Przekształcenia części wschodniej kościoła w siedemnastowiecznym zespole klasztornym na Karczówce (Kielce) w świetle badań architektonicznych struktury murowanej

• Authors: Prarat Maciej , Piaskowska Beata

Title variants

EN

Alterations of the eastern part of the church in the 17th century monastery complex in Karczówka (Kielce) in the light of architectural research of the brick structure

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Zespół klasztorny w Karczówce jest jednym z najważniejszych zabytków nowożytnej architektury sakralnej na terenie województwa świętokrzyskiego. Dotychczasowe badania dotyczące historii całego kompleksu obejmowały głównie badania archiwalne oraz stylistyczne. Celem niniejszego tekstu jest prezentacja wyników badań architektonicznych struktury murowanej części wschodniej kościoła połączonej z wieżą i skrzydłami klasztornymi. W wyniku przeprowadzonej analizy, popartej badaniami dendrochronologicznymi, zaproponowano nową chronologię dla przekształceń budowlanych tej części zespołu. Strukturą najstarszą jest kościół, który powstał w dwóch fazach budowlanych (po 1622 i do 1628 r.). Największy zakres przekształceń związany był z przejęciem wzgórza przez zakon bernardynów, a co za tym idzie rozbudową kościoła i budową klasztoru (przełom lat 40. i 50. XVII w.). Kolejne zmiany miały miejsce w XVIII w. Na historyczny obraz całości największy wpływ miały prace konserwatorskie prowadzone na przełomie XIX i XX w.

EN

The monastery complex in Karczówka is one of the most important monuments of sacral architecture in the Świętokrzyskie Voivodeship. So far, the research on the history of the entire complex has mainly included archival and stylistic studies. The aim of this text is to present the results of architectural research concerning the brick structure of the eastern part of the church connected with a tower and monastery wings. As a result of the analysis, supported by dendrochronological studies, a new chronology was proposed for construction alterations of this part of the complex. The oldest structure is the church, which was built in two construction phases (after 1622 and until 1628). The greatest extent of the alterations was related to the takeover of the hill by the Bernardine monastery, and thus with the expansion of the church and the construction of the monastery (late 1640s and early 1650s). Further changes took place in the 18th century. The historical picture of the whole was most strongly influenced by conservation works carried out at the turn of the 20th century.

Keywords

PL

badania architektoniczne,; architektura klasztorna,; Karczówka

EN

architectural research,; monastery architecture,; Karczówka

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2020
• Issue: 2
• Pages: 37-64

Dates

published

2020

Contributors

author

Prarat Maciej

• konserwator zabytków, zabytkoznawca
• monument conservator, heritage historian

author

Piaskowska Beata

• architekt, konserwator zabytków
• architect, monument conservator

References

• Archiwum Państwowe w Kielcach, Dyrekcja Ubezpieczeń, sygn. 57, k. 41, 50 (kopie w zbiorach klasztoru).
• Klasztor bernardynów, Kielce – Karczówka, Karta Ewidencji Zabytków Architektury i Budownictwa, oprac. J. Wic, maszynopis w zbiorach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach, 1996.
• Kościół parafialny pw. św. Karola Boromeusza w zespole klasztornym, Kielce – Karczówka. Karta Ewidencji Zabytków Architektury i Budownictwa, oprac. J. Wic, maszynopis w zbiorach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach, 1996.
• Zabudowania gospodarcze w zespole klasztornym, Kielce – Karczówka, Karta Ewidencji Zabytków Architektury i Budownictwa, oprac. J. Wic, maszynopis w zbiorach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach, 1996.
• Zespół klasztorny bernardynów, Kielce – Karczówka, Karta Ewidencji Zabytków Architektury i Budownictwa, oprac. J. Wic, maszynopis w zbiorach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach, 1996.
• Piaskowska Beata, Inwentaryzacja pomiarowo-rysunkowa części wschodniej kościoła pw. św. Karola Boromeusza w zespole klasztornym Karczówka, maszynopis w zbiorach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach, Toruń–Karczówka, 2017.
• Prarat Maciej, Badania architektoniczne części wschodniej kościoła pw. św. Karola Boromeusza w zespole klasztornym Karczówka, maszynopis w zbiorach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach, Toruń–Karczówka, 2017.
• Ważny Tomasz, Badania dendrochronologiczne wieży, nawy i prezbiterium kościoła pw. św. Karola Boromeusza w zespole klasztornym Karczówka, maszynopis w zbiorach Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach, Toruń–Karczówka, 2017.
• Adamczyk Anna, Architektura zespołu klasztornego na Karczówce, [w:] red. Jerzy Olszewski, Karczówka. Historia, literatura, architektura, przyroda, Kielce 1995, s. 51-72.
• Blaschke Kinga, Kościół na Karczówce. Zapomniane sanktuarium św. Karola Boromeusza, [w:] red. Piotr Krasny, Michał Kurzeja, Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym, w Polsce, w Niepołomicach, Kraków–Niepołomice 2013, s. 77-99.
• Guttmejer Karol, Guido Antonio Longhi. Działalność architektoniczna w Polsce, Warszawa 2006, s. 55-57.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 3, Województwo kieleckie, red. Jerzy Łoziński, Barbara Wolff, z. 4, Powiat kielecki, oprac. Tadeusz Przypkowski, Warszawa 1957, s. 42-43.
• Lewicki Jakub, Kilka uwag na marginesie monografii bernardyńskiego zespołu klasztornego na Karczówce pod Kielcami, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, R. 43, 1998, z. 3, s. 273-280.
• Lewicki Jakub, Rec. Karczówka. Historia, literatura, architektura, przyroda, „Ochrona Zabytków” 1998, nr 2, s. 181-187.
• Łoza Stanisław, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.
• Łoziński Jerzy, Miłobędzki Adam, Atlas zabytków architektury w Polsce, Warszawa 1967, s. 91.
• Michałowska Marta, Zabytkowe tekstylia kieleckie, Warszawa 1989.
• Michta Jerzy (red.), Dzieje Karczówki w Kielcach w latach 1624-2024, t. 1, Początki fundacji, insygnia, fundator, Kielce 2016.
• Morka Mieczysław, Figura Św. Barbary w klasztorze na Karczówce w Kielcach, „Biuletyn Historii Sztuki”, R. 40, 1978, nr 4, s. 377-399.
• Moryc Cyprian, Galeria portretowa wybitnych bernardynów jako wyraz plastyczny ideału doskonałości zakonnej promowanego w środowisku bernardyńskim w XVII i XVIII w., [w:] red. Irena Rolska-Boruch, Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. 10, Programy ideowe w przedsięwzięciach artystycznych w XVI-XVIII wieku, Lublin 2010, s. 265-293.
• Piasecka Anna, Kronika prac remontowo-konserwatorskich zrealizowanych w zespole kościoła i klasztoru bernardynów na Karczówce w latach 1945-1993, [w:] red. Jerzy Olszewski, Karczówka. Historia, literatura, architektura, przyroda, Kielce 1995, s. 73-77.
• Pieniążek-Samek Marta, Kościół i klasztor na Karczówce w dobie nowożytnej – architektura i wyposażenie, [w:] „Studia Muzealno-Historyczne” 2012, t. 4, s. 11-31.
• Pieniążek-Samek Marta, Tributum Gratitudinis Reddo. Fundacje artystyczne na terenie Kielc w XVII i XVIII wieku. Studium z historii kultury, Kielce 2005.
• Prarat Maciej, Historia przekształceń XVII-wiecznego kościoła w zespole klasztornym Karczówka (Kielce) w świetle analizy więźb nawy i prezbiterium, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”, Vol. 49, 2018, s. 87-114.
• Stobiecka Zofia, Pobernardyński zespół kościelno-klasztorny na Karczówce, „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego”, t. 8, Kraków 1973, s. 275-304.
• Zdanowski Józef, Karczówka pod Kielcami, Kielce 1928.
• Zimnowoda-Krajewska Bożena, Badania architektury ceglanej – kryteria analityczne i graficzna interpretacja wniosków, [w:] red. Marian Arszyński, Maciej Prarat, Bożena Zimnowoda-Krajewska, Ulrich Schaaf, Badania architektoniczne. Historia i perspektywy rozwoju, Toruń 2015, s. 121-139.
• Złonkiewicz Zbigniew, Fijałkowska-Mader Anna, Kamień w architekturze zespołu kościelno-klasztornego na Karczówce w Kiel-cach (Góry Świętokrzyskie), „Przegląd Geologiczny” 2018, nr 7, s. 421-435.
• http://www.galeriaswietokrzyska.wici.info/archiwum/karczowka-zdanowski.pdf [data dostępu: 25.06.2017]
• http://sbc.wbp.kielce.pl/Content/16075/KARCZ%C3%93WKA_ bibliografia%20w%20wyborze.pdf [data dostępu: 20.06.2017].
• http://wuoz.kielce.pl/p,98,rejestr-zabytkow-nieruchomych [data dostępu: 18.08.2017].

Identifiers

ISSN

0029-8247