Biografia nieobecna. Wokół życia i twórczości Ireneusza Plater-Zyberka

• Authors: Zawisza Robert

Title variants

EN

An Absent Biography. About the life and work of Ireneusz Plater-Zyberk

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Ireneusz Plater-Zyberk (1896 lub 1897–1946) był literatem i twórcą filmowym, nieco awanturnikiem i bawidamkiem. Jego postać to niezwykły przykład niepełnosprawnego, który osiągnął w dwudziestoleciu międzywojennym znaczącą karierę. Ireneusz Plater-Zyberk pochodził z zamożnej rodziny ziemiańskiej, zamieszkałej w majątku Wabol na Łotwie. Urodził się bez rąk i w ówczesnej rzeczywistości miał pozostać na marginesie społeczeństwa. Dzięki wytrwałości matki udało mu się ukończyć jako ekstern gimnazjum w Warszawie. W swoim dorobku ma wspomnienia Życie bez rąk oraz dwie powieści. Ważną rolę odegrał Plater jako scenarzysta i reżyser, był m.in. współtwórcą pierwszego polskiego filmu z efektami kaskaderskimi „Martwy węzeł” (1927). Miał on również ogromne zasługi jako twórca filmów dokumentalnych i jednocześnie inspirator zmian w prawodawstwie dotyczącym produkcji filmowej. Tłem jego twórczości pisarskiej jest burzliwe i pełne przygód życie osobiste, romanse i popełniony mezalians, które z racji kalectwa były traktowane przez społeczność ziemiańską pobłażliwie i z dużą wyrozumiałością.

EN

Ireneusz Plater-Zyberk (1896–1946), was a writer and a film producer, adventurer and gallant. His life is an incredible story of the disabled individual who succeeded in an amazing career. Plater-Zyberk was born in a wealthy landowning family who lived at the estate of Vabole in Latvia. He was born without hands and at that time, due to his disability, was classified as "margins of society." Thanks to perseverance and commitment of his mother, he graduated as an extern student from high school in Warsaw, Poland. His career includes Life without Hands, memories, and two novels. He was a co-author of first movie in Poland with stunt effects Dead Node (1927), which unfortunately wasn’t preserved. Also, he was recognized as a documentary creator as well as an initiator of film production regulations.

Keywords

EN

Plater-Zyberk; Latvia; writer; film director; documentary film; disabled; the Bolsheviks; nobility

• Publisher: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Acta Baltico-Slavica
• Year: 2014
• Volume: 38
• Pages: 296-314

Dates

published

2014-12-31

Contributors

author

Zawisza Robert

• Instytut Slawistyki PAN [Institute of Slavic Studies, Polish Academy of Sciences], Warszawa [Warsaw], Poland

References

• Armatys, B., & Armatys, L. (1988). Historia filmu polskiego (T. 2: 1930-1939). Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
• Banaszkiewicz, W., & Witczak, W. (1989). Historia filmu polskiego (T. 1: 1895–1929). Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
• Filmpolski.pl. Internetowa baza filmu polskiego. (b.d.). Pobrano 20 lipca 2014, z http://filmpolski.pl/fp/index.php?osoba=1184229
• Ireneusz Plater [biografia]. (ok. 1960). Maszynopis udostępniony przez Marka Plater-Zyberka.
• JBT [Jerzy B. Toeplitz]. (1930, wrzesień 12). „Igraszki pieniądza“ [recenzja]. Kurier Polski, s. 9.
• Jekabson, E. (1993). Stosunki polsko-łotewskie na przestrzeni dziejów. W E. Walewander (Red.), Polacy na Łotwie (ss. 23–44). Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
• Jewsiewicki, W. (1966). Polska kinematografia w okresie filmu niemego (1895–1929/1930). Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
• K.F. [Karol Ford]. (1934, grudzień 30). Zew Trembity. Film o Huculszczyźnie. Kino, 5(52), s. 3.
• Kalendarz Wiadomości Filmowych. (1929). Warszawa: Wydawnictwo Ignacy Rotsztat–Miastecki.
• Kalendarz Wiadomości Filmowych. (1931). Warszawa: Wydawnictwo Ignacy Rotsztat–Miastecki.
• Konarski, S. (1967). Materiały do biografii, genealogii i heraldyki polskiej: źródła i opracowania (T. 4: Platerowie). Buenos Aires; Paris.
• Kuźnik, G. (2012, grudzień 16). Salve Regina. Film o Piekarach Śląskich. Pobrano 20 lipca 2014, z http://piekaryslaskie.naszemiasto.pl/artykul/galeria/1656045,salve-regina-film-o-piekarach-slaskich,id,t.html
• Latvijas Valsts vēstures arhīvs. (ok. 1897). F. 2706, apr. 1, lieta 117, ss. 179-180 (Krievijas 1895. gada tautas skaitīšanas kurzemes, vitebskas un vidzemes guberņā materiali 1897 g.).
• Łossowski, P. (1990). Łotwa nasz sąsiad: stosunki polsko-łotewskie w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo Mozaika
• Malahovskis, V. (2012). Plāteri (Broel- Plāteri). W I. Šuplinska i in. (Red.). Latgales lingvoteritoriālā vārdnīca. 2 sējumos [Lingvoterritorial’nyĭ slovar’ Latgalii v 2 tomakh] (T. 1, ss. 563–567). Rēzekne: Rēzeknes Augstsskola.
• Nowak-Zaorska, I. (1969). Polski film oświatowy w okresie międzywojennym. Wrocław; Warszawa; Kraków: Ossolineum.
• Ostrówka, M. (2004). Dzieje rodziny wpisane w historię miasta (na przykładzie rodziny Grzybowskich z Krasławia na Łotwie). W A. Kuczyński & M. Michalska (Red.), Kultura i świadomość etniczna Polaków na Łotwie. Tradycja i współczesność (ss. 311–323). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
• Plater Zyberk, I. (1931). Życie bez rąk. Warszawa.
• Plater Zyberk, I. (b.d.). Kobiety i żony czyli tajemniczy Andrzej. Warszawa: Ludwik Fiszer.
• Plater-Zyberk, I. (1927). Tajemnica stanu: powieść (T. 1-2). Warszawa: Ludwik Fiszer.
• Rozmowa z Ireneuszem Plater Zyberkiem. (1930, sierpień 24). Kino, 1(25), s. 10.
• Rubene, D. (2008). Przedstawiciele rodu Zyberków i Platerów-Zyberków w Inflantach i w Kurlandii oraz ich wkład w rozwój kulturalny regionu. W K. Barkovska & A. Kazjukevičs (Red.), Polija un Baltija kultūras dialogā [Polska i kraje bałtyckie w dialogu kultur] (ss. 82–91). Daugavpils ( Daugavpils Universitāte, Komparatīvistikas institūta almanahs, 12. Sējums, Polijas un Baltijas kultūras sakari, 2. Izdevums): Saule.
• Rychter, W. (1985). Moje dwa i cztery kółka. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności.
• Sardyko, F. (b.d.) [Wypisy z książek i relacje świadków na temat miejscowości Līksna i Vabole, pisane w latach 90. XX w., każdy wpis odrębnie datowany]. Rękopis ze zbioru Muzeum Braci Skrindów, Wabol [Skrinda Dzimtas Muzejs, Vabole].
• Sawicz, C. (2006). Wileńszczyzna. Kresy Rzeczypospolitej. Halinów: QLCO.
• Szenic, S. (1975). Pitaval warszawski (3. wyd. poszerzone). Warszawa: Krajowy Instytut Wydawniczy.
• Światowid. (1927, czerwiec 4). 4(23), s. 15.
• Thun, R. (2014). Róża. Kraków: Znak.
• Wan. Kal. [Wanda Kalinowska]. (1935, marzec 31). „Zew Trombity“. Kino, 6(13), s. 14.
• Wrzosek, A. (1937). Chłapowski Franciszek (1845-1923). W Polski Słownik Biograficzny (T. 3: Brożek Jan – Chwalczewski Franciszek, ss. 302–303). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Wyżyński, A. (2007). Salve Regina. W A. Garbicz & M. Lis (Red.), Światowa encyklopedia filmu religijnego (s. 478). Kraków: Biały Kruk.
• Zawisza, R. (2013). Das Leben ohne Arme. Irenäus Plater-Zyberk als Schriftsteller und Filmemacher (1896–1946). W D. Baldes & I. Vingre (Red.), Deutsch-baltischer Kulturtransfer. Beiträge einer Tagung zur Aufarbeitung der nordosteuropäischen Literatur- und Kulturbeziehungen vom 3.-4. September 2012 in Daugavpils (ss. 129–143). Daugavpils: Academic Press “Saule”.
• Zawisza, R. (2014). Biografia nieobecna: wokół życia i twórczości Ireneusza Platera-Zyberka. W R. Skrzyniarz, E. Krzewska, & E. Kuryluk (Red.) Biografia w literaturze i sztuce (ss. 193–206). Lublin: Episteme. (Seria: Biblioteka Katedry Biografistyki Pedagogicznej, Nr 4).

Identifiers

DOI

10.11649/abs.2014.011