Zwyczaje, obrzędy i wierzenia związane z kobietą w ciąży oraz prognozy i wróżby dotyczące płci mającego narodzić się dziecka – studium wsi Białobrzegi w województwie lubelskim

• Authors: Małgorzata Gruchoła

Title variants

EN

Customs, Rituals and Beliefs Associated with a Pregnant Woman and Forecasts and Predictions about Having Sex Born Child: The Study of a Village Bialobrzegi in the Province of Lublin

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest ustalenie stanu znajomości i rozumienia zwyczajów, obrzędów oraz wierzeń czasu narodzin związanych z matką i dzieckiem oraz odpowiedź na pytanie, czy nadal są one upowszechniane i kultywowane we wsi Białobrzegi w województwie lubelskim. Po wstępnych rozważaniach terminologicznych, przywołujących definicje badanych problemów, przedstawiono zwyczaje, obrzędy i wierzenia związane z kobietą w ciąży, następnie omówiono zakazy i nakazy obowiązujące kobietę brzemienną. Kolejno zaprezentowano prognozy i wróżby dotyczące płci mającego narodzić się dziecka. W przeprowadzonych badaniach (czerwiec–wrzesień 2013 r.) wykorzystano głównie metodę pogłębionych badań terenowych Bronisława Malinowskiego, metodę biograficzną oraz analityczno-krytyczną źródeł, a także elementy metody porównawczej. Podstawę badań terenowych stanowiły wywiady wśród mieszkańców wsi Białobrzegi powyżej 65 roku życia oraz obserwacja uczestnicząca.

EN

The aim of the article is to determine the state of knowledge and understanding customs, rituals and beliefs connected with the time of birth and to answer the question whether they are still observed and popularized in the village of Bialobrzegi in the province of Lublin. After giving first some consideration to the terminology of the subject, there were presented the customs, rituals and beliefs in connection with a woman expecting a baby, prohibitions and obligations of the pregnant women and magical practices enhancing fertility as well as predictions and indicators of the gender of an unborn baby. In the conducted research (June–September 2013) the mainly applied method was the deepened study of an area by Bronisław Malinowski, the biographical method, as well as elements of the comparative method. The basis of the study of an area were interviews carried out among all the inhabitants of the village Bialobrzegi, choosing people over 65 years old, and observations made during the study.

Keywords

PL

zwyczaje rodzinne; obrzędy; wierzenia; czas narodzin; badania terenowe

EN

family customs; rituals; beliefs; the time of birth; field study

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Kulturoznawcze
• Year: 2015
• Volume: 6
• Issue: 3
• Pages: 15-42

Contributors

author

Małgorzata Gruchoła

• Katedra Historii Kultury Intelektualnej w Instytucie Kulturoznawstwa na Wydziale Filozofii KUL

References

• ARIES Philippe: Historia rodzinna. Dziecko i rodzina w dawnych czasach. Przeł. Maryna Ochab. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut 1995.
• BIEGELEISEN Henryk: Matka i dziecko w wierzeniach, obrzędach i zwyczajach ludu polskiego. Lwów: Ateneum 1927.
• BIEGELEISEN Henryk: U kolebki, przed ołtarzem, nad mogiłą. Lwów: Nakładem Instytutu stauropigjańskiego 1928.
• BISEK-GRĄZ Monika: Dziedzictwo kulturowe wałbrzyskiego. Wierzenia, zwyczaje, obrzędy rodzinne. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 2011.
• BRENCZ Andrzej: Wielkopolski rok obrzędowy. Tradycja i zmiana. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2006.
• BRZOZOWSKA Teresa: Obrzędy [hasło]. W: Słownik folkloru polskiego. Red. Julian Krzyżanowski. Warszawa: Wiedza Powszechna 1965 s. 275-276.
• BUCHOWSKI Michał: Obrzędy przejścia [hasło]. W: Słownik etnologiczny. Terminy ogólne. Red. Zofia Staszczak. Warszawa–Poznań: PWN 1987 s. 259-260.
• BYSTROŃ Jan Stanisław: Słowiańskie obrzędy rodzinne. Obrzędy związane z narodzeniem dziecka. Kraków: Akademia Umiejętności 1916.
• CISZEWSKI Stanisław: Żeńska twarz. Kraków: Polska Akademia Umiejętności 1927.
• GERLICH Halina: Narodziny, zaślubiny, śmierć. Zwyczaje i obrzędy w katowickich rodzinach górniczych. Katowice: Śląski Instytut Naukowy 1984.
• GRAD Jan: Zwyczaj [hasło]. W: Słownik etnologiczny. Terminy ogólne. Red. Zofia Staszczak. Warszawa–Poznań: PWN 1987 s. 388-389.
• GRUCHOŁA Małgorzata: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia urodzinowe związane z narodzinami i wychowaniem dziecka. Studium wsi Białobrzegi w województwie lubelskim. „Rozprawy Społeczne Państwowej Szkoły Wyższej im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej” 2015 t. 9 nr 3 s. 29-37.
• GRUSZKA Sabina: Zabiegi magiczne wpływające na płodność oraz prognozy i wróżby o przyszłej płci dziecka. W: Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego. T. 9: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia urodzinowe. Część 1: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia związane z narodzinami i wychowaniem dziecka. Red. Zygmunt Kłodnicki, Agnieszka Pieńczak. Wrocław–Cieszyn: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 2010 s. 9-50.
• KOŁO GOSPODYŃ WIEJSKICH W BIAŁOBRZEGACH: Kronika Zespołu Śpiewaczo-Obrzędowego w Białobrzegach. Białobrzegi: [bw.] 2014.
• Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego. T. 9: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia urodzinowe. Część 1: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia związane z narodzinami i wychowaniem dziecka; Część II: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia związane z matką i dzieckiem. Red. Zygmunt Kłodnicki, Agnieszka Pieńczak. Wrocław–Cieszyn: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 2013.
• KOWALSKI Piotr: Chleb nasz powszedni. O pieczywie w obrzędach, magii, literackich obrazach i opiniach dietetyków. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum 2000.
• KOWALSKI Piotr: Ciąża [hasło]. W: Leksykon. Znaki świata. Omen – przesąd – znaczenie. Red. Piotr Kowalski. Warszawa–Wrocław: PWN 1988 s. 58.
• KOWALSKI Piotr: Dziecko. Rajska niewinność, wróżby, magia. Wstęp do lektury postaci. „Literatura Ludowa” 1996 nr 4-5.
• KRZYŻANOWSKI Julian: Wierzenia [hasło]. W: Słownik folkloru polskiego. Red. Julian Krzyżanowski. Warszawa: Wiedza Powszechna 1965 s. 437-438.
• KWAŚNIEWICZ Krystyna: Doroczne i rodzinne zwyczaje na tle współczesnych przeobrażeń wsi podkarpackiej (studium wsi Niegoszowice w woj. krakowskim). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Ossolineum, Polska Akademia Nauk 1979.
• ŁEŃSKA-BĄK Katarzyna: Rola dziecka w dawnych obrzędach ludowych. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Opolskiego. Folklorystyka” 3. Opole 1997 s. 58-69.
• OGRODOWSKA Barbara: Obrzęd [hasło]. W: Barbara OGRODOWSKA. Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik. Warszawa: Verbinum 2000 s. 137-138.
• OGRODOWSKA Barbara: Zwyczaj [hasło]. W: Barbara OGRODOWSKA. Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik. Warszawa: Verbinum 2000 s. 276.
• PEŁKA Leonard Józef: Społeczne wymiary kultury obrzędowej. Studium kulturologiczno-religioznawcze. Kraków: Akademia Nauk Społecznych 1989.
• PODŻORSKI Kamil: Zakazy i nakazy obowiązujące kobietę ciężarną. W: Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego. T. 9/II: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia urodzinowe. Część II: Zwyczaje, obrzędy i wierzenia związane z matką i dzieckiem. Red. Zygmunt Kłodnicki, Agnieszka Pieńczak. Wrocław–Cieszyn: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 2013 s. 8-66.
• SIMONIDES Dorota, KOWALSKI Piotr: Badania nad kulturą Śląska. W: Kazimierz BOBOWSKI, Ryszard GŁADKIEWICZ, Wojciech WRZESIŃSKI. Stan i potrzeby śląskoznawczych badań humanistycznych. Wrocław–Warszawa: Uniwersytet Wrocławski 1990 s. 152-172.
• SIMONIDES Dorota: Obyczaj w życiu dawnego i współczesnego człowieka. W: Życie po polsku – czyli o przemianach obyczaju w drugiej połowie XX wieku. Red. Bronisław Gołębiowski. Łomża: Stopka 1998 s. 10-27.
• SIMONIDES Dorota: Od kolebki do grobu. Śląskie wierzenia, zwyczaje i obrzędy rodzinne w XIX wieku. Opole: Instytut Śląski 1988.
• STASZCZAK Zofia: Obrzęd [hasło]. W: Słownik etnologiczny. Terminy ogólne. Red. Zofia Staszczak. Warszawa–Poznań: PWN 1967 s. 257.
• TARKO Medard: Zwyczaje i obrzędy narodzinowe. W: Kultura ludowa Wielkopolski. Red. Józef Burszta. T. 3. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza 1967 s. 95-114.
• TYMOCHOWICZ Mariola: Lubelska obrzędowość rodzinna w kontekście współczesnych przemian. Lublin: Lubelskie Towarzystwo Naukowe 2013.
• URZĄD MIEJSKI W KOCKU: Dane Referatu Budownictwa, Nieruchomości, Ochrony Środowiska, Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej za 2013 rok. Kock: UM 2014.
• URZĄD MIEJSKI W KOCKU: Dane Urzędu Stanu Cywilnego w Kocku za 2013 rok. Kock: UM 2014.
• VON GENNEP Arnold: Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii. Przeł. Beata Biały. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2006.
• WESOŁOWSKA Henryka: Zwyczaje i obrzędy rodzinne. W: Folklor Górnego Śląska. Red. Dorota Simonides. Katowice: Wydawnictwo Śląskie 1989 s. 133-147.
• ZADROŻYŃSKA Anna: Powtarzać czas początku. T. 1: O świętowaniu świąt dorocznych w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze 1986.
• ŻOŁĄDŹ-STRZELCZYK Dorota: Dziecko w dawnej Polsce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2006.
• ŻWAK Sylwia: Polski atlas etnograficzny i Atlas der deutschen Volkskunde – możliwości studiów porównawczych, na przykładzie wątków wierzeniowych na Śląsku, wyjaśniających, skąd biorą się dzieci. „Lud” 2002 z. 86 s. 215.

Identifiers

DOI

10.18290/rkult.2015.6.3-2