Język a emancypacja, feminizm, gender

• Authors: Ewa Woźniak

Title variants

EN

Language vs. emancipation, feminism, gender

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule omówiono zmiany stosunku wobec żeńskich nazw tytułów i zawodów od początku XX w. do czasów współczesnych, uwzględniając zarówno praktykę (uzus), jak i refleksję metajęzykową. Ocenę oraz zakres stosowania feminatywów ukazano na tle zmieniającej się sytuacji społecznej i zawodowej kobiet oraz w powiązaniu z ideologiami motywującymi te zmiany. Takie ujęcie problemu pozwoliło zaobserwować charakterystyczne tendencje: wyrazem emancypacji kobiet była maskulinizacja języka ich dotyczącego, co stało się tendencją dominującą zwłaszcza po 1945 r.; feminizm (w Polsce aktywny dopiero od lat 90. XX w.) wystąpił z hasłami przeciwstawienia formacjom męskim derywatów żeńskich, zaś genderowa idea nieokreślania płci znalazła wyraz w obyczaju określanym jako splitting.

EN

The article investigates the changes in the attitude towards female names of professional titles and jobs since the beginning of 20th century until now, with particular regard to both practice (usus) and metalinguistic reflection. The evaluation and range of use of female names was presented against the altering social and professional situation of women and in relation to the ideologies behind these changes. Such approach enabled the observation of characteristic tendencies: the effect of the emancipation of women was the masculinization of the language referring to females, which became a dominating tendency especially after 1945; feminism (inactive in Poland until 90’s) claimed the opposition to masculine formations of female derivatives, and gender idea of unspecified sex was expressed in the custom of so-called “splitting”.

Keywords

PL

nazwy żeńskie; emancypacja; feminizm; gender; historia języka polskiego

EN

female names; emancipation; feminism; gender; history of polish language

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2014
• Volume: LX (60)
• Pages: 295-312

Dates

published

2014

Contributors

author

Ewa Woźniak

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Katedra Historii Języka Polskiego

References

• Bańko Mirosław, 2003, Wielki słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Bielicka Zofia, 1921, Obawy o kobietę, „Bluszcz”, 9, s. 8.
• Bogucka Maria, 2005, Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
• Brzozowska Dorota, 2003, Terminy feminizm, seksizm, gender we współczesnym języku polskim, „Język Polski”, 83, z. 4–5, s. 273–278.
• Buttler Danuta, Kurkowska Halina, Satkiewicz Hanna, 1982, Kultura języka polskiego, t. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Doroszewski Witold, 1948a, Objaśnienie wyrazów i zwrotów, „Poradnik Językowy”, 1, s. 18–21.
• Doroszewski Witold, 1948b, O żeńskich formach tytułów męskich, [w:] idem, Rozmowy o języku, Radiowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 66–75.
• Duda Henryk, 1999, Kilka uwag o językoznawstwie normatywnym (z powodu archeolożek, socjolożek i teolożek), „Poradnik Językowy”, 8–9, s. 115–121.
• Grochola-Szczepanek Helena, Od gender studies do lingwistyki płci, czyli o ter¬minologii genderowej w języku polskim „Język Polski”, 90, z. 3, s. 211–218.
• Jadacka Hanna, 2005, Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Kałwa Dobrochna, 2000, Model kobiety aktywnej na tle sporów światopoglądo¬wych. Ruch feministyczny w dwudziestoleciu międzywojennym, [w:] A. Żarnowska, A. Szwarc, red., Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 135–153.
• Kałwa Dobrochna, 2001a, Kobieta aktywna w Polsce międzywojennej. Dylematy środowisk kobiecych, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagiellonica”, Kraków.
• Kałwa Dobrochna, 2001b, Pełnym głosem wyborczym, „Zadra”, 2 (7), s. 10.
• Karwatowska Małgorzata, Szpyra-Kozłowska Jolanta, 2005, Lingwistyka płci. Ona i on w języku, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
• Klemensiewicz Zenon, 1957, Tytuły i nazwy zawodowe kobiet w świetle teorii i praktyki, „Język Polski”, 2, s. 101–117; przedruk w: idem, 1982, Składnia, stylistyka, pedagogika językowa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 729–753.
• Kondracka Mariola, 2000, Kobiety na uniwersytetach, [w:] A. Żarnowska, A. Szwarc, red., Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce między¬wojennej, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 271–284
• Kucała Marian, 1978, Językowe kłopoty z kobietami pracującymi, „Przekrój”, 1746, s. 11; przedruk w: idem, 2000, Polszczyzna dawna i współczesna. Studia i szkice, Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, Kraków, s. 391–396.
• Kupiszewski Władysław, 1967, Tytuły i nazwy zawodowe kobiet, „Poradnik Językowy”, 8, s. 371–374.
• Leszczyńska Agnieszka, 2001, Feministki o języku, „Zadra”, 1 (6), s. 30–32.
• Lisowska Ewa, 2008, Równouprawnienie kobiet i mężczyzn w społeczeństwie, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie – Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
• Łaziński Marek, 2006, O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Łozowski Przemysław, 2012, Gender jako językowa symbolizacja doświadczenia płci: płeć w języku, płeć języka czy język płci, [w:] M. Karwatowska, J. Szpyra-Kozłowska, red., Oblicza płci. Język. Kultura. Edukacja, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
• Markowski Andrzej, red., 1996, Praktyczny słownik poprawnej polszczyzny nie tylko dla młodzieży, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Miemietz Bärbel, 1993, Kto to jest „człowiek”?, „Teksty Drugie”, 4/5/6, s. 169–180.
• Męczkowska Teodora, 1931, Do czego dążymy? Ideologia Stowarzyszenia Kobiet z Wyższym Wykształceniem, Druk. Kobieta Współczesna, Warszawa.
• Na straży praw kobiety. Pamiętnik Klubu Politycznego Kobiet Postępowych 1919–1930, 1930, Zakład Drukarski Jan Ulasiewicz i Syn, Warszawa.
• Nowosad-Bakalarczyk Marta, 2009, Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
• Obrębska-Jabłońska Antonina, 1949, O żeńskich formach tytułów i nazw zawodów, „Poradnik Językowy”, 4, s. 1–4.
• Obrębska-Jabłońska Antonina, 1951, Pani doktor za granicą, „Język Polski”, 4, s. 180–182.
• Paprzycka Katarzyna, 2008, Feministyczny głos przeciw feminizacji form mę¬skich. O dylematach na temat psychologów, psycholożek i psycholożków, „Nauka”, 4, s. 121–131.
• Pawłowski Eugeniusz, 1951, Baran mówi o Kowal. O tworzeniu i odmianie nazwisk i tytułów żeńskich, „Język Polski”, 2, s. 49–62.
• Warchoł-Schlottmann Małgorzata, 2006, Dlaczego pani psycholog Nowak nie chce być psycholożką Nowak?, „Alma Mater”, 82, s. 42–45.
• Wawrzykowska-Wierciochowa Dionizja, 1963, Od prządki do astronautki. Z dziejów kobiety polskiej, jej pracy i osiągnięć, Wydawnictwo Związkowe CRZZ, Warszawa.
• Wróblewski Jan Tadeusz, 1926, 2000 błędów językowych, barbaryzmów, dziwolągów i nowotworów ze wszystkich dzielnic Polski zebranych wraz ze słowniczkiem, jako też wzorki stylu urzędowego, Dom Książki Polskiej, Warszawa.
• doroszewski.pwn.pl/hasło/feminizm (dostęp: 10.02.2014)
• http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/doccontent?id=2827&from=FBC (dostęp: 15.02.2014).
• http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/dlibra/publication?id=18471&tab=3 (dostęp: 22.02.2014).
• https://kongreskobiet.pl/pl-PL/text/O_nas/Gabinet_Cieni/Biogramy_Czlonkin (dostęp: 20.03.2014).

Identifiers

ISSN

0076-0390