Mneme w greckich źródłach literackich epoki przedsokratyków. Część I: literatura archaiczna i przedsokratycy

• Authors: Krzysztof Narecki

Title variants

EN

Mneme in Greek Literary Sources of the Presocratic Era. Part I: Archaic and Presocratic Literature

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest prześledzenie (w porządku chronologicznym) występowania i jednocześnie zbadanie zakresu semantycznego pojęcia mneme (μνήμη) w zachowanej literaturze greckiej epoki przedsokratyków (VIII-V w. przed Chr.). Rzeczownik mneme należy do tzw. nomina actionis, oznacza bowiem z jednej strony czynność (1) „pamiętania” należącą do sfery psychologicznej, jak i (2) „pamięć”, tj. samą ‘zdolność’ czy ‘władzę umysłową’, za pomocą której osoba dokonuje aktu zapamiętywania. Analizie filologicznej, uwzględniającej zachowany kontekst, poddano 11 miejsc użycia mneme w tekstach 10 autorów. Jej wynik pokazuje wyraźnie, iż konstytuujący mneme rdzeń *mnā- nadaje temu pojęciu szerokie pole semantyczne, o wiele bardziej pojemne niż we współczesnym polskim terminie „pamięć”, ujawnia bowiem takie sensy, których nie zarejestrowały jeszcze całościowe słowniki języka greckiego, zwłaszcza dwa największe słowniki: Greek-English Lexicon (Liddell, Scott, Jones) oraz The Brill Dictionary of Ancient Greek (Montanari), a także leksykony do twórczości poszczególnych pisarzy. Ustalone przez nas znaczenia można uporządkować następująco: (1) intelektualna „władza, zdolność zapamiętywania” (u Simonidesa, Eleg. 14; takie znaczenie mneme pojawia się po raz pierwszy w historii tego terminu); (2) „pamięć o kimś lub o czymś” (Hezjod, B 8 D.-K.; Teognis, Elegiae I, 798; Heraklit, B 126a D.-K.); (3) „podziw, szacunek, uznanie, sława” (Hezjod, B 8 D.-K.; Bias, 10 [73a] Die Sieben Weisen, D.-K.; Epicharm, B 6 D.-K. / 254 Kaibel) – to nowe znaczenia semantyczne mneme, nieobecne w słownikach języka greckiego, podobnie jak kolejne: (4) „świadomość” (u Ezopa, Proverbium 111), (5) „wiedza” (u Anaksagorasa, B 21b D.-K.), (6) „myśl” (u Iona, Jacoby F 3b, 392, F fragment 1; u Demokryta, B 191 D.-K.), (7) „czas” (u Demokryta, B 191 D.-K.) i (8) „troska, dbałość” (u Teognisa, Elegiae I, 1114). Pojęciu mneme, niemal u progu jego rozwoju, zostają zatem nadane nieznane i nieodnotowane w czasach nowożytnych znaczenia, które w kolejnych okresach historii kultury greckiej znalazły szerokie zastosowanie zarówno w języku codziennym, jak również w literaturze i filozofii, zwłaszcza w myśli Platona i w pismach jego najwybitniejszego ucznia Arystotelesa.

EN

The aim of the article is to trace, in chronological order, the occurrence and the semantic scope of the term mneme (μνήμη) in the preserved Greek literature of the Presocratic period (8th-5th century BC). The noun mneme is an example of the so-called nomina actionis for it designates the activity of „remembering,” i.e. it belongs to the psychological sphere, on the one hand; and „memory”, i.e. the ability or mental power itself by means of which one performs the act of remembering, on the other. Taking into account the preserved context, philological analysis includes 11 instances of using the word mneme in the texts of 10 different authors. The results show that the root *mnā- constituting the word mneme allows for a wide scope of the term – much wider than the contemporary Polish term “pamięć” (memory). The root reveals meanings not recorded by the complete Greek dictionaries, including the largest ones: Greek-English Lexicon (Liddell, Scott, Jones) and The Brill Dictionary of Ancient Greek (Montanari), as well as the lexicons of individual writers’ works. The meanings deciphered here can be classified in the following order: (1) intellectual “power or ability to remember” (Simonides, Eleg. 14) – such meaning of mneme appears for the first time in the history of the term; (2) “memory/recollection of somebody or something” (Hesiod, B 8 D.-K.; Theognis, Elegiae I, 798; Heraclitus, B 126a D.-K); (3) “admiration, respect, recognition, fame” (Hesiod, B 8 D.-K.; Bias, 10 [73a] Die Sieben Weisen, D.-K.; Epicharmus, B 6 D.-K. / 254 Kaibel) – these are the new semantic meanings of mneme, absent from Greek dictionaries, similarly to the subsequent meanings: (4) “awareness” (Aesop, Proverbium 111); (5) “knowledge” (Anaxagoras, B 21b D.-K.); (6) “thought” (Ion, Jacoby F 3b, 392, F fragment 1; Democritus, B 191 D.-K.); (7) “time” (Democritus, B 191 D.-K.) and (8) “care” (Theognis, Elegiae I, 1114). Thus already at the beginning of its development, the term of mneme was assigned meanings which have remained unknown and unrecognised in modern times. These meanings were widely used both in everyday language and in literature and philosophy of the subsequent periods of Greek culture, especially in Plato’s thought and in the writings of his most distinguished student, Aristotle.

Keywords

PL

mneme; termin „pamięć”; etymologia; semantyka; starożytna literatura grecka; okres archaiczny (przedklasyczny) (Hezjod, Bias, Ezop); poezja liryczna (Teognis, Simonides, Ion); przedsokratycy (Heraklit, Anaksagoras, Epicharm, Demokryt)

EN

mneme; the term of “memory”; etymology; semantics; ancient Greek literature; archaic (preclassical) period (Hesiod, Bias, Aesop); lyric poetry (Theognis, Simonides, Ion); Presocratics (Heraclitus, Anaxagoras, Epicharmus, Democritus)

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2018
• Volume: 66
• Issue: 3: Filologia klasyczna
• Pages: 207-231

Contributors

author

Krzysztof Narecki

• Wydział Nauk Humanistycznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

References

• Aelii Aristidis quae supersunt omnia. Ed. B. Keil. Vol. II. Berolini: apud Weidmannos 1898.
• Aesopica. A Series of Texts Relating to Aesop or Ascribed to him or Closely Connected with the Literary Tradition that Bears his Name. Vol. I: Greek and Latin texts. Ed. et trans. by B.E. Perry, Urbana: University of Illinois Press 1952; Proverbia 1-143 (proverbiorum sylloge quae inscribitur Αἰσώπου λόγοι) s. 265-286.
• Arystoteles. Dzieła wszystkie. T. II. Warszawa: PWN 2003.
• Asmus W.F.: Demokryt. Wybór fragmentów Demokryta i świadectw starożytnych o Demokrycie. Tłum. B. Kupis. Warszawa: Książka i Wiedza 1961.
• Beekes R.: Etymological Dictionary of Greek. Vol. II. Leiden–Boston: Brill 2010.
• Benveniste E. : Noms d’agent et noms d’action en indo-européen. Paris: Adrien-Maisonneuve 1948.
• Boisacq É.: Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Étudiée dans ses rapports avec les autres langues indo-européennes. Heidelberg-Paris: Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung & Librairie C. Klincksieck 1916.
• Boršić L.: The Concept of Memory in Presocratic Culture. „Skepsis: A Journal for Philosophy and Interdisciplinary Research” 13-14:2002-2003 s. 25-42.
• Chantraine P.: Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Histoire des mots. T. III: L-P. Paris: Klincksieck 1974.
• Comicorum Graecorum fragmenta. Ed. G. Kaibel. Vol. I. Berolini: Weidmann 1958.
• Conche M.: Héraclite. Fragments. Texte établi, traduit, commenté par M. Conche. Paris: Presses Universitaires de France 1986.
• Curtius G.: Principles of Greek Etymology. Transl. by A.S. Wilkins and E.B. England. Vol. I. London: John Murray 18865.
• Demand N.: Epicharmus and Gorgias. „American Journal of Philology” 92:1971 s. 453-463.
• Die Fragmente der Vorsokratiker. Griechisch und deutsch von H. Diels. Aufl. hrsg. von W. Kranz. Bd. I-II. Berlin: Weidmannsche Verlagsbuchhandlung 19568.
• Early Greek Philosophy. Vol. II: Beginnings and Early Ionian Thinkers. Part 1. Ed. and transl. by A. Laks, G. W. Most. Loeb Classical Library 525. Cambridge: Harvard University Press 2016.
• Finkelberg A.: Heraclitus and Thales’ Conceptual Scheme. A Historical Study. Leiden–Boston: Brill 2017.
• Frisk H.: Griechisches Etymologisches Wörterbuch von H. Frisk. Bd. II. Heidelberg: Universitätsverlag Winter 1970.
• Greek Lyric. Vol. III: Stesichorus, Ibycus, Simonides, and Others. Ed. and transl. by D. A. Campbell. Loeb Classical Library 476. Cambridge: Harvard University Press 1991.
• Hésiode et les poètes élégiaques et moralistes de la Gréce. Traduction nouvelle avec des notices, des notes et un index par E. Bergougnan. Paris: Librairie Garnier frères 1940.
• Hofinger M.: Lexicon Hesiodeum cum indice inverso. T. III (Λ-Π). Leiden: Brill 1977.
• Honneth A.: Reflection. The Recognitional Structure of Collective Memory. W: Ed. D. Nikulin. Memory. A History. Oxford: Oxford University Press 2015 s. 316-324.
• Jacoby F.: Die Fragmente der griechischen Historiker. Teil 2: Text. D. Zeittafeln (Xponika). Berlin: Weidmannsche Buchhandlung 1929; Teil 3: Text. Leiden: Brill 1954.
• Jöhrens O.: Die Fragmente des Anaxagoras. Bochum–Langendreer: Heinrich Pöppinghaus 1939.
• Kupis B.: Fragmenty Presokratyków. Demokryt (III). „Meander” 59:2004 nr 5-6 s. 361-373.
• Legowicz J.: Filozofia starożytna Grecji i Rzymu. Teksty wybrał i wstępem poprzedził J. Legowicz. Warszawa: PWN 1968.
• Liddell H.G., Scott R.: Greek-English Lexicon. Revised and augmented by H. S. Jones with the assistance of Roderick McKenzie. Supplement ed. by P.G.W. Glare. A New Ninth Edition. Oxford: Clarendon Press 1996.
• Liryka starożytnej Grecji. Oprac. J. Danielewicz. Wyd. 2 zupełnie zmienione. Wrocław: Ossolineum 1984.
• Lyra Graeca. Ed. and transl. by J. M. Edmonds. Vol. II. London: William Heinemann 1924.
• Marcovich M.: Heraclitus. Greek Text with a Short Commentary by M. Marcovich. Merida: Los Andes University Press 1967.
• Montanari F.: The Brill Dictionary of Ancient Greek. Editors of the English Edition Madeleine Goh & Chad Schroeder under the auspices of the Center for Hellenic Studies, Harvard University. Advisory Editors Gregory Nagy, Leonard Muellner. Leiden–Boston: Brill 2015.
• Mrówka K.: „Dubia et spuria”. Heraklit. Fragmenty. „Estetyka i Krytyka” 7-8:2004-2005 s. 238-245.
• Narecki K.: Logos we wczesnej myśli greckiej. Lublin: RW KUL 1999.
• Memory. A History. Ed. D. Nikulin. Oxford: Oxford University Press 2015.
• Olick K.: ‘Collective memory’: A memoir and prospect. „Memory Studies” 1:2008 s. 23-29.
• Pausanias: Description of Greece. Vol. III. Transl. by W.H.S. Jones. Loeb Classical Library 272. Cambridge: Harvard University Press 1933.
• Plutarch: Moralia. (Wybór) II. Przełożyła, wstępem i przypisami opatrzyła Z. Abramowiczówna. Warszawa: PWN 1988.
• Plutarch: Moralia. Vol. II. Transl. by F.C. Babbitt. Loeb Classical Library 222. Cambridge: Harvard University Press 1928.
• Radstone S.: Memory Studies: For and Against. „Memory Studies” 1:2008 s. 31-39.
• Serça P.: Les noms en –μός et en –μη dans les périphrases avec ποιεῖν/ποιεῖσθαι, τιθέναι/τίθεσθαι. „Pallas” 34:1988 s. 147-157.
• Sider D.: The Fragments of Anaxagoras. Introduction, Text, and Commentary by D. Sider. Sankt Augustin: Academia Verlag 20052.
• Słownik grecko-polski. Red. Z. Abramowiczówna. T. III. Warszawa: PWN 1962.
• Słownik języka polskiego. Redaktor naukowy M. Szymczak. T. II. Warszawa: PWN 1979.
• Śnieżewski S.: Marek Fabiusz Kwintylian, Institutio oratoria, księga XI 1,1 – XI 3,29. „Symbolae Philologorum Posnaniensium Graece et Latine” 22:2012 fasc. 1 s. 89-124.
• Świderek J.: Starożytne koncepcje racjonalizmu a zagadnienie rozumności zwierząt. „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 3:2006 s. 225-245.
• The Lexicon of Greek Personal Names = LGPN: http://www.lgpn.ox.ac.uk.
• Theognis, Ps.-Pythagoras, Ps.-Phocylides, Chares: Anonymi aulodia. Fragmentum teliambicum. Post E. Diehl iterum edidit D. Young indicibus ad Theognidum adiectis. Leipzig: BSB B.G. Teubner Verlagsgesellschaft 1971.
• Ustinova Y.: Madness into Memory: Mania and Mnēmē in Greek Culture. „Scripta Classica Israelica” 31:2012 s. 109-132.
• W świątyni i w micie: z Pauzaniasza Wędrówki po Helladzie księgi I, II, III i VII. Przeł. z języka greckiego i oprac. J. Niemirska-Pliszczyńska. Wrocław: Ossolineum. De Agostini 2005.
• Wielki słownik języka polskiego: www.wsjp.pl.
• Yates F.A.: The Art of Memory. Selected Works of Frances Yates. Vol. III. London–New York: Routledge 1966.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2018.66.3-12