Wpływy czeskie w kształtowaniu się polskich wykładników intensyfikacji

• Authors: Mitrenga Barbara

Title variants

EN

Czech influences in the formation of the Polish exponents of intensification

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem opisu w niniejszym artykule są polskie wykładniki intensyfikacji o proweniencji czeskiej. Szczegółową analizą objęto intensyfikatory będące odpowiednikami staroczeskiego přieliš, tj. bezlisz, brzezlisz, przelisz, przezlisz i przylisz, wyrażenie na porząd oraz jednostkę wielmi. W artykule zwrócono uwagę na ich genezę, znaczenie, frekwencję tekstową, zakres użycia w dawnych tekstach oraz funkcjonowanie w historii polszczyzny. Analiza wykazała, że wymienione bohemizmy istniały głównie w staropolszczyźnie i w XVI wieku, czyli w czasie, gdy polskie piśmiennictwo rozwijało się pod wpływem czeszczyzny. Oddziaływanie języka czeskiego na rozwój polskich wykładników intensyfikacji nie było silne, o czym świadczy zazwyczaj niska frekwencja analizowanych form w nielicznych polskich zabytkach językowych tego okresu.

EN

The article describes Polish exponents of intensification of Czech origin. The detailed analysis includes intensifiers which are equivalents of Old Bohemian přieliš, i.e. bezlisz, brzezlisz, przelisz, przezlisz and przylisz, the expression na porząd and the unit wielmi. The paper focuses on their origin, meaning, text frequency, scope of use in ancient texts and functioning in the history of Polish. The analysis shows that the above-mentioned Bohemisms existed mainly in Old Polish and in the 16th century, which was a time when the Polish literature was developing under the Czech influence. The influence of the Czech language on the development of Polish exponents of intensification was not strong. This is evidenced by the low frequency of the analyzed forms in the few monuments of the Polish language of that period.

Keywords

PL

wpływy czeskie w polszczyźnie; intensyfikacja; bohemizmy; historia języka polskiego

EN

Czech influences on Polish; intensification; Bohemisms; history of the Polish language

• Publisher: Polskie Towarzystwo Językoznawcze; UNIVERSITAS Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych; Wydawnictwo LEXIS
• Journal: Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego
• Year: 2019
• Volume: 75
• Pages: 111-126

Contributors

author

Mitrenga Barbara

• Uniwersytet Śląski

References

• Adamiec Dorota, Bronikowska Renata, Gruszczyński Włodzimierz, Modrzejewski Emanuel, Wieczorek Aleksandra (2018): The Electronic Corpus of the 17th and 18th c. Polish Texts (up to 1772). The final result; http://korba.edu.pl/static/documents/publikacje/2018_slavicorp.pdf (dostęp: 2018).
• Bałabaniak Dagmara, Mitrenga Barbara (2015): Polskie intensyfikatory w ujęciu historycznym. – Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
• Belcarzowa Elżbieta (1989): Niektóre osobliwości leksykalne Biblii tzw. Leopolity. – Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Karaś Halina: Rola języka czeskiego w rozwoju polszczyzny (online): bwr.uw.edu.pl/documents/7488103/ 9788541/Rola+języka+czeskiego.ppt (dostęp: 30.08.2018).
• Klemensiewicz Zenon (1961): Historia języka polskiego. Cz. 1: Doba staropolska (od czasów najdawniejszych do początków XVI wieku). – Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Klemensiewicz Zenon (1965): Historia języka polskiego. Cz. 2: Doba średniopolska (od początków XVI wieku do ósmego dziesięciolecia XVIII wieku). – Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Klemensiewicz Zenon, Lehr-Spławiński Tadeusz, Urbańczyk Stanisław (1965): Gramatyka historyczna języka polskiego. Wyd. III. – Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kwilecka Irena (1990): Średniowieczna Biblia czeska a staropolskie przekłady biblijne (zarys problematyki badawczej). – Acta Universitatis Lodziensis, Folia Linguistica 23, s. 73–82, http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.hdl_11089_16152/c/72_Act a_Universitatis_Lodziensis._Folia_Linguistica_23._1990.pdf (dostęp: 4.08.2018).
• Mitrenga Barbara (2018): Przedrostki intensyfikujące na- i prze- w ujęciu historycznojęzykowym. – Poradnik Językowy 10, 25–38.
• Mitrenga Barbara (w druku): Dawne polskie intensyfikatory wywodzące się od staroczeskiego přieliš.
• Orłoś Teresa Zofia (1980): Polsko-czeskie związki językowe. – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Reczek J. (1968): Bohemizmy leksykalne w języku polskim do końca XV wieku. Wybrane zagadnienia. – Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Siatkowski Janusz (1965–1970): Bohemizmy fonetyczne w języku polskim I–II. – Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Urbańczyk Stanisław (1946): Z dawnych stosunków językowych polsko-czeskich. – Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Biblioteka zabytków polskiego piśmiennictwa średniowiecznego. – Kraków 2006: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk (płyta DVD).
• Elektroniczny Korpus Tekstów Polskich z XVII i XVIII w. (do 1772 r.): korba.edu.pl/query_corpus/ (dostęp: sierpień 2018).
• Elektroniczny Słownik Łaciny Średniowiecznej w Polsce: http://scriptores.pl/elexicon (dostęp: 08.2018).
• Korpus polszczyzny XVI wieku: spxvi.edu.pl/korpus/probka/ (dostęp: 08.2018).
• Korpus tekstów staropolskich do roku 1500: https://www.ijp-pan.krakow/images/ publikacje_elektroniczne/korpus_tekstow_staropolskich (dostęp: 08.2018).
• http://spxvi.edu.pl/korpus/teksty (dostęp: sierpień–wrzesień 2018)
• https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/295919/edition/279610/content (dostęp: 2.08.2018)
• http://www.biblijny.net/biblia-wujka/ksiega-wyjscia.html (dostęp: 2.08.2018)
• http://vulsearch.sourceforge.net/html/index.html (dostęp: 2.08.2018)