Troska duszpasterska wobec osób starszych w starzejącym się społeczeństwie polskim

• Authors: Celary Ireneusz

Title variants

EN

Pastoral care of the elders in view of the demographical situation of the Polish society

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

Invoking the pastoral constitution in the contemporary world Gaudium et spes it may be concluded that the Church, proceeding the Christ's work, is obliged to study and interpret the signs of the times in the clear light of the Gospel. It should be done so as to answer the modern men questions and to come up to men’s expectations in the most effective way adapted to theirs mentality. (Vgl. GS 4). (Zur Erfüllung dieses ihres Auftrags obliegt der Kirche allzeit die Pflicht, nach den Zeichen der Zeit zu forschen und sie im Licht des Evangeliums zu deuten). In the creative tension the Church- the World, there is the pastoral work undertaken. It is the organized Church activity, carrying the Christ redemptive work out through preaching the word of God, the Liturgy, ministry and testimoning to the Christian life. There is the need for adaptation to new, constantly changing conditions. Otherwise, even the most effective ways of the Church activity are in danger of ossification and maladjustment to the various modern challenges. The Church is faced with a task to get to know and understand the World, to which it is sent by Christ himself. One of the modern challenges is the demographical situation of Poland, which is the reflection of the European tendencies. The problem mentioned above is crucial not only for politicians, economists and sociologists but also for the ministry. The European and Polish societies are getting older. This phenomenon generates many various social problems which influence the pastoral activity of the Church. The given phenomenon analysis, presented in the following article, requires the research of the consequences that arose due to the demographical situation of Europe and Poland. What is more, it requires the presentation of some possible pastoral care initiatives (concerning families and the elders) as well as conducting charitable activities. Furthermore, the analysis shows the actions, that should be taken into consideration by the Polish Church while preparing pastoral programmes.

Keywords

PL

Jan Paweł II; Franciszek; znaki czasu; rodzina; duszpasterstwo rodzin; duszpasterstwo osób starszych; ewangelizacja

EN

John Paul II.; Francis; signs of the times; family; family pastoral care; pastoral care of the elderly evangelization

• Publisher: Wyższe Seminarium Duchowne im. św. Jana Pawła II Diecezji Siedleckiej
• Journal: Teologiczne Studia Siedleckie
• Year: 2020
• Issue: XVII/17
• Pages: 67-89

Dates

published

2021-01-04

Contributors

author

Celary Ireneusz

References

• Adamczyk, D. (2008) Rozpoznawanie znaków czasu w perspektywie wezwania Je-zusa do ewangelizacji, Ruch Biblijny i Liturgiczny, 61 (4), 279-296.
• Allert, T. (2018). Familie – ein dynamisches Format menschlicher Kommunikation. W: K-H.B. van Lier (red.). Ohne Familie ist kein Staat zu machen. Zeit zum Umdenken (23-34), Freiburg im Breisgau: Verlag Herder.
• Balicki, J. (1999). Kościół wobec wyzwań kryzysu demograficznego okresu trans-formacji ustrojowej w Polsce, Sympozjum, 2 (5), 103-125.
• Baloban, J. (2015). Papst Franziskus und die müden europäischen Verkündiger und Christen. W: M. Polak, T. Kowalczyk, P. Slouk (red.). „Ermutigung und Herausforderung für Theologie und Pastoral in Mittel- und Osteuropa” (22-34), Gniezno–Wien.
• Baranowska, A. (2017). Starzenie się społeczeństwa europejskiego jako wyzwanie XXI wieku. Casus Polski, Opuscula Sociologica, 4, 56-57.
• Baumgartner, K. (2000). Alte Menschen, W: H. Haslinger (red.). Handbuch praktische Theologie, t. II, (61-71), Mainz: Grünewald.
• Bernardes, J. (1993). Responsibilities in studying postmodern families, Journal of Family Issues, 1, 35-49.
• Bieleń, R. Duszpasterstwo rodzin. W: J. Stala, E. Osewska (red.). Rodzina bezcenny dar i zadani (268-269), Radom: Polwen – Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne.
• Broński, W. Kierunki przemian w formacji homiletycznej. W: W. Broński (red.). In-tegralne kształcenie kaznodziei, (75-85). Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Brudek, P. Ochman, A. Rehlis, T. Sadlak, R. (2015). Duszpasterstwo osób starszych w aspekcie psychospołecznym. W: M. Guzewicz, S. Steuden, P. Brudek (red.). Oblicza starości we współczesnym świecie. Perspektywa społeczno-kulturowa, t. II, (307-324), Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Bucher, R. (2016). Mehr als Stellschrauben. „Amoris laetitia“ als Ausdruck eines pastoralen Lehramtes, Herder Korrespondenz, 70 (6), 15-16.
• Celary, I. (2010). Die christliche Familie als Ort des Evangelisationswerkes der Übermittlung des Glaubens an die junge Generation, Śląskie Studia Teologiczno-Historyczne, 30 (1), 247-261.
• Celary, I. (2014). Ludzie starsi w Kościele. W: A. Fabiś (red.). Seniorzy w rodzinie, instytucji i społeczeństwie. Wybrane zagadnienia współczesnej gerontologii (109-121), Sosnowiec: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania i Marketingu.
• Celary, I. (2014). Der Umgang mit dem Alter. Praktisch-Theologische Impulse, Per-spectiva, 13 (1), 5-14.
• Celary, I. (2016). Alter und Krankheit in der postmodernen Gesellschaft in der Lehre des Papstes Franziskus, Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne, 49 (1), 97-112.
• Celary, I. (2016). Die Hilfe für kranke und alte Menschen in der postmodernen Ge-sellschaft nach Papst Franziskus, Poznańskie Studia Teologiczne, 30, 159-161.
• Celary, I. (2017). Altwerden in Polen – Tatsachen und Heausforderungen. W: G. Polok, I. Celary (red.). Osoba starsza w perspektywie społeczno-pastoralnej (84-104), Katowice: Wydaw-nictwo Uniwersytetu Ekonomicznego.
• Charbonnier, L. (2014). Religion im Alter. Eine empirische Studie zur Erforschung religiöser Kommunikation, Berlin-New York: De Gruyter.
• Chechelski, D. (2011). Kościół katolicki wobec problematyki starości. W: Z. Szarota (red.). Aktywizacja, rozwój integracja – ku niezależnej starości (11-22), Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
• Deręgowska, J. (2008). Postrzeganie starości i odchodzenia we współczesnym świe-cie. W: R. Konieczna-Woźniak (red.). Dorosłość wobec starości. Oczekiwania – Radości – Dylematy (187-194), Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
• Duda, M. (2012). Wartość ludzkiej starości. W: J. Stala (red.). Życie i śmierć. Wy-zwania działalności charytatywnej (129-139), Tarnów: Biblos.
• Dziedzic, J. (2011). Das Alter – Ein Problem oder eine Chance? Versuch einer mul-tiperspektivischenpastoralen Reflexion, Analecta Cracoviensia, 43, 26–28.
• Dziedzic, J. (2015). Kościół wobec starości. Perspektywa pastoralnoteologiczne, Polonia Sacra, 19 (1), 95-113.
• Eurostat Statistics Explained. (2017). Population structure and ageing. Pobrano z: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Population_structure_ and_ageing (2020, 7, 29).
• Faber, E-M. (2016). Geerdete Visionen für Partnerschaft, Ehe und Familie. Zum Nachsynodalen Apostolischen Schreiben „Amoris laetitia“, Schweizerische Kirchenzei-tung, 184 (16), 188-191.
• Falkowska, E., Telusiewicz-Pacak, A. (2013). Dzieci w Polsce. Dane, liczby, staty-styki, Warszawa: Polski Komitet Narodowy UNICEF.
• Fiałkowski, M. (2016). Inspiracje Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym dla teologii znaków czasu, Roczniki Teologiczne, 63 (6), 27-34.
• Franciszek. (2019). Katecheza Potrzebujemy osób starszych, którzy się modlą (11 III 2015); https://papiez.wiara.pl/doc/2387276.Potrzebujemy-osob-starszych-ktore-sie-modla [28 XII 2019].
• Franziskus. (2013). Apostolisches Schreiben EVANGELII GAUDIUM des Heiligen Vaters Papst Franziskus an die Bischöfe, an die Priester und Diakone, an die Personen geweihten Lebens und an die christ-gläubigen Laien über die Verkündigung des Evangeli-ums in der Welt von heute, Bonn: Sekretariat der Deutschen Bischofskonferenz.
• Franziskus. (2016). Nachsynodales Apostolisches Schreiben AMORIS LAETITIA des Heiligen Vaters Papst Franziskus an die Bischöfe, an die Priester und Diakone, an die Personen geweihten Lebens, an die christlichen Eheleute und an alle christgläubigen Laien über die Liebe in der Familie, Bonn: Sekretariat der Deutschen Bischofskonferenz.
• Franziskus. (2019). Umarmung zwischen jungen und alten Menschen (Generalaudienz am 11. März). Pobrano z: http://www.vatican.va/content/francesco/ de/audiences/2015/documents/ papafrancesco_ 20150311_udienza-generale.html (2019, 12, 30).
• Knop, J. (red.). (2016). Ganz familiär: Die Bischofssynode 2014/2015 in der Debat-te, Regensburg: Verlag Friedrich Pustet.
• Gembicki, P. (2011). Konsekwencje zmian demograficznych dla polskiej gospodarki i budżetu państwa. W: Raport. Starzejące się społeczeństwo jako wyzwanie ekonomiczne dla europejskich gospodarek (6-13), Warszawa: Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej, American Chamber of Commerce in Poland.
• Główny Urząd Statystyczny. (2014). Prognoza ludności na lata 2014-2050, War-szawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych.
• Góralczyk, P. (2005). Rozwód. W: J. Nagórny, K. Jeżyna (red.). Jan Paweł II. Ency-klopedia nauczania moralnego (471), Radom: Polwen – Polskie Wydawnictwo Encyklo-pedyczne.
• Hajduk, R. (2016). Die Alterung der Gesellschaften als Zeichen der Zeit (Starzejące się społeczeństwa jako znaki czasu), Forum Teologiczne, 17, 7-23.
• Hildemann, K. (1978). Altenarbeit in der Kirchengemeinde, Heidelberg: Quelle und Meyer.
• Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Raport na temat sytuacji osób starszych w Polsce, Warszawa 2012.
• Jan Paweł II, List do moich Braci i Sióstr - ludzi w podeszłym wieku (1.10.1999), po-brano: https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/listy/do_starszych_01101999.html (20.06.2020).
• Johannes Paul II. (1979). Enzyklika Redemptor hominis Seiner Heiligkeit Papst Jo-hannes Paul II. an die verehrten Mitbrüder im Bischofsamt, die Priester und Ordensleute, die Söhne und Töchter der Kirche und an alle Menschen guten Willens zum Beginn seines päpstlichen Amtes, Bonn: Sekretariat der Deutschen Bischofskonferenz.
• Johannes Paul II. (1982). Nachsynodales Apostolisches Schreiben Familiaris consortio von Papst Johannes Paul II. an die Bischöfe, die Priester und die Gläubigen der ganzen Kirche über die Aufgaben der christlichen Familie in der Welt von heute, Bonn: Sekretariat der Deutschen Bischofskonferenz.
• Johannes Paul II. (1995). Brief Papst Johannes Paul II. an die Familien, Bonn: Sek-retariat der Deutschen Bischofskonferenz.
• Jopek, D. (2018). Procesy transformacji współczesnych miast na wybranych przy-kładach miast, Budownictwo i Architektura, 18 (2), 183-192.
• Kamiński, J. (2010). Przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie w nauczaniu Kościoła katolickiego, Roczniki Pastoralno-Katechetyczne, 2 (2), 115-117.
• Kamiński, R. (2010). Troska duszpasterstwa rodzin o małżeństwo i rodzinę, Roczniki Pastoralno-Katechetyczne, 2 (2), 5-24.
• Kamiński, S. (2007). Działalność zbawcza Kościoła w teorii i praktyce pastoralnej, Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Kancelaria Senatu. (2018). Starzenie się ludności w Unii Europejskiej – stan obecny i prognoza. Opracowania tematyczne, Warszawa: Biuro Analiz i Dokumentacji.
• Kleiner, P. (2007). Altengerechte versus altenfeindliche Lebensräume – Soziale Orte im Alter. W: M. Blasberg-Kuhnke, A. Wittrahm (red.). Altern in Freiheit und Würde. Handbuch christliche Altenarbeit (234-240), München: Kösel.
• Kluza, S. (2007). Makroekonomiczne konsekwencje procesów demograficznych. W: Tenże (red.). Procesy demograficzne a kapitał społeczny (29-41), Warszawa: Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej- Curie.
• Kluza, S. (2013). Czy Polska stanie się domem starców, Rzeczy Wspólne, 4, 18-29.
• Konferencja Episkopatu Polski. (2003). Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin, War-szawa: Fundacja Vita Familiae.
• Konferencja Episkopatu Polski. (2009). Służyć prawdzie o małżeństwie i rodzinie, Warszawa: Biblos.
• Konieczna-Woźniak, R. (2012). „Odmłodzona” starość – implikacje podmiotowe i społeczne, Studia Edukacyjne, 21, 249-62.
• Kowalska, I. (2002). Zewnętrzne zagrożenia życia rodzinnego, Studia nad Rodziną UKSW, 6 (1), 67-89.
• Krajczyński, J. (2007). Prawo rodziny do opieki duszpasterskiej, Ząbki: Wydawnic-two „Apostolicum”.
• Kruip, G. (2007). Gerechtigkeit zwischen den Generationen. W: M. Blasberg-Kuhnke, A. Wittrahm (red.). Altern in Freiheit und Würde. Handbuch christliche Altenar-beit (52-62), München: Kösel.
• Kruse, A. (2018). Die Pflege alter Menschen – eine der großen Herausforderungen unseres Landes. W: K-H.B. van Lier (red.). Ohne Familie ist kein Staat zu machen. Zeit zum Umdenken (468-482), Freiburg im Breisgau: Verlag Herder.
• Krzywkowska, J. (2018). Współdziałanie państwa i Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w zakresie opieki i wychowania dzieci zgodnie z przekonaniami rodziców, Olsztyn: Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
• Küberl, F. (1999). Provokation Caritas. W: W. Krieger, B. Sieberer (red.). Caritas – Dienst an Mensch und Gesellschaft (40-55), Würzburg: Echter Verlag.
• Kwak, A. (2003). Dziecko i rodzina we współczesnym świecie, Studia nad Rodziną 1, 82-84.
• Kwak, A. (2015). Współczesna rodzina – czy tylko problem struktury zewnętrznej? W: I. Taranowicz, S. Grotowska (red.). Rodzina wobec wyzwań współczesności Wybrane problemy (27-56), Wrocław: Arboretum.
• Lewicka, J. (2019). Wartość doświadczenia osób starszych dla rozwoju młodych ludzi w nauczaniu papieża Franciszka, Colloquia Theologica Ottoniana, 1 (1), 99-113.
• Marczuk, B. (2013). Demograficzne tsunami już tu jest, Rzeczy Wspólne, 4, 6-17.
• Marchetto, A. (2014). Migration als Zeichen der Zeit und als Sorge der Kirche, Pastoraltheologische Informationen, 2, 237-256.
• Masior, M. (2015). Population policies in Europe. W: M. Wolański (red.). Badania młodych naukowców w dziedzinie nauk ekonomicznych a praktyka gospodarcza (57-68), Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH – Szkoła Główna Handlowa w Warszawie.
• Matyjas, B. (2018). Ruchy kościelne działające w duchu Społecznej Nauki Kościoła na rzecz budowy dobrostanu młodzieży i dorosłych, Pedagogika Społeczna, 4, 266-271.
• Mierzwiński, B. (1998). Działalność duszpasterska. Współpraca Kościoła i rodziny w przygotowaniu dzieci i młodzieży do życia w małżeństwie i rodzinie, Studia nad Rodzi-ną UKSW, 2 (1), 79-91.
• Mynarska, M. (2011). Kiedy mieć dziecko? Jakościowe badania procesu odraczania decyzji o macierzyństwie, Psychologia Społeczna 3, 227-229.
• Nocke, F. J. (2007). Theologische Impulse zum Umgang mit dem Alter. W: M. Blas-berg-Kuhnke, A. Wittrahm (red.). Altern in Freiheit und Würde (63-76), München: Kösel.
• Ozorowski, M. (1997). Błędne koncepcje dotyczące ciała i płciowości człowieka, Studia nad Rodziną, 1 (1), 63-72.
• Pantel, S. (2018). Starke Familie sind das Fundament unserer Gesellschaft. W: K-H.B. van Lier (red.). Ohne Familie ist kein Staat zu machen. Zeit zum Umdenken (123-140), Freiburg im Breisgau: Verlag Herder.
• Pastorale Konstitution Gaudium et spes über die Kirche in der Welt von heute. (2019). Pobrano z: http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/ docu-ments/vat-ii_const_19651207_gaudium-et-spes_ge.html. (19, 12, 20).
• Paszkowski, S. (2000). Rodzina bogatą wspólnotą życia i miłości Zarys teologii mał-żeństwa i rodziny, Wrocław: Papieski Fakultet Teologiczny.
• Piotrowska, M. (2012). Rodzina – jej wartość i znaczenie z perspektywy życia Dorosłych Dzieci Rozwiedzionych Rodziców, Wychowanie w Rodzinie, 6, 43-61.
• Podoski, K. Turnowiecki W. (2003). Polityka społeczna, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Powołanie do życia w małżeństwie i rodzinie (2001). W: II Polski Synod Plenarny (1991—1999) (48-49), Warszawa-Poznań: Pallottinum.
• Pryba, A. (1999). Rodzinie trzeba pomóc - zadania duszpasterskie, Studia nad Rodziną UKSW, 1, 129-131.
• Przybecki, A. (2001). Duszpasterstwo w Polsce. Poszukiwanie nowych form obecno-ści, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
• Przybyłka, A. (2017). Starzenie się ludności w Polsce jako wyzwanie dla systemu ochrony zdrowia, Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, 307, 181-183.
• Przygoda, W. (2009). Rodzina miejscem apostolatu ludzi w podeszłym wieku. W: J. Gorbaniuk, B. Parysiewicz (red.). Rodzina wobec współczesnych wyzwań społeczno-kulturowych (203-212), Lublin 2009: Wydawnictwo KUL.
• Przygoda, W. (2012). Apostolski wymiar wolontariatu charytatywnego w Polsce. Studium teologicznopastoralne na podstawie badań wolontariuszy z parafialnych zespołów Caritas, Lublin: Wydawnictwo TNKUL.
• Przygoda, W. (2013). Starych duszpasterstwo. W: E. Gigilewicz (red.). Encyklopedia katolicka, t. XVIII (868-870), Lublin: Wydawnictwo TNKUL.
• Przygoda, W. (2015). Wyzwania duszpasterskie wobec osób w podeszłym wieku, Polonia Sacra, 19 (1), 71–94.
• Pyźlak, G. (2013). Formacja świeckich pracowników duszpasterstwa rodzin. Stu-dium z duszpasterstwa rodzin w świetle badań doradców życia rodzinnego i absolwentów diecezjalnych studiów rodziny, Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Pyźlak, G. (2015). Pracownicy duszpasterstwa rodzin i ich zadania, Studia nad Ro-dziną UKSW, 2, 78-80.
• Raport GUS o sytuacji ludnościowej. „Jest nadal trudna,. (2019). Pobrano z: https://tvn24bis.pl/z-kraju,74/liczba-ludnosci-i-trendy-demograficzne-raport-gus,932684.html. (2019, 12, 16).
• Relatio Synodi Dritte Außerordentliche Generalversammlung der Bischofssynode. (2019). „Die pastoralen Herausforderungen der Familie im Kontext der Evangelisierung“. Pobrano z: https://www.dbk.de/fileadmin/redaktion/diverse_ downloads/dossiers_ 2014/2014-10-18_Relatio-Synodi-deutsch.pdf. (2019, 12, 20).
• Relatio Synodi. XIV. Ordentliche Generalversammlung der Bischofssynode. (2019). „Die Berufung und Sendung der Familie in Kirche und Welt von heute“. Abschlussbericht der Bischofssynode an Papst Franziskus. Pobrano z: https://www.dbk.de/fileadmin/ redak-tion/diverse_downloads/dossiers_2015/Relatio-Abschlussbericht-Synode-2015.pdf. (2019, 12, 20).
• Rada Ministrów. (2020). Rządowy Program na rzecz Aktywizacji Społecznej Osób Starszych na lata 2014–2020, Monitor Polski, 52. Pobrano z: http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/ download.xsp/WMP20140000052/O/M20140052.pdf (2020, 7, 29).
• Schockenhoff, E. (2016). Papst Franziskus: Perspektivenwechsel und neue Spielräu-me, Neue Caritas, 7, 24-27.
• Schöppner, K-P. (2018). Familienpolitik: Auch für die Sandwichgeneration?. W: K-H.B. van Lier (red.). Ohne Familie ist kein Staat zu machen. Zeit zum Umdenken (35-41), Freiburg im Breisgau: Verlag Herder 2018.
• Skieterska, A. (2019). Europa się kurczy. Pobrano z: https://wyborcza.pl/1,75399, 5635004, Europa_sie_kurczy.html. (2019, 12, 13).
• Strzelecki, Z. (2004). Zmiany modelu rodziny w Polsce i jego demograficzne uwa-runkowania. W: P. Błędowski (red.). Między transformacją a integracją. Polityka społecz-na wobec problemów współczesności (39-50), Warszawa: Szkoła Główna Handlowa.
• Szczepaniak-Sienniak, J. (2015). Polityka rodzinna państwa we współczesnej Polsce, Społeczeństwo i Ekonomia, 2, 102-109.
• Śmigiel, W. (2014). Rodzina wspólnotą ewangelizowaną i podmiotem ewangelizacji, Łódzkie Studia Teologiczne, 23 (3), 53-63.
• Twigg J., Majima Sh. (2014). Consumption and the constitution of age. Expenditure patterns on clothing, hair and cosmetics among post-war ‘baby boomers’, J Ageing Studies, 30, 23-32.
• Ulman P., Polska rodzina w świetle wybranych badań statystycznych, in: „Studia Socialia Cracoviensia” (2014), Nr. 1, S. 161-162.
• Urodzenia i dzietność. (2019). Pobrano z: https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ ludnosc/urodzenia-i-dzietnosc,34,1.html. (2019, 12, 16).
• Więckiewicz, B. (2010). Zmiana wartości dziecka w rodzinie w procesie przemian społeczno-gospodarczych. W: M. E. Ruszel (red.). Rodzina. Wartości. Przemiana (15-24), Stalowa Wola-Rzeszów 2010: Fundacja Uniwersytecka w Stalowej Woli.
• Wilczyński, K., Szałachowski R. (2015). Współczesne aspekty duszpasterskiego wsparcia rodziny na przykładzie wakacyjnych wczasorekolekcji dla rodzin, Colloquia Theologica Ottoniana, 2, 223-238.
• Wiszowaty, E. (2016). Starości się nie wybiera. Wiek sędziwy w perspektywie teologiczno-pastoralnej, Forum Teologiczne, 17, 25-39.
• World Bank Human Development and Private and Financial Sector Development Departments. (2011). Europe 2020 Poland. Fueling Growth and Competitiveness In Po-land Trough Employment, Skills and Innovation. Overview, Washington: World Bank Group.
• Wskazania duszpasterskie biskupów polskich dla towarzyszenia rodzinie w świetle Posynodalnej adhortacji apostolskiej Amoris Laetitia. (2019). Pobrano z: http://www. bobolanum.edu.pl/images/wykladowcy/filipowicz/pracownia/Biskupi_polscy_o_amoris_laetitia.pdf. (2019, 12, 17).
• Zarembski, Z. (2013). Troska Kościoła w Polsce o małżeństwo i rodzinę po Soborze Watykańskim II. Studium teologicznopastoralne, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwer-sytetu Mikołaja Kopernika.
• Zych, T., Dobrowolska, K., Szczypiński, O. (red.). (2015). Jakiej polityki rodzinnej potrzebuje Polska?, Warszawa: Instytut na Rzecz Kultury Prawnej Ordo iuris.
• Żaba, M. (2012). Ludzie starsi w Kościele, Caritas, 4, 10-11.
• Żołędowski, C. (2012). Starzenie się ludności – Polska na tle Unii Europejskiej. W: Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk o pracy i polityce społecznej (red.). Problemy Polityki Społecznej. Studia i Dyskusje 17, (29-44), Warszawa: PAN.

Identifiers

DOI

10.5281/zenodo.4697651