Indeks schematów rodziców u młodzieży z lekką niepełnosprawnością intelektualną – eksperymentalna wersja kwestionariusza („Moi Rodzice” AD-AO-R)

• Authors: Paweł Kurtek

Title variants

Index of parents’ schemas in adolescents with mild intellectual disabilities – Experimental version of the questionnaire (“Moi Rodzice” AD-AO-R)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Poznanie subiektywnej perspektywy przeżywania i rozumienia świata społecznego przez młodzież z lekką niepełnosprawnością stanowi podstawowe wyzwanie współczesnej myśli rehabilitacyjnej ukierunkowanej na osobę jako podmiot (Kowalik, 2007; Schlalock, Luckasson,Shogren, 2007; Schlalock i in., 2010). Deficyt narzędzi badawczych uwzględniających obniżone możliwości poznawcze i specyficzny zasób doświadczeń młodzieży z lekką niepełnosprawnością intelektualną (lni) skłania do opracowywania nowych testów. Celem tego artykułu jest prezentacja indeksu doświadczeń z rodzicami (AD-AO-R), zorganizowanych w postaci schematów poznawczych. Podstawę teoretyczną konstrukcji narzędzia stanowi Teoria Schematów Społecznych Bogdana Wojciszke (1986). Zgodnie z nią, specyficzną cechą schematów osób są typowe działania podmiotu. Za istotne dla relacji z rodzicami uznano doświadczenia związane z wymiarami: akceptacja-odrzucenie i autonomia-dominacja (Kościelska, 1984, 1998; Obuchowska, 1999; Olszewski, 2005). Opracowane itemy związane z tymi zachowaniami zostały zweryfikowane na podstawie decyzji sędziów kompetentnych, co dało podstawę do określenia trafności treściowej. Dalsza weryfikacja właściwości psychometrycznych narzędzia oparta została na badaniach dwóch prób badawczych (98-osobowej – wersja dla matki oraz 85-osobowej – wersja dla ojca) grupy uczniów zasadniczej szkoły specjalnej SOSW w wieku od 18. do 22. roku życia, pochodzących zarówno ze środowiska miejskiego, jak i wiejskiego. Hierarchiczna analiza czynnikowa wskazała na zasadność ortogonalnej eksploracji czynników (Varimax). Poziomy zgodności wewnętrznej czynników (dla najlepszych itemów w poszczególnych wymiarach), na podstawie współczynnika Alpha-Cronbacha, pozwoliły uznać narzędzie za spełniające kryteria dobroci psychometrycznej.

EN

Finding out the subjective perspective of adolescents with mild disabilities on their experiencing and understanding the social world poses a fundamental challenge for present rehabilitation thought, which centers on the person as a subject (Kowalik, 2007; Schalock, Luckasson, Shogren, 2007; Schalock et al., 2010). The shortage of research tools that take into consideration the lowered cognitive abilities and the specific store of experiences of adolescents with mild intellectual disabilities provokes the need to design new tests. This article aims to present an index of experiences with parents (AD-AO-R) that are organized as cognitive schemas. Bogdan Wojciszke’s Teoria Schematów Społecznych [Theory of social schemas] (1986) is the theoretical basis for the tool. According to this theory, a subject’s typical activities are a specific characteristic of schemas. Experiences connected with acceptance-rejection and autonomy-domination were considered important for relationships with parents (Kościelska, 1984, 1998; Obuchowska, 1999; Olszewski, 2005). The items connected with these behaviors were validated based on the decisions of competent judges, which provided basis for content validity. Further validation of the tool’s psychometric qualities was based on a study of two research samples (98-person sample – version for the mother and 85-person sample – version for the father) made up of basic special school students in a Special Education Residential Program, aged 18-22, from rural and urban backgrounds. Hierarchical factor analysis showed the validity of orthogonal factor rotation (Varimax). The levels of factor internal consistency (for the best items in the individual dimensions) – based on Cronbach’s Alpha coefficient – show that the tool can be considered as a tool that meets the psychometric goodness criteria.

Keywords

PL

doświadczenia społeczne; schematy społeczne (organizacja doświadczeń; z jakimś rodzajem zdarzeń, osób czy obiektów); niepełnosprawność intelektualna analiza czynnikowa

EN

social experiences; social schemas (organization of experiences with a type of; events, people or objects); intellectual disability; factor analysis

• Publisher: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej. Wydawnictwo APS
• Journal: Człowiek - Niepełnosprawność - Społeczeństwo
• Year: 2015
• Issue: 3(29)
• Pages: 69-85

Contributors

author

Paweł Kurtek

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego, ul. Krakowska 11, 25-369 Kielce; tel. [phone]

References

• Biernat, R. (2006). Percepcja postaw rodzicielskich przez młodzież upośledzoną w stopniu lekkim i młodzież pełnosprawną. Szkoła Specjalna, 1, 40–53.
• Brzeziński, J. (2003a). Poznanie naukowe – poznanie psychologiczne. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. Podstawy psychologii (s. 335–354). Gdańsk: GWP.
• Brzeziński, J. (2003b). Teoria testów psychologicznych: ABC psychometrii. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. Podstawy psychologii (s. 400–415). Gdańsk: GWP.
• Child, D. (1990). The Essentials of Factor Analysis. London: Cassell Educational Ltd.
• Detterman, D.K., Gabriel, L.T., Ruthsatz, J.M. (2000). Intelligence and mental retardation: Past, present, and future. W: R.J. Sternberg (red.), Handbook of Intelligence (s. 141–158). Cambridge: Cambridge University Press.
• Fabrigar, L., Wegener, D., MacCallum, R., Strahn, E. (1999). Evaluating the use of exploratory factor analysis in psychological research. Psychological Methods, 4, 272–299.
• Ferguson, G., Takane, Y. (2002). Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Gawlik, K. (1995). Rodziny uczennic szkół podstawowych specjalnych dla upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. Szkoła Specjalna, 1, 32–34.
• Głodkowska, J. (2012). Konstruowanie umysłowej reprezentacji świata. Diagnoza, możliwości rozwojowe i edukacyjne dzieci z lekką niepełnosprawnością intelektualną w aspekcie stałości i zmienności w pedagogice specjalnej. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Gorsuch, R. (1983). Factor Analysis. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates.
• Harter, S. (1988). The Self-Perception Profile for Adolescents. Denver: University Press.
• Janiszewska-Nieścioruk, Z. (2001). Pozycja dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w rodzinie jako wyznacznik ich społecznej integracji. W: T. Sołtysiak, M. Karwowska (red.), Polska młodzież – zagrożenia, zaburzenia w aktualnej rzeczywistości społecznej (s. 59–74). Bydgoszcz: Akademia Bydgoska.
• Kazanowski, Z. (2003). Środowisko rodzinne młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie w stopniu lekkim. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Kelly, G.A. (1955). The Psychology of Personal Constructs. New York: Norton.
• Kline, P. (1993). The Handbook of Psychological Testing. London: Routledge.
• Kościelska, M. (1984). Upośledzenie umysłowe a rozwój społeczny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kościelska, M. (1998). Oblicza upośledzenia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kowalik, S. (2007). Psychologia rehabilitacji. Warszawa: Wydawnictwo Akademckie i Profesjonalne.
• Kozielecki, J. (1986). Psychologiczna teoria samowiedzy. Warszawa: PWN.
• Kozubska, A. (1995). Realizacja funkcji opiekuńczo-wychowawczej przez rodzinę z dzieckiem upośledzonym umysłowo w stopniu lekkim. W: M. Chodkowska (red.), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. Socjalizacja i rehabilitacja (s. 45–50). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Kozubska, A. (2000). Opieka i wychowanie w rodzinie dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej.
• Kravetz, S., Katz, S., Alfa-Roller, I., Yehoshua, S. (2003). Aspects of a Theory of Mind and Self- Reports of Quality of Life by Persons with Mental Retardation. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 15(2), 165–183.
• Kurtek, P. (2012). Regulacyjne znaczenie doświadczeń relacji z rodzicami w radzeniu sobie młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w sytuacjach społecznie trudnych. Psychologia Rozwojowa, 4, 63–77.
• Larkin, P., Jahoda, A., MacMahon, K. (2013). The social information processing model as a framework for explaining frequent aggression in adults with mild to moderate intellectual disabilities: A systematic review of the evidence. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 26(5), 447–465.
• Loebl, W. (1991). Wybrane aspekty uwzględniania potrzeb psychicznych dzieci lekko upośledzonych umysłowo w procesie rewalidacji uczniów szkoły specjalnej. W: J. Wyczesany, J. Pilecki (red.), Aktualne trendy w nauczaniu i wychowaniu dzieci upośledzonych umysłowo (s. 49–53). Kraków: WN WSP.
• MacCallum, R.C., Widaman, K.F., Zhang, S., Hong, S. (1999). Sample size in factor analysis. Psychological Methods, 4, 84–99.
• Mikrut, A. (1998). Postawy wychowawcze rodziców a samoocena i samoakceptacja u ich dzieci uczęszczających do szkoły podstawowej dla lekko upośledzonych umysłowo. Roczniki Pedagogiki Specjalnej, 9, 197–209.
• Minczakiewicz, E. (1990). Postawy uczuciowe dzieci upośledzonych umysłowo wobec rodziców. W: J. Pańczyk (red.), Roczniki Pedagogiki Specjalnej, 1, 264–280. Warszawa: Wydawnictwo WSPS.
• Minczakiewicz, E. (1995). Dziecko upośledzone umysłowo i jego pozycja w rodzinie. W: M. Chodkowska (red.), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. Socjalizacja i rehabilitacja (s. 51– 60). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Nowak, B. (2014). Uwarunkowania poczucia jakości życia osób z upośledzeniem umysłowym. Szkoła Specjalna, 2, 98–110.
• Nunnally, J. (1978). Psychometric Theory. New York: McGraw Hill.
• Obuchowska, I. (1999). Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim. W: I. Obuchowska (red.), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. Warszawa: WSiP.
• Obuchowska, I. (1990). Rodzinne konflikty młodzieży niepełnosprawnej związane z realizacją potrzeby autonomii. W: M. Tyszkowa (red.), Rodzina a rozwój jednostki (s. 55–74). Poznań: CPBN.
• Olszewski, S. (2005). Postrzeganie przestrzeni życiowej przez młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w kontekście zachowań agresywnych. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
• Olszewski, S. (2005). Postrzeganie przestrzeni życiowej przez młodzież z niepełnosprawnością intelektualną w kontekście zachowań agresywnych. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
• Otrębski, W., Wiącek, G. (2011). Diagnostyka w rehabilitacji zawodowej osób z niepełnosprawnością umysłową – uzasadnienie teoretyczne dla konstrukcji narzędzi. Przegląd Psychologiczny, 54(4), 401–424.
• Pelc, Z. (1993). Przystosowanie społeczne uczniów lekko upośledzonych umysłowo w wieku 14–15 lat. Rzeszów: Wydawnictwo WSP.
• Plopa, M. (2005). Psychologia rodziny. Teoria i badania. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Rola, J. (2004). Melancholia rodzinna. Psychologiczne uwarunkowania zaburzeń depresyjnych u dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Warszawa: Wydawnictwo APS.
• Schlalock, R., Borthwick-Duffy, S., Buntinx, W., Coulter, D., Craig, E. (2010). Intellectual Disability. Definition, Classification, and System of Support. 11th edition. Washington: American Association on Intellectual and Developmental Disabilities.
• Schalock, R., Luckasson, R., Shogren, K. (2007). Perspectives. The renaming of mental retardation: Understanding the change to the term intellectual disability. Intellectual and Developmental Disabilities, 45(2), 116–124.
• Sveinbjornsdottir, S., Thorsteinsson, E. (2008). Adolescent coping scales: A critical psychometric review. Scandinavian Journal of Psychology,49, 533–548.
• Tabachnick, B.G., Fidell, L.S. (1989). Using Multivariate Statistics. New York: Harper Collins Publishers.
• Van Nieuwenhuijzen, M., Vriens, A. (2012). Social cognitive skills and social information processing in children with mild to borderline intellectual disabilities. Research in Developmental Disabilities, 33(2), 426–434.
• Wojciechowski, F. (1993). Dziecko niepełnosprawne w środowisku wiejskim. Rzeszów: Wydawnictwo WSP.
• Wojciechowski, F. (2010). Dorastanie młodzieży z niepełnosprawnością w kontekście przestrzeni edukacyjnej. W: B. Witkowska, K. Bidziński, P. Kurtek (red.), Dzieci i młodzież ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w realizacji zadań rozwojowych (s. 221–233). Kielce: Gens.
• Wojciszke, B. (1986). Teoria schematów społecznych. Struktura i funkcjonowanie jednostkowej wiedzy o otoczeniu społecznym. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: PAN.
• Wojciszke, B. (2005). Postawy i ich zmiana. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej (s. 79–106). Gdańsk: GWP.
• Żółkowska, T. (1991). Warunki wychowawcze rodzin a stosunek do nauki szkolnej uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. W: J. Pańczyk (red.), Roczniki Pedagogiki Specjalnej, 2, 86–100. Warszawa: Wydawnictwo WSPS.

Identifiers

DOI

DOI: 10.5604/17345537.1178049