„Z panem i kmieciem po świecie” – o tradycji i współczesności w zwracaniu się do drugich

• Authors: Kazimierz Sikora

Title variants

Z panem i kmieciem po świecie ‘around the world with a master and a churl’ – on tradition and modernity in addressing

• Languages of publication: PL

Abstracts

The development of systems of address can be viewed from a wider perspective than merely quest for individual freedom, progressive democratization of social relations and a tendency pragmatically to shorten the distance between interlocutors. The privileged class (the social elites) are losing in importance, and there is also a culture-forming function that is served by lower classes’ adopting its prestigious forms of address, by the radiation of its attractive patterns of behaviour. It is a process which shapes linguistic behaviour and etiquette in many countries of the world, especially where the patronymic system has been ousted by the aristocratic honorificative system of address (cf. Pianka 2010). As a result of these changes, more formal forms, honorific pronouns in particular, began to be used in neutral contexts, such as e.g. Engl. Sir, you, Pol. Pan, Ger. Ihr/Sie, Hung. Maga, Ön, Portug. Você, together with the honorific plural of verbs (2, 3Pl. or 3Sg.). Modernity, however, is the time of dissemination of American cultural patterns and of attempts at jettisoning all honorific forms in interpersonal relations, not even with the exception being made for schools. New customs can justifiably raise doubts as to the role that such a paedocratic system has to play in culture.

• Publisher: Księgarnia Akademicka
• Journal: LingVaria : Półrocznik Wydziału Polonistyki UJ poświęcony zagadnieniom języka i językoznawstwa
• Year: 2011
• Issue: 2(12)
• Pages: 79-87

Contributors

author

Kazimierz Sikora

• Uniwersytet Jagielloński, Kraków

References

• Barańska D., 2007, Uchi i soto – dwie sfery zachowań japońskich kobiet, [w:] M. Marcjanik (red.), Grzeczność na krańcach świata, Warszawa s. 159–175.
• Brown R., Gilman A., 1960, The Pronouns of Power and Solidarity, [w:] T. Sebeok (red.), Style in language, Cambridge, s. 253–276; [przedr. w:] Readings in the Sociology of Language, The Hague – Paris 1970, s. 252–276.
• Gellner E., 1995, Pojęcie pokrewieństwa i inne szkice, Kraków.
• Grybosiowa A., 1998, Przyczyny zmian w polskim systemie adresatywnym, [w:] K. Michalewski (red.), Język w mieście. Problemy kultury i poprawności, „Acta Universitatis Lodziensis”, „Folia Linguistica” 37, s. 57–61.
• Huszcza R., 2006, Honoryfikatywność. Gramatyka, pragmatyka, typologia, Warszawa.
• Huszcza R., 2007, Honoryfikatywny teatr mowy w japońszczyźnie – scena, bohaterowie i rekwizyty grzeczności, [w:] M. Marcjanik, Grzeczność na krańcach…, s. 127–157.
• Klemensiewicz Z., 1946, Pan i obywatel, „Język Polski” xxvi, s. 33–42.
• Lalewicz J., 1983, Retoryka kategorii osobowych, [w:] T. Dobrzyńska, E. Janus (red.), Tekst i zdanie. Zbiór studiów, Wrocław, s. 267–280.
• Łaziński M., 2006, O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo- płciowa, Warszawa.
• Łoś J., 1916, Od „ty” do „pan”, „Język Polski” iii, s. 1–10.
• Mantel-Niećko J., 1975, Kto komu mówi „PAN” w Addis Abebie? Szkic socjolingwistyczny, „Etnografia Polska” t. xix, z. 1., s. 129–142.
• Marcjanik M., 1997, Polska grzeczność językowa, Kielce.
• Marcjanik M., 2001a, Akty zwrócenia się do adresata, [w:] eadem, W kręgu grzeczności. Wybór prac z zakresu polskiej etykiety językowej, Kielce, s. 131–138.
• Marcjanik M., 2001b, Zmiany w etykiecie językowej ostatnich lat xx wieku, [w:] J. Bralczyk, K. Musiołek-Kłosińska (red.), Zmiany w publicznych zachowaniach językowych, Warszawa, s. 79–84.
• Marcjanik M. (red.), 2005, Grzeczność nasza i obca, Warszawa.
• Marcjanik M., 2006, Przez grzeczność na skróty. O nonszalancji zachowań młodego pokolenia, [w:] eadem (red.), Retoryka codzienności. Zwyczaje językowe współczesnych Polaków, Warszawa, s. 230–238.
• Marcjanik M., 2007a, Grzeczność w komunikacji językowej, Warszawa.
• Marcjanik M. (red.), 2007b, Grzeczność na krańcach świata, Warszawa.
• Ożóg K., 1990, Zwroty grzecznościowe współczesnej polszczyzny mówionej, „Zeszyty Naukowe UJ” CMXIII, „Prace Językoznawcze” z. 98, Kraków.
• Peisert M., 1991, Etykieta językowa i jej wyznaczniki, [w:] J. Anusiewicz, J. Bartmiński, Język a kultura, t. 1: Podstawowe pojęcia i problemy, Wrocław, s. 123–130.
• Pianka W., 2010, Historyczne zmiany w systemach adresatywno-honoryfikatywnych w krajach i językach słowiańskich, „Biuletyn PTJ” lxvi, s. 197–207.
• Pisarkowa K., 1979, Jak się tytułujemy i zwracamy do drugich, „Język Polski” lix, s. 5–17.
• Sikora K., 1993, Jak „pan” zawędrował na wieś, „Język Polski” lxxiii, s. 298–307.
• Sikora K., 2010, Grzeczność językowa wsi. Cz. i. System adresatywny, Kraków.
• Stone G., 1981, W sprawie charakterystyki gramatycznej wyrazów pan, pani, państwo, „Studia z filologii polskiej i słowiańskiej” t. 20, Warszawa, s. 39–43.
• Stone G., 1989, Formy adresatywne języka polskiego w osiemnastym wieku, „Język Polski” lxix, s. 135–142.
• Tomiczek E., 1983, System adresatywny współczesnego języka polskiego i niemieckiego, Wrocław.
• Świętek J., 1896–1897, Zwyczaje i pojęcia prawne ludu nadrabskiego, „Materiały Antropologiczno- Archeologiczne i Etnograficzne Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie” t. 1, s. 266–362; t. 2, s. 119–379.
• Wierzbicka A., 1999, Język – umysł – kultura, Warszawa.
• Wierzchoń P., 2007, Koreańczyk grzeczny jest, [w:] M. Marcjanik, Grzeczność na krańcach…, s. 109–126.
• Wojtak M., 1992, Wybrane elementy staropolskiej etykiety językowej, [w:] J. Anusiewicz, i M. Marcjanik (red.), Język a kultura, t. 6: Polska etykieta językowa, Wrocław, s. 33–40.
• Wojtak M., 1996, „O polityce w słowiech”. Formy adresatywne w xviii wieku, „Język Polski” lxxvi, s. 81–88.
• Wojtak M., 1999, Staropolska etykieta językowa jako obraz relacji międzyludzkich (wybrane zagadnienia), [w:] A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski (red.), Przeszłość w językowym obrazie świata, Lublin, s. 205–216.
• Wołk E., 2007, Szacunek i serdeczność w Etiopii, [w:] M. Marcjanik, Grzeczność na krańcach…, s. 287–302.