Niepewność i niejasność jako uwarunkowania decyzji ekonomicznych

• Authors: Artur Domurat , Tadeusza Zieliński
• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W klasycznym podziale warunków decyzji (pewność, niepewność, ryzyko) niepewność definiuje się jako nieznajomość prawdopodobieństwa. Badania D. Ellsberga wskazały na konieczność wyodrębnienia niejasności jako czwartego rodzaju uwarunkowań decyzji, pośredniego między niepewnością a ryzykiem. Niepewność jest jednak pojęciem bardziej złożonym, jest ona powszechnie doświadczana w odniesieniu do ważnych kwestii innych niż całkowity lub częściowy brak wiedzy o prawdopodobieństwie. W artykule wyróżniono wiele kategorii niepewności, ilustrując je przykładami z dziedzin, takich jak: zachowania konsumenckie, oszczędzanie, inwestowanie i przedsiębiorczość. Na koniec pokazano niektóre sposoby radzenia sobie z różnymi rodzajami niepewności.

Keywords

PL

niepewność; ryzyko; niejasność; zachowania ekonomiczne

• Publisher: Akademia Leona Koźmińskiego
• Journal: Decyzje
• Year: 2013
• Issue: 20
• Pages: 21-48

Dates

published

2013-12-15

Contributors

author

Artur Domurat

• Uniwersytet Warszawski

author

Tadeusza Zieliński

• Akademia Leona Koźmińskiego

References

• Allegro.pl (bez daty). Regulamin. Odczytano 15.09.2013 na stronie www: http://allegro.pl/country_pages/1/0/user_agreement.php#rule11
• Baillon, A., Cabantous, L., & Wakker, P.P. 2012. Aggregating imprecise or confl icting beliefs: An experimental investigation using modern ambiguity theories. „Journal of Risk and Uncertainty” 44(2): 115-147.
• Baron, R.A., & Shane, S.S. 2005. The Entrepreneurship. A Process Perspective. Mason: Thomson South-Western.
• Browne, M.J., & Hoyt, R.E. 2000. The demand for fl ood insurance: empirical evidence. „Journal of Risk and Uncertainty” 20(3): 291-306.
• Brun, W., & Teigen, K.H. 1988. Verbal probabilities: ambiguous, context-dependent, or both? „Organizational Behavior and Human Decision Processes” 41(3): 390-404.
• Brzezińska, A. 2009. Ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków w szkole – procedury szkolne. Odczytano 23.09.2013 r na stronie www: http://www.oswiata.abc.com.pl/czytaj/-/artykul/ubezpieczenie-od-nastepstw-nieszczesliwych-wypadkow-w-szkole-procedury-szkolne
• Busenitz, L.W. 1999. Entrepreneurial risk and strategic decision making: It’s a matter of perspective. „The Journal of Applied Behavioral Science” 35(3): 325-340.
• Cabantous, L. 2007. Ambiguity aversion in the fi eld of insurance: Insurers’ attitude to imprecise and confl icting probability estimates. „Theory and Decision” 62(3): 219-240.
• Camerer, C., & Weber, M. 1992. Recent developments in modeling preferences: Uncertainty and ambiguity. „Journal of Risk and Uncertainty” 5(4): 325-370.
• Chua Chow, C., & Sarin, R.K. 2002. Known, unknown, and unknowable uncertainties. „Theory and Decision” 52(2): 127-138.
• Cialdini, R. 2009. Wywieranie wpływu na ludzi: teoria i praktyka. Gdańsk: GWP.
• Czapiński, J., & Panek, T. (red.) 2011. Czapiński, J., & Panek, T. (red.) 2001. Diagnoza społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków. Warszawa: Rada Monitoringu Społecznego.
• Domurat, A. 2009. Identyfi kacja wartości osobistych w badaniach psychologicznych. Wartości jako cele działań i wyborów. Warszawa: Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego.
• Domurat, A. 2011. Zgodność sędziów kompetentnych a wyrazistość danych w procedurze kodowania danych jakościowych. „Roczniki Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH” 23: 289-307.
• Domurat, A., & Wiśniewska, A. 2011. Inspiracje dla psychologicznych badań nad przedsiębiorczością w modelach ekonomicznych. W: A. Strzałecki, & A. Lizurej (red.) Innowacyjna przedsiębiorczość. Teorie,adania, zastosowania praktyczne, perspektywa psychologiczna. Warszawa: Academica, s. 50-79.
• Einhorn, H.J., & Hogarth, R.M. 1986. Decision making under ambiguity. „Journal of Business” 59(4): 225-250.
• Elliott, R., & Yannopoulou, N. 2007. The nature of trust in brands: a psychosocial model. „European Journal of Marketing” 41(9/10): 988-998.
• Ellsberg, D. 1961. Risk, ambiguity, and the Savage axioms. „Quarterly Journal of Economics” 75(4): 643-669.
• Elton, E.J., & Gruber, M.J. 1998. Nowoczesna teoria portfelowa i analiza papierów wartościowych. Warszawa: WIG-Press.
• Falkowski A., & Tyszka T. 2001. Psychologia zachowań konsumenckich. Gdańsk: GWP.
• Galloni, E., Fontana, G., & Palmaccio, R. 2013. Effects of exhaust gas recycle in a downsized gasoline engine. „Applied Energy” 105: 99-107.
• Ghirardato, P., & Marinacci, M. 2002. Ambiguity made precise: A comparative foundation. „Journal of Economic Theory” 102(2): 251-289.
• Goodwin, P., & Wright, G. 2007. Decision Analysis for Management Judgment. Fourth Edition. Chichester: John Wiley & Sons.
• Hazen, B.T., Overstreet, R.E., Jones-Farmer, L.A. & Field, H.S. 2012. The role of ambiguity tolerance in consumer perception of remanufactured products. „International Journal of Production Economics”135(2): 781-790.
• Heath, C., & Tversky, A. 1991. Preferences and beliefs: Ambiguity and the competence in choice under uncertainty. „Journal of Risk and Uncertainty” 4(1): 5-28.
• Hertwig, R., Barron, G., Weber, E.U., & Erev, I. 2004. Decisions from experience and the effect of rare events in risky choice. „Psychological Science” 15(8): 534-539.
• Ho, J.L.Y., Keller, L.R., & Keltyka, P. 2002. Effects of outcome and probabilistic ambiguity on managerial choices. „Journal of Risk and Uncertainty” 24 (1): 47-74.
• Ho, J.L.Y., Keller, L.R., & Keltyka, P. 2005. How do information ambiguity and timing of contextual information affect managers’ goal congruence in making investment decisions in good times vs.bad times? „Journal of Risk and Uncertainty” 31(2): 163-186.
• Hogarth, R.M., & Kunreuther, H. 1989. Risk, ambiguity, and insurance. „Journal of Risk and Uncertainty” 2(1): 5-35.
• Hogarth, R.M., & Kunreuther, H. 1995. Decision making under ignorance: Arguing with yourself. „Journal of Risk and Uncertainty” 10(1): 15-36.
• Huber, O., Wider, R., & Huber, O.W. 1997. Active information search and complete information presentation in naturalistic risky decision tasks. „Acta Psychologica” 95(1): 15-29.
• Interia.pl (bez daty). Moje inwestycje-Narzędzia-Rekomendacje. Odczytano 15.09.2013 r. na stronie www: http://mojeinwestycje.interia.pl/gie/narzedzia/rekomendacje?branza=0&ins=0&hor=0&rdz=0&pole=KGH.
• Kahn, B.E., & Sarin, R.K. 1988. Modeling ambiguity in decisions under uncertainty. „Journal of Consumer Research” 15(2): 265-272.
• Kahn, B.E., & Meyer, R.J. 1991. Consumer multiattribute judgments under attribute-weight uncertainty. „Journal of Consumer Research” 17(4): 508-522.
• Kahneman, D., & Tversky, A. 1979. Prospect theory: An analysis of decision under risk. „Econometrica”47(2): 263-291.
• Kahneman, D., & Tversky, A. 1982. Variants of uncertainty. „Cognition” 11: 143-157.
• Keynes, J.M. 1921/1989. Treatise on Probability. Londyn: Macmillan.
• Keynes, J.M. 1936. The General Theory of Employment Interest and Money. Nowy Jork: Harcourt, Brace and Company. Odczytane 20 maja 2012 r. na stronie www: http://ebooks.adelaide.edu.au/k/keynes/john_maynard/k44g/.
• Knight, F.H. 1921. Risk, Uncertainty, and Profi t. Boston MA: Hart, Schaffner & Marx; Hughton Miffl in Company. Odczytane 13 maja 2012 r. na stronie www: http://www.econlib.org/LIBRARY/Knight/knRUP1.html.
• Kozielecki, J. 1969. Rozwiązywanie problemów. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
• Kozielecki, J. 1977. Psychologiczna teoria decyzji. Warszawa: PWN.
• Lindqvist, A. 1981. A note on determinants of household saving behavior. „Journal of Economic Psychology” 1(1): 39-57.
• Lovallo, D., & Kahnemann, D. 2003. Delusions of success: How optimism undermines executives’ decisions. „Harvard Business Review” 81(7): 57-63.
• Luce, R.D., Raiffa, H. 1964. Gry i decyzje. Warszawa: PWN.
• Machina, M.J. 2009. Risk, ambiguity, and the rank-dependence axioms. „American Economic Review” 99(1): 385-392.
• Markiewicz, Ł., & Weber, E.U. 2013. DOSPERT’s Gambling Risk-Taking Propensity Scale Predicts Excessive Stock Trading. „Journal of Behavioral Finance” 14(1): 65-78.
• Mokrogulski, M., & Sepielak, P. 2010. Produkty strukturyzowane w Polsce w latach 2000-2010. Warszawa: Komisja Nadzoru Finansowego.
• Murphy, J.J. 1999. Analiza techniczna rynków fi nansowych. Warszawa: WIG Press.
• Przygórzewski, M. 2013. RPP zaskoczyła analityków. Kontynuuje serię obniżek stóp procentowych.Odczytano 1.09.2013 na stronie www: http://fi nanse.gazetaprawna.pl/artykuly/702513,rpp_zaskoczyla_analitykow_kontynuuje_serie_obnizek_stop_procentowych.html
• Ritov, I., & Baron, J. 1990. Reluctance to vaccinate: Omission bias and ambiguity. „Journal of Behavioral Decision Making” 3(4): 263-277.
• Różański, J. 2006. Inwestycje rzeczowe. Fuzje i przejęcia. W: Różański, W. (red.), Inwestycje rzeczowe i kapitałowe. Warszawa: Difin, s. 13-40.
• Savage, L. 1954. The Foundations of Statistics. New York: John Wiley.
• Schröder, D. 2011. Investment under ambiguity with the best and worst in mind. „Mathematics and Financial Economics: 4(2): 107-133.
• Schumpeter, J.A. 1911/1960. Teoria rozwoju gospodarczego. Warszawa: PWN.
• Schwartz, B. 2013. Paradoks wyboru. Dlaczego więcej oznacza mniej. Warszawa: PWN.
• Simon A.H. 1955. A behavioral model of rational choice. „The Quarterly Journal of Economics” 69(1): 99-118.
• Stanisławska, A. 28.12.2012. Smartfony zjadają małpki. Odczytano 23.09.2013 r. na stronie www: http://ekonomia.rp.pl/artykul/965103.html
• Stooq.pl (bez daty, a). Dane historyczne: Asseco Poland SA (ACP). Odczytano 10.10.2013 na stronie www: http://stooq.pl/q/d/?s=acp&c=1
• Stooq.pl (bez daty, b). Dane historyczne: CD Projekt SA (CDR). Odczytano 10.10.2013 na stronie www: http://stooq.pl/q/d/?s=cdr&c=1
• Stooq.pl (bez daty, c). Dane historyczne: WIG (WIG). Odczytano 10.10.2013 na stronie www: http:// stooq.pl/q/d/?s=wig&c=1&i=w.
• Strzałecki, A., & Domurat, A. 2009. Model Stylu Twórczego Zachowania a poziom innowacyjności przyszłej pracy studentów. „Czasopismo Psychologiczne” 15(1): 141-152.
• Szaniawski, K. 1971. Kryteria podejmowania decyzji. W: J. Kozielecki (red.) Problemy psychologii matematycznej. Warszawa: PWN, s. 303-324.
• Ślepaczuk, R., & Zakrzewski, G. 2009. High-Frequency and Model-Free Volatility Estimators. Working Paper No. 13/2009(23). Warszawa: Uniwersytet Warszawski, WNE.
• Taleb, N.N. 2006. Ślepy traf. Rola przypadku w sukcesie fi nansowym. Gdańsk: GWP.
• Taleb, N.N. 2007a. The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable Fragility. Nowy Jork: Random House Digital, Inc.
• Taleb, N.N. 2007b. Black swans and the domains of statistics. „The American Statistician” 61(3): 198-200.
• Tversky, A., & Kahneman, D. 1974. Judgment under uncertainty: Heuristics and biases. „Science” 185(415): 1124-1131.
• Tyszka, T. 2010. Decyzje. Perspektywa psychologiczna i ekonomiczna. Warszawa: Scholar.
• Tyszka, T., & Zaleśkiewicz, T. 2001. Racjonalność decyzji. Pewność i ryzyko. Warszawa: PWE.
• Tyszka, T., & Zaleśkiewicz, T. 2006. When does information about probability count in choices under risk? „Risk Analysis” 26(6): 1623-1636. Tyszka, T., Cieślik, J., Domurat, A., & Macko, A. 2011. Motivation, self-effi cacy, and risk attitudes amongentrepreneurs during transition to a market economy. „Journal of Socio-Economics” 40(2): 124-131.
• von Neumann, J., & Morgenstern, O. 1947. The Theory of Games and Economic Behavior, 2nd ed. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Wärneryd K.E. 2004. Oszczędzanie. W: T. Tyszka (red.), Psychologia ekonomiczna. Gdańsk: GWP, s. 530-563.
• wp.pl. 14.8.2013. Pilne: GUS podał dane o infl acji. Odczytano 1.09.2013 na stronie www: http://finanse.wp.pl/kat,1036117,title,PILNE-GUS-podal-dane-o-infl acji,wid,15899135,wiadomosc.html
• Zaleśkiewicz, T. 2005. Przyjemność czy konieczność. Psychologia spostrzegania i podejmowania ryzyka. Gdańsk: GWP.
• Zielonka, P. 2004. Finanse behawioralne. W: T. Tyszka (red.), Psychologia ekonomiczna. Gdańsk:GWP, s. 334-367.
• Zielonka, P. 2006. Behawioralne aspekty inwestowania na rynku papierów wartościowych. Warszawa:Wydawnictwo CeDeWu.