Manuskrypt ks. Andrzeja Józefa Delerdta jako źródło do początków kultu Matki Bożej Bolesnej w Skrzatuszu

• Authors: Ceynowa Tadeusz

Title variants

EN

Manuscript of Fr. Andrzej Józef Delerdt as a source for the beginning of the cult of Our Lady of Sorrows in Skrzatusz

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej w Skrzatuszu położone jest obecnie w diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej. Jest jedynym miejscem, w którym czci się nieprzerwanie od ponad 400 lat cudowną Pietę. Początki Skrzatusza sięgają XV wieku. Wówczas powstała tam pierwsza świątynia. Drugi kościół pw. Wniebowzięcia NMP wybudowano w 1572 roku. Poświęcił go sufragan poznański 3 lata później. W wyniku reformacji wcześniejsza samodzielna parafia skrzatuska został włączona jako filia do Wałcza na początku XVII wieku, wyodrębniona ponownie jako samodzielna przez bpa Wojciecha Tolibowskiego w 1660 roku. Obecna świątynia – sanktuarium i bazylika mniejsza – wybudowana została dzięki staraniom Wojciecha Konstantego Brezy pod koniec XVII wieku. Manuskrypt ks. Delerdta jest nieocenionym źródłem dla dziejów początkowych kultu maryjnego w Skrzatuszu. Autor – wikariusz miejscowy w latach 1768–1793 – na podstawie dostępnych źródeł opisał sposób, w jaki cudowna figura dostała się z Mielęcina do Skrzatusza. Niezwykle cenne są informacje o cudach dokonanych za wstawiennictwem Piety Skrzatuskiej. Ks. Delerdt przedstawia ponad 60 takich wydarzeń, podając często personalia obdarowanego, jego pochodzenie, jak i rodzaj doznanej łaski. Ważne jest skonfrontowanie tego źródła z innymi zachowanymi, a niewykorzystanymi archiwaliami. Warte będzie także porównanie XVIII-wiecznego tekstu ze Skrzatusza z innymi podobnymi z tego okresu.

EN

The Shrine of Our Lady of Sorrows in Skrzatusz is currently located in the diocese of Koszalin-Kolobrzeg (Kołobrzeg). It is the only place where the wonderful Pieta has been worshiped continuously for over 400 years. The beginnings of Skrzatusz date back to the 15th century. Then the first temple was established there. The second church Assumption of the Blessed Virgin Mary was built in 1572. It was consecrated by the Poznan (Poznań) suffragan three years later. As a result of the Reformation, the earlier independent Skrzatusz parish was incorporated as a branch into the town of Walcz (Wałcz) at the beginning of the 17th century, it was separated again as independent by Bishop Wojciech Tolibowski in 1660. The present temple – sanctuary and smaller basilica was built thanks to the efforts of Wojciech Konstanty Breza after the end of the 17th century. Manuscript of Fr. Delerdt is an invaluable source for the early history of the Marian cult in Skrzatusz. The author – local vicar in 1768–1793 described the way in which the miraculous figure got from Mielecin (Mielęcin) to Skrzatusz based on available sources. Information about miracles performed through the intercession of Pieta from Skrzatusz is extremely valuable. Ks. Delerdt presents over 60 such events often giving personal details of the recipient, his origin and the type of grace he suffered. It is important to confront this source with other preserved and unused archives. It will also be worth comparing the 18th-century text from Skrzatusz with other similar texts from that period.

Keywords

PL

Andrzej Józef Delerdt; sanktuarium maryjne; Skrzatusz; diecezja koszalińsko-kołobrzeska; kult maryjny

EN

Andrzej Józef Delerdt; Marian shrine; Skrzatusz; Koszalin-Kolobrzeg (Koło¬brzeg) Diocese; Marian cult

• Publisher: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego w Szczecinie / Wyższe Seminarium Duchowne w Koszalinie
• Journal: Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie
• Year: 2020
• Issue: 27
• Pages: 439–457

Contributors

author

Ceynowa Tadeusz

• Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego
• dyrektor Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej
• dyrektor Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego w Koszalinie

References

• Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu. Acta Sacrorum Ordinationum (ASO 9).
• Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu. Zespół Acta Visitationis (AV 18).
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Parafia Rzymskokatolicka w Skrzatuszu, Księga Małżeństw i Zgonów 1777–1850, 51.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Parafia Rzymskokatolicka w Skrzatuszu, Księga Chrztów, Małżeństw i Zgonów 1658–1777, 331.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Parafia Rzymskokatolicka w Skrzatuszu, Księga Chrztów 1777–1850, 17 listopada, 239.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Parafia Rzymskokatolicka w Skrzatuszu, Księga Małżeństw i Zgonów 1777–1850, 235.
• Barącz, Sadok. Cudowne obrazy Matki Najświętszej w Polsce. Lwów, 1891.
• Bąk, Ludwik. Dzieje szkoły średniej w Wałczu. Wałcz: Liceum Ogólnokształcące, 1998.
• Bąk, Ludwik. Ziemia wałecka w dobie reformacji i kontrreformacji w XVI–XVIII. Piła: Wydawnictwo Ekolog, 1999.
• Bończa-Bystrzycki, Lech. „Dekanat wałecki XVI–XVIII w.”. Koszalińsko-Kołobrzeskie Wiadomości Diecezjalne 13, 1–2 (1988): 36–51.
• Boras, Zygmunt, Ryszard Walczak, Andrzej Wędzki. Historia powiatu wałeckiego w zarysie. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1961.
• Boras, Zygmunt. Ateny Wałeckie. Zarys historii gimnazjum wałeckiego. Wałcz: Zakłady Graficzne, 1990.
• Ceynowa, Tadeusz. „Koronacja figury Matki Boskiej Skrzatuskiej”. Rocznik Skrzatuski 1 (2013): 91–106.
• Ceynowa, Tadeusz. „Materiały Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej w Koszalinie dotyczące kościelnych dziejów Piły”. Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 26 (2019): 251–252.
• Ceynowa, Tadeusz. Ziemia pogranicza. Dekanat wałecki w latach 1821–1920. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne Polwen, 2004.
• Delerdt, Andrzej Józef. Źródło łask Boskich nieprzebrane. Matka Boska Bolesna ze Skrzatusza i Jej historia, red. Agnieszka Borysowska, Tadeusz Ceynowa. Szczecin–Koszalin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica, Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej, 2018.
• Dworzaczkowa, Jolanta. Dzieje Wielkopolski. T. 1: do roku 1793, red. Jerzy Topolski. Warszawa–Poznań: PWN, 1988.
• Dworzaczkowa, Jolanta. Reformacja i kontrreformacja w Wielkopolsce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1995.
• Fąka, Marian. Stan prawny Kościoła katolickiego w Wielkim Księstwie Poznańskim w latach 1815–1850 w świetle prawa pruskiego. Warszawa, 1975.
• Freie Prälatur Schneidemühl 1942. Schneidemühl, 1942.
• Fridrich, Alojzy. Historye cudownych obrazów NMP w Polsce T. 1: Obejmujący obrazy Archidyecezyi gnieźnieńsko poznańskiej, diecezyi chełmińskiej i warmińskiej. Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Jezusowego, 1903.
• Gatz, Erwin. „Schneidemühl”. W: Lexikon für Theologie und Kirche. Bd. 9 (szp. 189–190). Freiburg–Basel–Rom–Wien: Herder, 2000.
• Hagedorn, Krzysztof. „Powstanie parafii w Skrzatuszu i jej uposażenie”. Seminare 11 (1995): 205–228.
• Hagedorn, Krzysztof. Dzieje parafii w Skrzatuszu w Polsce przedrozbiorowej, mps. Lublin, 1988.
• Janiec, Zdzisław. „Koronacja obrazu Matki Bożej jako przejaw czci Maryjnej”. W: Kościół w Polsce. Dzieje i kultura. T. 7, red. Jan Walkusz, 87–103. Lublin: Wydawnictwa KUL, 2008.
• Jeneralczyk, Henryk. Dekanat wałecki, jego organizacja i struktura w XVI w. mps. Poznań, 1975.
• Klejna-Wendt, Piotr. „Z dziejów wielkopolskiej linii rodu Klejna z Wiesiółki”. Rocznik Skrzatuski 4 (2016): 125–140.
• Klitsche, Erich. „Die Bulle de salute animarum vom Jahre 1821 und die Entwicklung der kirchlichen Verhältnisse im Osten Deutschlands bis auf unsere Zeit”. W: Die Apostolische Administratur Schneidemühl, red. F. Westpfahl, 41–50. Schneidemühl: Verlag des Johannesboten, 1928.
• Korytkowski, Jan. Brevis descriptio historico-geographica ecclesiarum archidioecesis gnesnensis et posnanensis. Gnesnae: Jan Bernard Lange, 1888.
• Kumor, Bolesław. Granice metropolii i diecezji polskich (968–1939). Lublin, 1972.
• Malej, W. Koronowane obrazy Matki Najświętszej w Polsce. Warszawa, 1958.
• „Mapa X. Rozmieszczenie zborów różnowierczych w Wielkopolsce około 1650 r.”, oprac. E. Jarmuszkiewiczówna, T. Kowalski. W: Jolanta Dworzaczkowa, Dzieje Wielkopolski. T. 1: do roku 1793, red. J. Topolski, 560. Warszawa–Poznań: PWN, 1988.
• Nitecki, Piotr. Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2000.
• Nowacki, Józef. Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój. T. 2. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1964.
• Nowiński, Janusz. „Dzieje i kult cudownej figury Najświętszej Maryi Panny Bolesnej w Skrzatuszu w diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej (w dziesiątą rocznicę koronacji)”. Seminare 15 (1999): 389–397.
• Pawiński, Adolf. Źródła dziejowe. T. 12. Warszawa, 1883.
• Petzelt, Ludwig. „Die Errichtung der Erzbischöflichen Delegatur und die Anfänge der Apostolischen Administratur Tütz”. W: Die Apostolische Administratur Schneidemühl, red. F. Westpfahl, 12–147. Schneidemühl: Verlag des Johannesboten, 1928.
• Prejs, Roland. „Prałatura pilska w świetle schematyzmu z 1940 r.”. Roczniki Teologiczne 55, 4 (2008): 36–37.
• Rohwerder, Max. „Aus der Geschichte des Gymnasiums in Deutsch-Krone”. Grenzmärkische Heimatblätter 9, 1 (1933): 35–39.
• Rohwerder, Max. Historia Residentiae Walcensis Societatis Jesu ab Anno Domini 1618 avo. Geschichte der Jesuitenresidenz in Walcz (Deutsch-Krone) 1618–1773. Kolonia, 1967.
• Ruprecht, Karl. Deutsch Krone Stadt und Kreis. Bad Essen: Verein Deutsch Krone Heimathaus, 1981.
• Schmitt, Friedrich W.F. Geschichte Deutsch-Croner Kreises. Thorn: E. Lambeck, 1867.
• Stecewicz, Jan Kazimierz. Skarb nieprzebrany dobrodziejstw Boskich. Obraz cudowny Najświętszej Panny Maryjej w Opactwie Bledzewskim Rokitnickiej. Poznań, 1672.
• Wacław z Sulgostowa. O cudownych obrazach w Polsce Przenajświętszej Matki Bożej. Wiadomości historyczne, bibliograficzne i ikonograficzne. Kraków, 1902.
• Wejman, Grzegorz. Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1972. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2007.
• Witkowska, Aleksandra. „Koronacja obrazów”. W: Encyklopedia katolicka. T. 9 (kol. 884–886). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2002.
• Witkowska, Aleksandra. „Uroczyste koronacje wizerunków maryjnych na ziemiach polskich w latach 1717–1992”. W: Przestrzeń i sacrum. Geografia kultury religijnej w Polsce i jej przemiany w okresie od XVII do XX wieku na przykładzie ośrodków kultu i migracji pielgrzymkowych, 87–103. Kraków: Instytut Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1995.
• Witowska, Aleksandra, Joanna Nastalska-Wiśnicka. Ku ozdobie i obronie Rzeczypospolitej. Maryjne miejsca święte w drukach staropolskich. Lublin: Wydawnictwo Werset, 2013.
• Wójtowicz, Wojciech. „Cudowne uzdrowienia fizyczne w Skrzatuszu? Ocena teologiczno-fundamentalna świadectw i wnioski pastoralne”. Rocznik Skrzatuski 5 (2017): 107–120.

Identifiers

DOI

10.18276/skk.2020.27-25