Dyskryminacja katechetów zakonnych w prawie oświatowym okresu gomułkowskiego

• Authors: Joanna Wiśniewska

Title variants

EN

The discrimination religious catechist in the educational law during the reign of Wladyslaw Gomulka (1956-1970)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Dyskryminacja katechetów przynależących do żeńskich i męskich zgromadzeń zakonnych - obecna co prawda w praktyce administracyjnej władz oświatowych już w pierwszej powojennej dekadzie - swoistego usankcjonowania przepisami prawa oświatowego doczekała się dopiero w okresie gomułkowskim. W katechetów zakonnych - których pracę wśród dzieci i młodzieży, komuniści traktowali jako poważną przeszkodę na drodze laicyzacji systemu oświaty i wychowania - wymierzone zostały przede wszystkim dwa akty normatywne ministerstwa oświaty: zarządzenie z dn. 4 sierpnia 1958 r. w sprawie nauczycieli religii, które pozbawiło osoby zakonne możliwości pracy katechetycznej na terenie szkoły oraz zarządzenie z dn. 19 sierpnia 1961 r. w sprawie prowadzenia punktów katechetycznych, stanowiące z kolei podstawę do odsunięcia zgromadzeń zakonnych od pozaszkolnego nauczania religii. Celowe działania o charakterze dyskryminującym, choć pozbawiły osoby zakonne prawa nauki religii w szkole, nie zdołały jednak całkowicie wyeliminować sióstr zakonnych i zakonników z katechizacji, prowadzonej - z punktu widzenia przepisów prawa oświatowego - nielegalnie w punktach katechetycznych.

EN

Although the discrimination catechists belonging to male and female religious congregations had been presenting in administrative practice of the educational authorities in the first postwar decade, it was legitimized by the law of the educational during the reign of Wladyslaw Gomulka. The religious catechists (whose work with children and adolescents was treated by the Communists as a serious obstacle to the laicization of the school system and education) have been directed above all two legislative acts issued by the Ministry of Education: a) the ordinance dated August 4, 1958 concerning the teachers of religion - it deprived the religious possibility of working catchetic work in the school; b) and the ordinance dated August 19, 1961 concerning the conducting catechetic centers - it has become the legal basis for retraction religious congregations from extracurricular teaching of religion. Though intentionally discriminatory action deprived the consecrated persons rights of teaching religious in school, however were unable to completely eliminate nuns and monks from catechesis, which - from the point of view of educational law - was conducted illegally in catechetical centers.

Keywords

PL

dyskryminacja; zakonnicy; prawo oświatowe; polityka oświatowa; katecheza; laicyzacja; Kościół Katolicki; Polska Rzeczpospolita Ludowa; prawo wyznaniowe; relacje Państwo – Kościół; reżim komunistyczny; wolność religijna; wolność sumienia i religii; zakony; zgromadzenia zakonne w PRL

EN

discrimination; religious/consecrated persons; education law; educational policy; catechesis; laicization; Catholic Church; anti-religious activities; communist regime; freedom of religion; law on religion; People's Republic of Poland; religious freedom; repression against religious orders

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Studia z Prawa Wyznaniowego
• Year: 2014
• Volume: 17
• Pages: 209-232

Contributors

author

Joanna Wiśniewska

• Instytut Nauk Historycznych, Wydział Nauk Historycznych i Społecznych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, ul. Wóycickiego 1/3, 23, 01-938 Warszawa

References

• Doppke J., Katechizacja w Polsce 1945-1990, Pelplin 1998.
• Godlewski J.F., Kościół rzymskokatolicki w Polsce wobec sekularyzacji życia publicznego, Warszawa 1978.
• Kaczmarek E., Dlaczego przeszkadzały? Polityka władz partyjnych i rządowych wobec żeńskich zgromadzeń zakonnych w Polsce w latach 1945-1956, Warszawa 2007.
• Konopka H., 17 lat nauczania religii w Polsce Ludowej. Wybór dokumentów, Białystok 1998.
• Konopka H., Religia w szkołach Polski Ludowej. Sprawa nauczania religii w polityce państwa (1944-1961), Białystok 1997.
• Kowalczyk J., Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską 1993-1998, Płock 2013.
• Kościół i religijność Polaków 1945-1999, red. W. Zdaniewicz, Warszawa 2000.
• Krukowski J., Represyjność prawa polskiego w zastosowaniu do Kościoła katolickiego w latach 1944-1956, „Roczniki Nauk Prawnych” 1999, t. 9.
• Listy Pasterskie Episkopatu Polski 1945-2000, t. 1, Marki 2003.
• Mezglewski A., Ograniczanie przez władze państwowe działalności szkolnictwa wyznaniowego w latach 1948-1964 jako przejaw instrumentalizacji prawa na poziomach jego stanowienia i stosowania, w: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej. Materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 26-28 października 2004), red. A. Mezglewski, P. Stanisz, M. Ordon, Lublin 2005.
• Mezglewski A., Polski model edukacji religijnej w szkołach publicznych, Lublin 2009.
• Mezglewski A., Prawne i faktyczne formy dyskryminacji zgromadzeń zakonnych w okresie PRL w dziedzinie oświaty, w: Zakony żeńskie w PRL. Prawo instrumentem walki władz komunistycznych z Kościołem i zakonami w Polsce, red. A. Mirek, Lublin 2009.
• Mezglewski A., Szkolnictwo wyznaniowe w Polsce w latach 1944-80, Lublin 2004.
• Mezglewski A., Misztal H., Stanisz P., Prawo wyznaniowe, Warszawa 2011.
• Ordon M., Prawo o stowarzyszeniach jako instrument represji wobec zgromadzeń zakonnych w okresie Polski Ludowej, w: Zakony żeńskie w PRL. Prawo instrumentem walki władz komunistycznych z Kościołem i zakonami w Polsce, red. A. Mirek, Lublin 2009.
• Raina P., Stefan Kardynał Wyszyński Prymas Polski, t. 3, Londyn 1988.
• Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945-59, t. 1, Poznań 1994.
• Represje wobec osób duchownych i konsekrowanych w PRL w latach 1944-1989, red. A. Grześkowiak, Lublin 2004.
• Walencik D., Nieruchomości Kościoła katolickiego w Polsce w latach 1918-2012. Regulacje prawne – nacjonalizacja – rewindykacja, Katowice 2013.
• Zamiatała D., Zakony męskie w polityce władz komunistycznych w Polsce w latach 1945-1989, t. 2, Warszawa 2012