ARCHIWALNA KARTOGRAFIA JAKO ŹRÓDŁO WIEDZY O PRZESZŁOŚCI POLSKICH MIAST NA = PRZYKŁADZIE SZCZAKOWEJ

• Authors: Ślusarczyk Marta , Marta Ślusarczyk Politechnika Krakowska [e-mail]

Title variants

EN

ARCHIVAL CARTOGRAPHY AS A SOURCE OF THE KNOWLEDGE ABOUT THE PAST OF POLISH CITIES ON THE EXAMPLE OF SZCZAKOWA

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Jednym z ważniejszych etapów badań nad historią i rozwojem przestrzennym miast jest analiza ich archiwalnej kartografii. Historyczne plany są przechowywane w różnych zbiornicach. Przede wszystkim należy tutaj wymienić oddziały Archiwum Narodowego, ale także regionalne muzea i biblioteki. Zdarza się także, że poszukiwane plany są zarchiwizowane poza granicami naszego kraju. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku dokumentacji z okresu kiedy Polska była pod zaborami. Niniejszy artykuł prezentuje analizę historycznej kartografii Szczakowej, ośrodka położonego na terenie zaboru austriackiego – Galicji. W 2 połowie XVIII wieku oraz w wieku XIX na zlecenie władz austriackich opracowano kilka map, które mają fundamentalne znaczenie dla opisywanych studiów. Są to Mapa topograficzna Królestwa Galicji i Londomerii z lat 1779‒1783 (w literaturze zwana potocznie mapą Miega, pierwsze zdjęcie wojskowe), Mapa Galicji Zachodniej (tzw. mapa Heldensfelda), Mapa Galicji i Bukowiny z lat 1861‒1864 (drugie zdjęcie wojskowe) oraz Mapa Monarchii Austro-Węgierskiej z lat 1869‒ 1887 (trzecie zdjęcie wojskowe). Szczególnie ważne było powstanie tzw. katastrów galicyjskich, czyli Katastrów Gruntowych Galicji (metryka józefińska i metryka franciszkańska). Obejmowały one zarówno ośrodki miejskie jak i wiejskie. Na przestrzeni następnych lat często były one często wykorzystywane jako baza do tworzenia kolejnych odwzorowań kartograficznych. Do dzisiaj są cennym źródłem informacji na temat historii i rozwoju przestrzennego dawnych miast galicyjskich. Kwerenda i analiza archiwalnej kartografii w procesie poznania historii rozwoju przestrzennego miast ma pierwszorzędne znaczenie. Wiedza ta może także zostać wykorzystana m.in. w bieżącej polityce konserwatorskiej oraz przy tworzeniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Keywords

PL

miasto; archiwalna kartografia; historia rozwoju przestrzennego

EN

town; archival cartography; history of spatial development

• Publisher: Sopocka Akademia Nauk Stosowanych
• Journal: Przestrzeń, Ekonomia, Społeczeństwo
• Year: 2018
• Issue: 13/I
• Pages: 25-39

Dates

published

2018

Contributors

author

Ślusarczyk Marta

• Politechnika Krakowska

author

Marta Ślusarczyk Politechnika Krakowska [e-mail]

References

• Andrzejewski J., Krygier A., Sztukiewicz W., Kataster gruntowy w Wielkopolsce - historia i teraźniejszość, w: „Przegląd Geodezyjny”, R. 67, nr 11, 1995, s. 17‒20.
• Bukowski W., Janeczek A., Mapa józefińska Galicji (1779‒1783) w przededniu edycji. Przedmiot i założenia programu wydawniczego, w: Studia Geohistorica. Rocznik historyczno-geograficzny, Warszawa 2013.
• Czyżewska A., Kataster jako źródło informacji o przestrzennych wartościach kulturowych, w: Zeszyty Problemu Badawczego Ministerstwa Kultury i Sztuki, Zeszyt nr 4, Gdańsk 1991.
• Ewidencja gruntów, red. S. Surowiec, wyd. PWN, Warszawa 1982.
• Fasching G, Wawrik F., Landesaufnahme und Militärkarten, w: Austria picta, Graz 1989.
• Fedorowski W., Ewidencja gruntów, wyd. PPWK, Warszawa 1974.
• Galicja na józefińskiej mapie topograficznej 1779‒1783, red. W. Bukowski, Dybaś, Z. Noga.
• Hillbrand E., Die Kartensammlung des Kriegsarchivs Wien, w: Mitteilungen des Österreichischen Staatsarchivs, tom 28, Wiedeń 1975, s. 183‒196.
• Hofstätter E., Beiträge zur Geschichte der österreichischen Landesaufnahmen. Ein Überblick der topographischen Aufnahmeverfahren, deren Ursprüge, ihrer Entwicklungen und Organisationsformen der vier österreichischen Landesaufnahmen, tom 2, Bundesamt für Eich- und Vermessungswesen, Wiedeń 1989.
• Jaworzno – zarys dziejów do 1939 roku, red. J. Hampl, J. Zawistowski, Krakowa Agencja Wydwnicza, Kraków (b.d.w.).
• Leś-Runicka M., Historia Jaworzna do 1795 roku, wyd. Inicjatywa Wydawnicza Muzeum Miasta Jaworzna, Jaworzno 2011.
• Leś-Runicka M., Z dziejów wsi i miasta Szczakowej, w: Zeszyty Historyczne Muzeum Miasta Jaworzna, z. nr 11, sierpień 2008, wyd. Muzeum Miasta Jaworzna, Jaworzno 2008.
• Plany miast w polskich archiwach państwowych. Katalog, red. A. Tomczak, wyd. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 1996.
• Heldensfeld Topographische Aufnahme Westgalliziens in den Jahren 1801- 1804, w: Prace Instytutu Geograficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego wydawane przez Ludomira Sawickiego, Zeszyt X, Nakładem Księgarni Geograficznej przez Ludomira Sawickiego, Zeszyt X, Nakładem Księgarni Geograficznej „Orbis”, Kraków 1928.
• Stoksikówna J., Galicyjski kataster gruntowy, jego geneza, dzieje i spuścizna aktowa w: Archeion, Tom LXIII, Warszawa 1975, s. 165‒187.
• Tatarczuch A., Monografia Szczakowej, w: Zeszyty Historyczne Muzeum Miasta Jaworzna, z. 9, czerwiec 2005, Wyd. Muzeum Miasta Jaworzna, Jaworzno 2005.
• Wolski J., Austriacki kataster podatku gruntowego na ziemiach polskich oraz jego wykorzystanie w pracach urządzeniowych i badaniach naukowych, w: Polski Przegląd Kartograficzny, Tom 32, 2000 nr 3, s. 199‒212.
• Wzorek Z., Galicyjskie plany katastralne, w: „Prace Instytutu Urbanistyki i Architektury”, Tom 1, Zeszyt 2, 1951, s. 87‒90.
• Zachariasz A., Odczytywanie historii zapisanej w krajobrazie, w: Roczniki Geomatyki, TomV, Zeszyt 8, 2007.
• Zachariasz A., Przydatność archiwalnych źródeł kartograficznych dla współczesnych badań krajobrazowych, w: Źródła kartograficzne w badaniach krajobrazu kulturowego, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Nr 16, Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, Sosnowiec 2012, s. 63‒83.

Identifiers

DOI

10.23830/13/I/2018/2539