Żądza przejrzystości. Dwuznaczny urok Komeńskiego

• Authors: Krzysztof Maliszewski

Title variants

EN

Desire of transparency. The ambiguous allure of Comenius

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Tekst jest próbą konfrontacji z dziełem Jana Amosa Komeńskiego. Co w jego dorobku może nam się przydać w zmaganiu z pułapkami nowoczesno-ści, a co okazać się może balastem? Czeski uczony zapisał się w pamięci jako śmiały myśliciel wyprzedzający swój czas nowatorskimi ideami (dynamiczna natu-ra, edukacja całożyciowa, pokój i współpraca międzynarodowa, powszechna szko-ła, kształcenie kobiet, poglądowość w dydaktyce etc.). A jednak jest przedstawicie-lem myśli przedkrytycznej, co rodzi dystans między nim a współczesną wrażliwo-ścią. Dla Komeńskiego poznanie czyni świat całkowicie czytelnym, współczesność ma już w tej kwestii świadomość komplikacji, fragmentaryczności, zapośrednicze-nia kulturowego. „Żądza przejrzystości” to ukryty napęd myśli Komeńskiego, a to symboliczna zapowiedź i sukcesów, i porażek nowoczesności. Uczony jest prekur-sorem nie tylko wartościowych składników edukacji, ale także pułapek jej meto-dycznej i utopijnej orientacji. Zbyt wiele się wydarzyło od śmierci Komeńskiego, abyśmy mogli bez krytycznych pytań, bez zastrzeżeń, a czasem negacji, powoły-wać się na jego dzieło.

EN

The text is an investigation of John Amos Comenius. What part of his legacy could be useful in our struggles with modern traps, and what would be a burden? The Czech researcher has left an image of a daring thinker, ahead of his time with his novel ideas (dynamic nature, lifelong learning, peace and interna-tional cooperation, school open to everyone, education of women, clarity in didac-tics etc.). However he is also a representative of the precritical school of thought, which sets him apart from today's sensibilities. For Comenius knowing the un-iverse renders it completely clear, while modern thought is conscious of complica-tions, fragmentation, culture's intermediary nature. The „desire of transparency” is the hidden power behind Comenius' ideas and an omen of the successes and fail-ures of modernity. The researcher is not only the precursor of valuable elements of education, but also of the traps of its methodical and utopian orientation. Too much has happened since Comenius' death for us to call on his work without any critical questions, reservations and sometimes negation.

Keywords

PL

Jan Amos Komeński; horyzont myśli pedagogicznej/andra-gogicznej; teoria i historia myśli pedagogicznej; poszukiwanie najlepszej cząstki; przezroczystość; unum necessarium; metodyczna orientacja; utopia; ważność w kulturze

EN

John Amos Comenius; thought horizon of pedagogy/andragogy; theory and history of pedagogy; looking for the best part; transparency; unum ne-cessarium; methodical orientation; utopia; importance within culture

• Publisher: Akademickie Towarzystwo Andragogiczne
• Journal: Edukacja Dorosłych
• Year: 2010
• Issue: 2(63)
• Pages: 36-53

Contributors

author

Krzysztof Maliszewski

• Zakład Podstaw Pedagogiki i Historii Wychowania Instytut Pedagogiki Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytet Śląski ul. Grażyńskiego 53, 40-126 Katowice

References

• 1. Amsterdamski S.: Utopia i antyutopia w rozważaniach o nauce. W: Histo-ria i wyobraźnia. Studia ofiarowane Bronisławowi Baczce. Warszawa 1992.
• 2. Bauman Z.: Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna. Warszawa 1995.
• 3. Bieńczyk M.: Przezroczystość. Kraków 2007.
• 4. Bieńkowski T.: Jan Amos Komeński o nauczaniu i wychowaniu. Pułtusk 2000.
• 5. Bieńkowski T.: Komeński w nauce i tradycji. Wrocław 1980.
• 6. Davies N.: Europa. Rozprawa historyka z historią. Kraków 1998.
• 7. Denzin N.K., Lincoln Y.S.: Przedmowa. W: Denzin N.K., Lincoln Y.S. (Red.): Metody badań jakościowych. T. 1. Warszawa 2009.
• 8. Dworzaczkowa J.: Bracia czescy w Wielkopolsce w XVI i XVII wieku. War-szawa 1997.
• 9. Frankl V.E.: Nieuświadomiony Bóg. Warszawa 1978.
• 10. Gadamer H.-G.: Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej. War-szawa 2004.
• 11. Gmiterek H.: Bracia czescy a kalwini w Rzeczypospolitej. Połowa XVI – połowa XVII wieku. Lublin 1987.
• 12. Gnitecki J.: Zarys pedagogiki ogólnej. Poznań 1994.
• 13. Hessen S.: Pisma pomniejsze. Warszawa 1997.
• 14. Hessen S.: Podstawy pedagogiki. Warszawa 1997.
• 15. Hessen S.: Szkoła i demokracja na przełomie. Warszawa 1997.
• 16. Kołakowski L.: Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań. Londyn 1984.
• 17. Kołakowski L.: Obecność mitu. Wrocław 1994.
• 18. Kołakowski L.: Śmierć utopii na nowo rozważona. W: L. Kołakowski: Moje słuszne poglądy na wszystko. Kraków 1999.
• 19. Kołakowski L.: Świadomość religijna i więź kościelna. Warszawa 2009.
• 20. Komeński J.A.: Droga światłości. W: B. Suchodolski: Komeński. Warsza-wa 1979, s. 125.
• 21. Komeński J.A.: Pampedia. Wrocław 1973.
• 22. Komeński J.A.: Panegersia. W: B. Suchodolski: Komeński. Warszawa 1979.
• 23. Komeński J.A.: Panegiryk Karolowi Gustawowi, bezkrwawemu zwycięzcy Sarmacji. W: Filozofia i myśl społeczna XVII wieku. Oprac. Z. Ogonowski. Warszawa 1979.
• 24. Komeński J.A.: Unum necessarium, czyli jedyne konieczne. Wrocław 1999.
• 25. Komeński J.A.: Wielka dydaktyka. Wrocław 1956.
• 26. Kwieciński Z.: Edukacja do globalnego przetrwania i rozwoju. W: Pa-cławska K. (Red.): Tradycja i wyzwania. Księga pamiątkowa na 75-lecie Studium Pedagogicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego 1921-1996. Kra-ków 1996.
• 27. Liiceanu G.: Dziennik z Păltinişu. Pajdeja jako model w kulturze humani-stycznej. Sejny 2001.
• 28. Nalaskowski A.: Pedagogiczne złudzenia, zmyślenia, fikcje. Kraków 2009.
• 29. Piaget J.: Jan Amos Komeński. W: Kupisiewicz C., Wojnar I. (Red.): My-śliciele – o wychowaniu. T. 1. Warszawa 1996.
• 30. Suchodolski B.: Komeński. Warszawa 1979.
• 31. Suchodolski B.: Trzy pedagogiki. Warszawa 1970.
• 32. Szacki J.: Spotkania z utopią. Warszawa 2000.
• 33. Szkudlarek T.: Wyzwanie „trzeciego paradygmatu”: dylematy konstrukcji i dekonstrukcji teorii pedagogicznych. W: Kwieciński Z. (Red.): Alternatywy myślenia o/dla edukacji. Warszawa 2000.
• 34. Trentowski B.F.: Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umie-jętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej mło-dzieży. T. 2. Wrocław-Warszawa-Kraków 1970.
• 35. Witkowski L.: Jaka kultura? (tezy, dopowiedzenia i podsumowanie). W: Rutkowiak J., Kubinowski D., Nowak M. (Red.): Edukacja, moralność, sfera publiczna. Materiały z VI Ogólnopolskiego Zjazdu Pedagogicznego PTP. Lublin 2007.
• 36. Witkowski L.: O pamięć teoretyczną myśli pedagogicznej. W: Sztobryn S., Miksza M. (Red.): Tradycja i współczesność filozofii wychowania. Kra-ków 2007.
• 37. Witkowski L.: Pięć lat później. Wstęp redaktora książki. W: Witkowski L. (Red.): Szkoła polska między barbarzyństwem i Europą. Lekcja „toruńska” i ślady prasowe – pięć lat później i co dalej? Toruń 2009.
• 38. Witkowski L.: Wyzwania autorytetu w praktyce społecznej i kulturze sym-bolicznej (przechadzki krytyczne w poszukiwaniu dyskursu dla teorii). Kra-ków 2009.
• 39. Wójcik Z.: Międzynarodowe położenie Rzeczpospolitej. W: Tazbir J. (Red.): Polska XVII wieku. Warszawa 1977.