Północnokresowe cechy fleksyjne w polszczyźnie „Kuriera Wileńskiego” w dwudziestoleciu międzywojennym

• Authors: Joachimiak-Prażanowska Joanna

Title variants

EN

Northern borderland inflectional features in the Polish language of Kurier Wileński in the interwar period

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia północnokresowe cechy fleksyjne, funkcjonujące w języku polskim gazety codziennej wydawanej na Wileńszczyźnie w okresie międzywojennym. Specyficzne fakty językowe z zakresu fleksji, niezgodne z normą ogólnopolską, obowiązującą w dwudziestoleciu międzywojennym, wyekscerpowano z „Kuriera Wileńskiego” (dalej KW) z lat 1924–1939. W analizowanym czasopiśmie wystąpiło 21 swoistych zjawisk, zaliczanych przez badaczy wcześniejszych okresów do charakterystycznych właściwości fleksji kresowej. Frekwencja tekstowa form osobliwych była zróżnicowana. Dużą częstością wystąpień odznaczało się zaledwie 6 zjawisk: zmiany liczby (np. oklask), osobliwe końcówki dopełniacza lp. (np. krzaku, gabineta), końcówka -a w mianowniku lm. (np. fakta), postać enklityczna mię, pomijanie zwrotnego się (np. wymknąć), formy czasowników z zaimkiem zwrotnym „się” w funkcji strony biernej (np. Wydają się obiady). Innowacyjne są tu tylko zmiany liczby oraz czasowniki bez ogólnopolskiego się. Pozostałe cechy w badanym okresie były w ogólnej polszczyźnie recesywne. Wszystkie wymienione tu zjawiska występowały często (zazwyczaj częściej niż w analizowanym czasopiśmie) w powojennej prasie wileńskiej. Analiza wykazała, że fleksja odzwierciedlona w KW nosi pewne piętno regionalności. Stan zaobserwowany w badanej gazecie jest zbliżony do sytuacji stwierdzonej w wydawanej tuż po II wojnie światowej „Prawdzie Wileńskiej”, zarysowują się jednak znamienne różnice. Późniejsza prasa wileńska była znacznie bardziej nasycona osobliwościami fleksyjnymi niż międzywojenny KW. Odzwierciedliła się w niej znacznie większa rozmaitość form osobliwych.

EN

This article presents Northern Borderland inflectional features functioning in the Polish language of a daily newspaper released in Vilnius county in the period of Interwar. Specific language facts concerning the scope of inflection, not corresponding with common Polish standards, in the Interwar period were excerpted from Kurier Wileński between 1924 and 1939. In this newspaper, 21 peculiar phenomena occurred which are classified by linguists examining earlier periods as characteristic features of the Northern Borderland inflection. The textual frequency of distinctive forms varied. Only six phenomena were signifi­cantly outstanding with their high frequency of occurrence: change of number (oklask), special inflectional endings of genitive case in nominal form (krzaku, gabineta), ending -a in nominative case of plural form (fakta), enclitic form mię, omission of the reflexive pronoun się in reflexive verbs (wymknąć), reflexive verbs functioning as passive verbs (wydają się obiady). These innovative changes are only changes of number and verbs without common się. The rest of features in the researched period were recessive in the general Polish language. All phenomena mentioned here occurred often (usually more often than in the analysed newspaper) in post-war Vilnius press. The analysis proved that inflection reflected in Kurier Wileński bears traits of regional variety of language. The situation observed in the examined newspaper is similar to the situation appearing in almost all post-war Vilnius press, however there are a few significant differences. Later Vilnius press was more saturated with inflectional originalities than the post-war Kurier Wileński and contained more variety of peculiar forms.

Keywords

EN

inflectional features; Polish press; borderland variety of the Polish language

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Slawistyki PAN
• Journal: Acta Baltico-Slavica
• Year: 2015
• Volume: 39
• Pages: 90-114

Dates

published

2015-12-31

Contributors

author

Joachimiak-Prażanowska Joanna

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego [Kazimierz Wielki University], Bydgoszcz, Poland

References

• Bronicka, T. (1995). Regionalne cechy północnokresowe w prasie wileńskiej w dwudziestoleciu 1918–1939. Zeszyty Naukowe WSP w Bydgoszczy/Studia Filologiczne, (41)/Filologia Rosyjska, (17), 15–25.
• Bronicka, T. (1997). Regionalizmy północnokresowe żywe w dwudziestoleciu międzywojennym: Na podstawie Słownika ortoepicznego Stanisława Szobera. Poradnik Językowy, (2), 33–47.
• Czarkowski, L. (1909). Słowniczek najpospolitszych rusycyzmów. Wilno: J. Zawadzki.
• Doroszewski, W. (Ed.). (1958–1969). Słownik języka polskiego [SJPD] (Vols. 1–11). Warszawa: PWN.
• Doroszewski, W., & Kurkowska, H. (Eds.). (1995). Słownik poprawnej polszczyzny [SPP]. Warszawa.
• Evgen’eva, A. P. (Ed.). (1981–1984). Slovar’ russkogo iazyka AN SSSR [SRJa] (Vols. 1–4). Moskva: Russkiĭ iazyk.
• Graczykowska, T. (1999). Lituanizmy leksykalne w kowieńskim tygodniku „Chata rodzinna”. In J. Rieger (Ed.), Język polski dawnych Kresów Wschodnich (Vol. 2, pp. 377–384). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
• Grek-Pabisowa, I., Ostrówka, M., & Biesiadowska-Magdziarz, B. (2008). Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym: Polszczyzna pisana. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Joachimiak, J. (1999a). Osobliwości słownikowe w „Kurierze Wileńskim” z 1924 roku. Acta Baltico-Slavica, 24, 127–142.
• Joachimiak, J. (1996). Regionalizmy północnokresowe w utworach Władysława Abramowicza: Przyczynek do badań nad kulturalną polszczyzną wileńską w dwudziestoleciu międzywojennym. Poradnik Językowy, (10), 40–56.
• Joachimiak, J. (1999b). Wpływ przemian polityczno-społecznych na jakość polszczyzny „Kuriera Wileńskiego”: Na podstawie rocznika 1924 i 1939. In J. Porayski-Pomsta (Ed.), Sytuacja językowa na Wileńszczyźnie: Materiały sympozjum „Socjo- i psycholingwistyczne uwarunkowania sytuacji językowej w Wilnie i na Wileńszczyźnie”. Warszawa 16–18 października 1997 roku (pp. 187–197). Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
• Joachimiak, J., Marszałek, M., & Mędelska, J. (1999). Uwagi o naleciałościach regionalnych w międzywojennej prasie wileńskiej i lwowskiej: Próba porównania. In J. Rieger (Ed.), Język polski dawnych Kresów Wschodnich (Vol. 2, pp. 365–375). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
• Joachimiak-Prażanowska, J. (2010). Rusycyzmy w „Kurierze Wileńskim” (1925–1939). Acta Baltico-Slavica, 34, 121–145.
• Kalėda, A., Kalėdienė, B., & Niedzviecka, M. (1991). Lietuvių-lenkų kalbų žodynas [KLLKŽ]. Vilnius: Mokslas.
• Karaś, H. (1996). Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie okresu zaborów. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
• Kardelytė, J., Lemchenas, Ch., Macaitis, J., Mankevičienė, A. (sudarė). (1982–1985). Rusų-lietuvių kalbų žodynas [RLKŽ] (Vols. 1–4). Vilnius.
• Karłowicz, J. (1984). Podręcznik czystej polszczyzny dla Litwinów i Petersburszczan (do druku przygotowała E. Smułkowa). In J. Rieger & W. Werenicz (Eds.), Studia nad polszczyzną kresową (Vol. 3, pp. 33–81). Wrocław, Warszawa, Gdańsk, Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Karłowicz, J., Kryński, A. A., & Niedźwiedzki, W. (1900–1927). Słownik języka polskiego [SW] (Vols. 1–8). Warszawa: nakł. prenumeratorów i kasy im. Mianowskiego.
• Kasner, M. (1992). Język polski w ustach Litwinki z Puńska. Język Polski, 62, 178–186.
• Kawyn-Kurzowa, Z. (1963). Język filomatów i filaretów: Przyczynek do dziejów języka polskiego XIX wieku. Słowotwórstwo i słownictwo. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Kolas, I., Krapiva, K., Hlebka, P. (Eds.). (1993). Ruska-belaruski sloŭnik [RBS] (Vols. 1–3). Minsk: Belaruskaia ėntsyklapedyia.
• Krasnowolski, A. (1919). Najpospolitsze błędy językowe zdarzające się w mowie i piśmie polskiem. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
• Kurier Wileński [KW]. (1924–1939). Wilno.
• Kurzowa, Z. (1985). O polskich dialektach kresowych. Język Polski, 65, 99–108.
• Kurzowa, Z. (1993). Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI-XX w. [KurzW]. Warszawa, Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Linde, S. B. (1807–1814). Słownik języka polskiego [SL] (Vols. 1–6). Warszawa.
• Łętowski, A. (1915). Błędy nasze: Rzecz o czystości języka polskiego na Litwie. Wilno: nakł. Księgarni Józefa Zawadzkiego.
• Markowski, A. (Ed.). (1999). Nowy słownik poprawnej polszczyzny [SPPMar]. Warszawa: PWN.
• Marszałek, M., & Mędelska, J. (1999). O polszczyźnie kowieńskiej utrwalonej w słownikach przekładowych z międzywojennej Republiki Litewskiej. Zeszyty Naukowe WSP w Bydgoszczy/Studia Filologiczne, (45)/Filologia Rosyjska, (19), 37–67.
• Masojć, I. (2001). Regionalne cechy systemu gramatycznego współczesnej polszczyzny kulturalnej na Wileńszczyźnie. Warszawa: Wydawnictwo Elipsa.
• Mędelska J. (1999). Język „Prawdy Wileńskiej”: Północnokresowa polszczyzna kulturalna w początkach sowietyzacji Wilna i Wileńszczyzny [MędPW]. Bydgoszcz: Wydaw. Uczelniane WSP.
• Mędelska, J. (1993). Język polski na Litwie w dziewiątym dziesięcioleciu XX wieku. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy.
• Mędelska, J. (2000). Język polskiej prasy wileńskiej (1945–1979) (Vol. 2: Lata 1945–1959) [MędJP-II]. Bydgoszcz: Wydaw. Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
• Mędelska, J. (2001). Język polskiej prasy wileńskiej (1945–1979) (Vol. 3: Lata 1960–1979, Pt. 1: Fonetyka, słowotwórstwo, fleksja, składnia) [MędJP-III]. Bydgoszcz: Wydaw. Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
• Mędelska, J. (2005). Wahania l//ł w wydawnictwach kowieńskich publikowanych w języku polskim w Republice Litewskiej (1919–1940). Acta Baltico-Slavica, 29, 87–104.
• Mędelska, J., & Marszałek, M. (2001). Z badań nad stanem kulturalnej polszczyzny kowieńskiej w dwudziestoleciu międzywojennym. Język Polski, 81, 259–266.
• Nagórko, A. (1992). Wpływy rosyjskie na język polskiej inteligencji wileńskiej. In H. Kubiak, T. Paleczny, J. Rokicki, & M. Wawrykiewicz (Eds.), Mniejszości polskie i Polonia w ZSRR (pp. 139–147). Warszawa, Wrocław, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Pizło, T. (1936/1937). Błędy językowe polskiej młodzieży litewskiej. Poradnik Językowy, (1), 12–18.
• Rieger, J. (1996). Słownictwo „wileńskie” ze zbioru Leonarda Jaszczanina dziś. In J. Rieger (Ed.), Język polski dawnych Kresów Wschodnich (Pt. 1, pp. 79–109). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
• Rieger, J. (1999). Słownictwa „wileńskiego” ze zbioru Leonarda Jaszczanina ciąg dalszy. In J. Rieger (Ed.), Język polski dawnych Kresów Wschodnich (Pt. 2, pp. 57–76). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
• Satkiewicz, H. (1986). O zmianach w normie fleksyjnej współczesnego języka polskiego. Prace Filologiczne, 33, 237–241.
• Sawaniewska-Mochowa, Z. (1990). Poradnik Jana Karłowicza jako źródło poznania potocznej polszczyzny północnokresowej: Słownictwo. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Sawaniewska-Mochowa, Z. (1991). Bibliografia prac o polszczyźnie kresowej. In J. Rieger & W. Werenicz (Eds.), Studia nad polszczyzną kresową (Vol. 6, pp. 223–254). Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Sawaniewska-Mochowa, Z. (1995). Bibliografia prac o polszczyźnie kresowej za lata 1989–1993 (z uzupełnieniami do roku 1988). In J. Rieger (Ed.), Studia nad polszczyzną kresową (Vol. 8, pp. 265–282). Warszawa: „Semper”.
• Sawaniewska-Mochowa, Z. (2002). Ze studiów nad socjolektem drobnej szlachty kowieńskiej XIX wieku. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
• Sordyl, J., & Witkowski, W. (1993). Elementy obcojęzyczne w polszczyźnie „Czerwonego Sztandaru” i „Kuriera Wileńskiego” (1989–1990). Slavia Orientalis, 42(2), 346–349.
• Sykulski, J. (1935/1936). Spostrzeżenia nad błędami językowymi młodzieży szkolnej w Słonimie. Poradnik Językowy, (1), 9–11.
• Szober, S. (1937). Słownik ortoepiczny: Jak mówić i pisać po polsku [SO]. Warszawa: M. Arct.
• Szwed, J. (1931). Mów poprawnie! Słownik błędów językowych [SzwM]. Wilno: Nakładem i drukiem Towarzystwa Wydawniczego „Pogoń”.
• Szwejkowska, H. (1929). Imiesłów przeszły czynny na -szy. Język Polski, 14, 71–75.
• Szwejkowska, H. (1934). O pomieszaniu rodzaju w czasie przeszłym u litewskich Polaków. Język Polski, 19, 183–184.
• Szwejkowska, H. (1953). Regionalne tło języka Adama Mickiewicza w brulionach rękopisu „Pana Tadeusza”. Rocznik Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich, 4, 47–62.
• Szymczak, M. (Ed.). (1982). Słownik ortograficzny języka polskiego wraz z zasadami pisowni i interpunkcji [SOJP]. Warszawa: PWN.
• Trypućko, J. (1955). Język Władysława Syrokomli (Ludwika Kondratowicza): Przyczynek do dziejów polskiego języka literackiego w wieku XIX (Vol. 1). Uppsala: A.-B. Lundequistska Bokhandeln.
• Trypućko, J. (1957). Język Władysława Syrokomli (Ludwika Kondratowicza): Przyczynek do dziejów polskiego języka literackiego w wieku XIX (Vol. 2). Uppsala: A.-B. Lundequistska Bokhandeln.
• Turska, H. (1930). Język polski na Wileńszczyźnie. In H. Turska (Ed.), Wilno i Ziemia Wileńska (Vol. 1, pp. 219–225). Wilno: Wydawnictwo Wojewódzkiego Komitetu Regionalnego.
• Zdanowicz, A. et al. (1861). Słownik języka polskiego [SWil]. Wilno.
• Zielińska, A. (2002). Polska mniejszość na Litwie Kowieńskiej: Studium socjolingwistyczne. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.

Identifiers

DOI

10.11649/abs.2015.002