wyobraźnia, Kraków 1995.
• Heller M., Ostateczne wyjaśnienia wszechświata, Kraków 2008.
• Heller M., Początek jest wszędzie, Kraków 2002.
• Heller M., Teoretyczne podstawy kosmologii, Warszawa 1988.
• Heller M., Unifikacja i geometryzacja fizyki w kosmologicznym kontekście, „Postępy Fizyki”, 42 (1991), z. 2, s. 131-145.
• Heller M., Wszechświat u schyłku stulecia, Kraków 1994.
• Heller M., Zasada kosmologiczna w kosmologii friedmanowskiej, „Roczniki Filozoficzna”, 20 (1972), z. 3, s. 59-75.
• Heller M., Zasady ekstrapolacji – uwagi na marginesie kosmologii, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce”, 1 (1978-79), s. 23-31.
• Heller M., Życiński J., Epistemologiczne aspekty związków filozofii z nauką, w: M. Heller, A. Michalik, J. Życiński (red.), Filozofować w kontekście nauki, Kraków 1987, s. 7-16.
• Heller M., J. Życiński, A. Michalik, Matematyczność przyrody, Kraków 1990.
• Infeld L., Moje wspomnienie o Einsteinie, Warszawa 1956.
• Kałuszyńska E., Jedność przyrody, wielość zjawisk, w: M. Heller, J. Mączka (red), Jedność nauki – jedność świata, Tarnów 2003, s. 15-28.
• Kłósak K., Z teorii i metodologii filozofii przyrody, Poznań 1980.
• Kotarbiński T., Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk, Wrocław 1961.
• Krąpiec M.A. i in., Wprowadzenie do filozofii, Lublin 1996.
• Leciejewski S., Rola zasad antropicznych w rozwoju współczesnej kosmologii. Studium metodologiczne, Poznań 2007.
• Mazierski S., Elementy kosmologii filozoficznej i przyrodniczej, Poznań 1972.
• Mazierski S., Prolegomena do filozofii przyrody inspiracji arystotelesowsko-tomistycznej, Lublin 1969.
• Melsen van A.G., Filozofia przyrody, Warszawa 1968.
• Placek J., O pojęciu matematyzowalności przyrody, „Kwartalnik Filozoficzny”, 23 (1995), s. 61-86.
• Ryan M.P., Shepley L.C., Homogeneous Relativistic Cosmologies, Princeton 1975.
• Such J., O uniwersalności praw nauki, Warszawa 1972.
• Such J., Szcześniak M., Szczuciński A., Filozofia kosmologii, Poznań 2000.
• Szczuciński A., Problem wielości wszechświatów, w: J. Such, M. Szcześniak, A. Szczuciński (red.), Filozofia kosmologii, Poznań 2000, s. 186-197.
• Tempczyk M., Fizyka a świat realny. Elementy filozofii fizyki, Warszawa 19912.
• Tempczyk M., Kosmologia jako samodzielna nauka przyrodnicza, „Człowiek i Światopogląd”, 11 (1986), s. 74-89.
• Tempczyk M., Strukturalna jedność świata, Warszawa 1981.
• Turek J., Czy kosmiczne koincydencje są rzeczywiście subtelnie dostrojone?, w: Z. Błaszczak, A. Szczuciński (red.), Wokół ewolucji i ewolucjonizmu. Dylematy biologów, filozofów i fizyków, Poznań 2010, s. 119-141.
• Turek J., Filozofia kosmologii – zarys problematyki, „Roczniki Filozoficzne”, 53 (2005), nr 2, s. 269-308.
• Turek J., Filozoficzne interpretacje faktów naukowych, Lublin 2009.
• Turek J., Filozoficzne wyjaśnianie subtelnych dostrojeń wszechświata do życia biologicznego, w: E. Wiszowaty, K. Parzych-Blakiewicz (red.), Teoria ewolucji a wiara chrześcijan, Olsztyn 2010, s. 130-158.
• Turek J., Kosmiczne uwarunkowania ewolucji biologicznej, „Forum Teologiczne”, 9 (2008), s. 55-68.
• Turek J., Otwartość filozofii przyrody na nauki szczegółowe w ujęciu Stanisława Mazierskiego, „Roczniki Filozoficzne”, 45 (1997), z. 3, s. 21-48.
• Turek J., Wszechświat, w: J. Herbut (red.), Leksykon filozofii klasycznej, Lublin 1997, s. 543.
• Turek J., Wyjaśnianie antropiczne w kosmologii, „Roczniki Filozoficzne”, 54 (2006), nr 2, s. 267-298
• Weinberg S., Sen o teorii wszystkiego, Warszawa 1994.
• Wigner E.P., Niepojęta skuteczność matematyki w naukach przyrodniczych, „Zagadnienia Filozoficzne w Nauce”, 13 (1991), s. 5-18.

Identifiers

ISSN

0035-7685