„Expositus periculo…” Klęski duże i małe wschodniej Wielkopolski w świetle siedemnastowiecznych źródeł z archidiakonatu gnieźnieńskiego

• Authors: Anna Jabłońska

Title variants

EN

Expositus periculo … Great and small defeats of eastern Greater Poland in the light of seventeenth-century sources from the Gniezno archdeaconry

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł ma na celu ukazanie klęsk, jakich w świetle źródeł z archidiakonatu gnieźnieńskiego doświadczali mieszkańcy wschodniej Wielkopolski w XVII wieku. Były to między innymi: zarazy, pożary, anomalie pogodowe, wojna ze Szwedami z lat 1655-1660, obecność różnych wojsk, co oznaczało cały zestaw nieszczęść, takich jak śmierć, rabunek, zniszczenie, zaraza. Nieszczęściem mogły być także złe gospodarowanie oraz nadmierne obciążenia ludności. Klęski te powodowały określone skutki demograficzne, społeczne i gospodarcze. Nieszczęścia mogły mieć różny zasięg, czas trwania i skalę. „Potop” stanowi dla omawianego terenu cezurę dzielącą XVII wiek na pierwszą, lepszą połowę, oraz drugą, kiedy działo się źle. Składało się na to wiele czynników, a klęski elementarne miały w tym swój spory udział. Ich obecność można dostrzec w treści i formie wybranych dla potrzeb artykułu typów źródeł przede wszystkim proweniencji kościelnej, ale też i świeckiej.

The article is aimed at portraying defeats in the light of sources from the Gniezno Archdeaconry residents of eastern Greater Poland experienced which in the 17th century. They were it among others: epidemics, fires, abnormal weather conditions, war with Swedes from 1655-1660 years - presence of all sorts armies what meant the entire set of such disasters as death, robbery, damage, epidemic. Also a bad management and overloads of the population could be a misfortune. These defeats caused determined demographic, social and economic effects. Disasters could have a different reach, a duration and a scale. The "Swedish invasion of Poland in 1655-1660" constitutes the dividing line dividing the 17th century into the just any half and second for the discussed area, when happened badly. Many factors made it up, and basic defeats had including their considerable participation. It is possible to notice their presence in contents and the form of types chosen for the purposes of the article of sources above all of church provenance, but also and secular.

Keywords

PL

archidiakonat gnieźnieński; klęski elementarne; epidemie; pożar; Szwedzi; źródła; wschodnia Wielkopolska

EN

Gniezno Archdeaconry; basic defeats; epidemics; fire; Swedes; sources; eastern Greater Poland

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2015
• Volume: 63
• Issue: 2: Historia
• Pages: 99-117

Contributors

author

Anna Jabłońska

• Zakład Historii Kultury i Nauki, Instytut Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach

References

• Atlas historyczny Polski, oprac. W. Czapliński, T. Ładogórski, Warszawa–Wrocław 1990.
• Baranowski B.: Życie codzienne małego miasteczka w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1975.
• Ciołek G.: Budownictwo drewniane, w: T. Dobrowolski (red.), Historia sztuki polskiej, t. II: Sztuka nowożytna, Kraków 1965.
• Delumeau J.: Grzech i strach. Poczucie winy w kulturze Zachodu XIII-XVIII w., Warszawa 1994.
• Delumeau J.: Skrzydła anioła. Poczucie bezpieczeństwa w duchowości człowieka Zachodu w dawnych czasach, Warszawa 1998.
• Delumeau J.: Strach w kulturze Zachodu XVI-XVIII w., Warszawa 1986.
• Deresiewicz J.: Regres gospodarczy miasta (1655-1793), w: J. Topolski (red.), Dzieje Gniezna, Warszawa 1965.
• Dworzaczek W.: Struktura społeczna szlachty, w: J. Topolski (red.), Dzieje Wielkopolski, t. I: Do roku 1793, Poznań 1969.
• Dworzaczek W.: Wielkopolska w dobie regresu i wojen (1655-1720/30), w: J. Topolski (red.), Dzieje Wielkopolski, t. I: Do roku 1793, Poznań 1969.
• Dworzaczek W.: Struktura społeczna i narodowościowa mieszczaństwa. Konflikty wewnętrzne, w: J. Topolski (red.), Dzieje Wielkopolski, t. I: Do roku 1793, Poznań 1969.
• Froch W., Kobylińska-Szymańska M.: Klęski moru w Lublinie w XVI i XVII wieku w świetle ksiąg miejskich, „Archiwum Historii Medycyny” 40 (1977).
• Gierowski K.A.: Wielka historia Polski, t. III, cz. 1: Rzeczpospolita w dobie złotej wolności (1648-1763), Kraków 2003.
• Hoszowski S.: Klęski elementarne w Polsce w latach 1587-1648, w: Z. Budkowa [i in.] (red.), Prace z dziejów Polski feudalnej ofiarowane Romanowi Grodeckiemu, Warszawa 1960.
• Jabłońska A.: „Od powietrza, ognie, głodu i wojny…” czyli o pożarze Gniezna z 1613 roku w kontekście mentalności staropolskiej, „Studia Gnesnensia” 23 (2009).
• Jabłońska A.: Funkcje społeczne archidiakonatu gnieźnieńskiego w XVII wieku, Kielce 2013.
• Kalinowski W.: Mieszkanie, w: Z. Kamieńska, B. Baranowski (red.), Historia kultury materialnej Polski, t. IV: Od połowy XVII do końca XVIII wieku, Wrocław 1978.
• Kalinowski W., Krygier E.: Mieszkanie, w: A. Keckowa, D. Molenda (red.), Historia kultury materialnej Polski, t. III: Od XVI do połowy XVII w., Wrocław 1978.
• Karpiński A.: W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemia chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa 2000.
• Karwowski S.: Gniezno, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego” 19 (1892).
• Kracik J.: Pokonać czarną śmierć. Staropolskie postawy wobec śmierci, Kraków 1991.
• Kuklo C.: Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
• Lileyko J.: Życie codzienne w Warszawie za Wazów, Warszawa 1984.
• Łoziński W.: Życie polskie w dawnych wiekach, Kraków 1978.
• Markiewicz M.: Historia Polski 1492-1795, Kraków 2002.
• N.(ey): Żywot bł. Jolanty i kronika klasztoru zakonnic ś. Klary w Gnieźnie. Ozdobiona czterema obrazkami, Leszno i Gniezno 1843.
• Namaczyńska S.: Kronika klęsk elementarnych w Polsce i krajach sąsiednich w latach 1648-1696, t. I: Zjawiska meteorologiczne i pomory, Lwów 1937.
• Popiołek B.: Woli mojej ostatniej testament ten… Testamenty staropolskie jako źródło do historii mentalności XVII i XVIII wieku, Kraków 2009.
• Rusiński W.: Początki kryzysu gospodarczego w pierwszej połowie XVII w., w: J. Topolski (red.), Dzieje Wielkopolski, t. I: Do roku 1793, Poznań 1969.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. II, oprac. F. Sulimirski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1881.
• Sznajderman M.: Zaraza. Mitologia dżumy, cholery i AIDS, Warszawa 1994.
• Topolski J.: Gniezno miejscem wielkich jarmarków, w: J. Topolski (red.), Dzieje Gniezna, Warszawa 1965.
• Walawender A.: Kronika klęsk elementarnych w Polsce i krajach sąsiednich w latach 1450-1586, t. I: Zjawiska meteorologiczne i pomory, Lwów 1932.
• Warschauer A.: Geschichte der Stadt Gnesen. Auf Anregung und mit Unterstützung der Städtischen behörden, Posen 1918.
• Wyrobisz A.: Misericordia pestis tempore. Postawy i zachowania w czasie zarazy w Polsce nowożytnej (XVI-XVIII w.), w: U. Augustyniak, A. Karpiński (red.), Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku, Warszawa 1999.
• Zielecka-Mikołajczyk W.: Prawosławni i unici w Rzeczypospolitej XVI-XVIII wobec życia i śmierci w świetle testamentów, Warszawa 2012.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2015.63.2-4