An Unknown Census of the Population of Przemyśl from mid-1918: A Primary Source Analysis

• Authors: Zdzisław Budzyński , Jolanta Kamińska-Kwak

Title variants

PL

Nieznany spis ludności Przemyśla z połowy 1918 roku. Studium źródłoznawcze

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

Przemyśl, located in eastern Galicia, was an important administrative and educational centre during the era of autonomy; the city offered many possibilities for employment, a wide range of services and had well-developed commerce. It was a nationally and religiously diverse city, the feature being also omnipresent during the First World War period. A population census, carried out during the summer of 1918, reveals a local society in the form of a typical Galician multicultural city in which, apart from historical nationalities (Poles, Ruthenians/Ukrainians and Jews), families from other Austrian provinces lived and worked. It is the last such source that reflects the landscape formed during the division of the Commonwealth. 1,163 questionnaires were located, from about 40 streets and plazas, in which 334 houses were situated. We found information on 4,507 people (about 10% of the population of Przemyśl, which numbered about 45,000 in 1918). The census made it possible to identify personal data, age, sex, birthplace and the position of the respondents in the basic and extended family, constituting one household. It also reveals their religious denomination and in some cases social status and profession. The census enables us to calculate of the size of the families of each religion and precisely pinpoint their address in each house and outbuilding in correlation to individual streets, squares, districts and suburbs. The subject under analysis encompasses the streets with the most surviving data material. The research revealed that on average a single house was occupied by 3.7 families, and in the central streets as many as 8.5 families. The best-represented, 3 Maja Street (290 families), was mostly occupied by Jews, followed by Poles; while Ruthenians and other nations were less represented. The second most represented, Street, was mostly occupied by Poles; next were Ruthenians and Jews. Most of the registered population was composed of migrants, coming into the city from nearby regions, but also from all of the provinces of the Habsburg Empire. In the “head of families” category we can see a surprisingly large overrepresentation of young women, especially in Polish and in part Jewish families; this issue was less common in Ruthenian families. N209–231

PL

An Unknown Census of the Population of Przemyśl from mid-1918: A Primary Source Analysis Nieznany spis ludności Przemyśla z połowy 1918 roku. Studium źródłoznawcze Przemyśl, położony we wschodniej Galicji, stanowił w latach autonomii ważne regionalne centrum administracyjne i oświatowe, oferował też duże możliwości zatrudnienia, szeroki wachlarz usług i dobrze rozwinięty handel. Był wówczas miastem zróżnicowanym pod względem struktury narodowościowej i wyznaniowej, co w pełni utrzymało się w okresie I wojny światowej. Odnaleziony spis ludności Przemyśla, przeprowadzony latem 1918 roku, przedstawia lokalną społeczność w formie typowej dla galicyjskiego miasta wielokulturowego, w którym obok historycznych nacji (polskiej, ruskiej/ukraińskiej i żydowskiej) funkcjonują rodziny wywodzące się z innych prowincji austriackich; to ostatnie tego rodzaju źródło przekrojowe, oddające krajobraz społeczny uformowany w okresie rozbiorów. W sumie odnaleziono 1163 ankiety spisowe, obejmujące ok. 40 ulic i placów miejskich, w obrębie których zarejestrowano 334 domy. W rejestrach zachowały się informacje o 4507 osobach, co stanowi ok. 10% mieszkańców Przemyśla, których ogólną liczbę szacuje się w 1918 roku na 45 tys. Spis pozwala na wskazanie poszczególnych osób z imienia i nazwiska, określenie ich wieku i płci, miejsca urodzenia, jak również pozycji w rodzinie podstawowej i rozszerzonej, tworzącej jedno gospodarstwo domowe. Umożliwia ponadto ustalenie ich przynależności religijnej (wyznanie, obrządek), a w niektórych przypadkach również wykonywanego zawodu lub wskazanie innego źródła utrzymania. Na jego podstawie można obliczyć liczebność rodzin poszczególnych wyznań i obrządków, precyzyjnie określić miejsce ich zamieszkania w pojedynczych domach czy oficynach, przypisanych do konkretnych ulic i placów miejskich, a także dzielnic i przedmieść. Przedmiotem szczegółowej analizy statystycznej i socjotopograficznej uczyniono dla przykładu wybrane ulice, dla których zachowało się najwięcej ankiet spisowych. Wynika z niej, że przeciętny dom ujęty w spisie zasiedlało 3,7 rodzin, przy czym domy przy centralnie położonych ulicach – nawet 8,5 rodziny. Najlepiej reprezentowaną w spisie ulicę 3 Maja (290 rodzin) zamieszkiwali w przewadze Żydzi, następnie Polacy, zdecydowanie mniej odnotowano tu Ukraińców (Rusinów), a tym bardziej przedstawicieli innych nacji. Drugą pod względem rangi na tym przedmieściu, ulicę Grunwaldzką, zamieszkiwali z kolei w przewadze Polacy, następnie Rusini, rzadziej Żydzi. Większość zarejestrowanych mieszkańców Przemyśla była migrantami napływającymi do miasta z najbliższego regionu, ale nie brakowało w nim przybyszów z odległych stron i praktycznie wszystkich krajów monarchii austriackiej. W kategorii głów rodzin zaskakuje znaczna nadreprezentacja młodych kobiet, widoczna zwłaszcza w rodzinach polskich, po części żydowskich, najmniej ukraińskich.

Keywords

EN

Przemyśl; Galicia; First World War; population census; census questionnaire; nuclear and extended family; religious and national differentiation

PL

Przemyśl; Galicja; I wojna światowa; spis mieszkańców; kwestionariusz spisowy; rodzina podstawowa i rozszerzona; zróżnicowanie narodowościowe i wyznaniowe miasta

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przeszłość Demograficzna Polski
• Year: 2019
• Volume: 41
• Pages: 209–231

Contributors

author

Zdzisław Budzyński

• University of Rzeszow, Institute of History

author

Jolanta Kamińska-Kwak

• University of Rzeszow, Institute of History

References

• National Archive in Przemyśl (hereafter cited as APP), unit no. 129, Akta miasta Przemyśla, sygn. 2422, Kwestionariusze mieszkańców Przemyśla według ulic: Berkowicza, Błonie, Dworskiego, Franciszkańska, Grunwaldzka, Kopernika, Polna, Sanowa Górna, Zyblikiewicza, place: Berka Joselewicza, plac Nowy, 1918.
• National Archive in Przemyśl (hereafter cited as APP), unit no. 142, Archiwum Biskupstwa Greckokatolickiego w Przemyślu.
• National Archive in Przemyśl (hereafter cited as APP), unit no.1591, Zbiór pocztówek.
• National Archive in Rzeszów, Sanok unit (hereafter cited as APR, O/Sanok), unit no. 135, Akta miasta Sanoka, rps 550, Spis ludności miasta Przemyśla (kwestionariusze od A-K) 1918; rps 551, jw. (kwestionariusze od M–Z) 1918–1921.
• Berger, J. Spis ludności, nieruchomości, budynków i mieszkań w październiku 1916 r. na przyłączonych do Warszawy przedmieściach, “Rocznik Warszawski,” vol. 27, 1997, 293–304.
• Plan von Przemyśl [Town Map of Przemyśl], on a scale of 1:10.000, made in October 1917 by: K.u.K. Militär Bauabteilung des Mil. Kmdos in Przemyśl (entry 28.06.2019, http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=344).
• Wykaz ulic, placów i domów w mieście Przemyślu, Przemyśl 1910.
• Budzyński, Z. “Cesarskie gościńce w Galicji. Pierwszy etap budowy sieci dróg bitych (wg mapy józefińskiej Fryderyka Miega).” In Galicyjskie drogi i bezdroża. Studium infrastruktury, organizacji i kultury podróżowania, edited by J. Kamińska-Kwak, 25–55. Rzeszów: University of Rzeszow, 2013.
• ———. Ludność pogranicza polsko-ruskiego w drugiej połowie XVIII w., 121–239. Rzeszów: Pedagogical University in Rzeszow, 1993.
• ———. Kresy południowo-wschodnie w drugiej połowie XVIII w., vol. 3, Studia z dziejów społecznych, 116–123. Rzeszów: University of Rzeszow Press, 2008.
• Duma, M. Ludność Przemyśla w okresie 1918–1939 (w świetle akt metrykalnych), manuscript, Przemyśl 2018.
• Juśko, E. Wpływ szkolnictwa ludowego autonomicznej Galicji na kształt polskiej szkoły powszechnej w latach 1918–1922, part VII, sub-section 2. Lublin: Catholic University of Lublin Press, 2006.
• Łozowski, P. “Bibliografia polskiej demografii historycznej po 1945 roku.” In Struktury demograficzne rodziny na ziemiach polskich do połowy XX wieku. Przegląd badań i problemów, edited by P. Guzowski and C. Kuklo, 157–373. Białystok: University of Bialystok Press, 2014.
• Zyblikiewicz, L. A. Kobieta w Krakowie w 1880 r. w świetle ankiet powszechnego spisu ludności. Studium demograficzne, 32–35, 38–40. Kraków: Historia Iagellonica, 1999.

Identifiers

DOI

10.18276/pdp.2019.41-08