Zmierzch galicyjskiego austrofilizmu i idei austro-polskiej. Michał Bobrzyński jako minister dla Galicji i kwestia wyodrębnienia Galicji (1916–1917)

• Authors: Szymczak Damian
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Upadek powstania styczniowego oraz zmiany polityczne w monarchii habsburskiej w latach 60. XIX w. doprowadziły do przewartościowań w polskiej polityce. Stanęły one u podstaw narodzin orientacji austro-polskiej, przewidującej budowanie przyszłości narodu polskiego z Habsburgami. Galicja natomiast miała stać się polskim Piemontem. Równolegle Polacy podjęli próbę uzyskania w ramach monarchii habsburskiej specjalnego statusu dla Galicji – jej wyodrębnienia. Mimo podjętych wysiłków planów tych nie udało się zrealizować. Odżyły one dopiero w okresie I wojny światowej, w zupełnie innej konstelacji. Zapowiedziane przez Franciszka Józefa wyodrębnienie Galicji było reakcją na akt 5 listopada 1916 r. Powołanie przez de facto Niemcy Królestwa Polskiego przekreślało ideę rozwiązania austro-polskiego, z którym Polacy w Austrii wiązali nadzieje na przyszłość. Wyodrębnienie, czyli nadanie szerokiej autonomii, miało złagodzić ich rozczarowanie i zapobiec ewentualnej irredencie. Polacy początkowo przyjęli projekt z zadowoleniem. Kierownictwo nad przeprowadzeniem wyodrębnienia ujął w swe ręce wybitny, cieszący się powszechnym szacunkiem polityk Michał Bobrzyński. W tym celu przyjął tekę ministra dla Galicji. Obiektywne trudności oraz postępująca dezintegracja monarchii sprawiły, że projekt okazał się nierealny. Co więcej, problemy z jego realizacją dodatkowo zniechęciły Polaków do państwa Habsburgów. Swą przyszłość zaczęli dostrzegać w emancypacji względem Austrii i dążeniu do połączenia z budującą się pod protektoratem niemieckim państwowością polską. Dymisja Bobrzyńskiego w czerwcu 1917 r. miała w tych okolicznościach wymiar symboliczny. Ustępował polityk nie tylko działający na rzecz wyodrębnienia Galicji, ale także będący głównym filarem i autorytetem tzw. idei austro-polskiej.

EN

The fall of the January rising and political changes in the Habsburg monarchy in the 60s of the 19th century led to revaluations in Polish politics. They were the basis for the birth of Austrian-Polish orientation predicting building the future of Polish nation with the Habsburgs. Galicia was to become the Polish Piedmont. Simultaneously with that Poles made the attempt to gain a special status for Galicia within the Habsburg monarchy – its separation. Despite the effort made those plans were not realized. They were revived during World War I in a completely different form. The announced by Franz Josef separation of Galicia was a reaction to the act from the 5th November 1916. The establishment of the Kingdom of Poland by de facto Germany shattered the idea of the Austrian-Polish solution for which the Poles in Austria greatly hoped in the future. Separation, which meant giving wide autonomy, was to soften their disappointment and to prevent possible irredentism. Initially the Poles accepted this project with enthusiasm. The leadership in the separation movement was taken by an eminent and widely respected politician Michal Bobrzynski. For this purpose he accepted the post in the cabinet as the minister for Galicia. Objective difficulties and increasing disintegration of the monarchy caused that the project turned out to be unreal. What is more, problems with its implementation additionally made Poles disheartened towards the Habsburg state. Their future they began to see in the emancipation from Austria and aiming at connection with the Polish state being constructed under the German protection. Bobrzynski’s resignation in June 1917 had a symbolic dimension in these circumstances. The politician acting not only towards the separation of Galicia but also being the main pillar and authority of the so-called Austrian-Polish idea stepped down.

Keywords

PL

Austro-Węgry; Galicja; idea austro-polska; wyodrębnienie Galicji; Ministerstwo dla Galicji; Koło Polskie; I wojna światowa

EN

Austria-Hungary; Galicia; Austrian-Polish idea; separation of Galicia; Ministry for Galicia; Polish Circle; World War I

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: Galicja. Studia i materiały
• Year: 2015
• Issue: 1
• Pages: 21-47

Dates

published

2015-12-20

Contributors

author

Szymczak Damian

• UAM w Poznaniu

References

• Baernreither J. M. 1939. Der Verfall des Habsbugrerreichers und die Deutschen. Fragmente eines politischen Tagebuches 1897–1917. Wien: (bdw).
• Bartoszewicz Kazimierz. 1917. Dzieje Galicji, jej stan przed wojną i wyodrębnienie. Kraków: Gebethner i Wolff.
• Batowski Henryk. 1987. Trialismus, Subdualismus oder Personalunion. Zum Problem der Österreichisch-polnischen Lösung (1914-1918). Studia austro-polonica, nr 1, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Historyczne, z. 57. Kraków. Wydawnictwo UJ.
• Biliński Leon. 1924. Wspomnienia i dokumenty, t. II. Warszawa: F. Hoesick.
• Bobrzyński Michał. 1920. Wskrzeszenie Państwa Polskiego. Szkic historyczny, t. I, 1914-1918. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.
• Bojko Jakub. 2002. Gorące słowa. Wybór pism. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych "Universitas”.
• Burian S. 1923. Drei Jahre aus der Zeit meiner Amtsführung im Kriege. Berlin: (bdw).
• Buszko Józef. 1996. Polacy w parlamencie wiedeńskim 1948-1918. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Chrzanowski L. 1916. Znaczenie wyodrębnienia Galicji. Kurier Polski, nr 311, 8 XI.
• Conze Werner. 1958. Polnische Nation und deutsche Politik im Ersten Weltkrieg. Köln Graz.
• Czernin Ottokar. 1919. Im Weltkriege. Berlin: Ullstein.
• Das neue Ministerium. Die Bildung fas abgeschlossen. 1916. Neue Freie Presse, nr 18749, 31 X.
• Das politische Tagebuch Josef Redlichs, Graz-Köln 1953, B. II, s. 186
• Daszyk Krzysztof Karol. 1993. Osobliwy Podolak. W kręgu myśli historiozoficznej Wojciecha hr. Dzieduszyckiego. Kraków: (bdw).
• Daszyński Ignacy. 1925. Pamiętniki. Kraków: Drukarnia Ludowa w Krakowie.
• Der tödliche Anschlag auf den Grafen Stürkgh. Der Ministerpräsident des Opfers eines Verbrechens. 1916. Neue Freie Presse, nr 18740, 22 X.
• Dr Bobrzyński w komisji parlamentarnej Koła. 1916. Nowa Reforma, nr 552, 2 XI.
• Dr Bobrzyński w komisji parlamentarnej Koła. 1916. Nowa Reforma, nr 550, 31 X.
• Dr Emil Bobrowski. Pamiętniki z lat 1912-1918. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 12004/I. k. 19 a.
• Dufrat Joanna. 2002. Kobiety w kręgu lewicy niepodległościowej. Od Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego do Ochotniczej Legii Kobiet (1908-1918/1919). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Dziennik Juliusza Zdanowskiego, t. I, 22 VI 1915-29 IV 1917. 2013. Oprac. Faryś Janusz, Sikorski Tadeusz, Walczak Henryk, Wątor Adam. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Feldstein H. 1917. Vermögens und Zahlungs-Bilanz Galiziens. Lemberg: H. Altenberg, G. Seyfarth, E. Wende & Co.
• Fras Z. 1991. Powstanie i charakterystyka urzędu „Ministra dla Galicji”. Acta Universitatis Wratislaviensis, Historia 78.
• Giza Jerzy. 2011. Organizacja „Wolność” 1918. Polska konspiracja niepodległościowa w cesarsko królewskiej armii podczas I wojny światowej i losy jej bohaterów. Kraków: (bdw).
• Głąbiński Stanisław. 1939. Wspomnienia polityczne, cz. 1. Pelplin: Druk. i Księg. Sp. z O. Odp.
• Gruchała Janusz. 2012. Politycy galicyjscy wobec sytuacji wewnętrznej w Austro‑Węgrzech w końcu pierwszej wojny światowej (1917‑1918), [w:] Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo–Wschodniej, t. XLVII,
• Historyczne posiedzenie Koła Sejmowego. 1917. Piast, nr 22, 3 VI.
• Höglinger F. 1964. Ministerpräsident Heinrich Graf Clam-Martinitz. Graz-Köln:
• Hupka Jan. 1936. Z czasów wielkiej wojny. Pamiętnik nie kombatanta. Niwska: (bdw).
• Kaiser Karl. Persönliche Aufzeichnungen, Zeugnisse und Dokumente, Herausgegeben von E. Feigl, Wien-München 1984
• Kargol Tomasz. 2012. Odbudowa Galicji ze zniszczeń wojennych w latach 1914-1918. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze "Historia Iagellonica".
• Kieniewicz Stefan. 1949. Orientacja austriacka w Polsce porozbiorowej. Roczniki Historyczne, r. XCIII. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
• Kirkor-Kiedroniowa Zofia. 1988. Wspomnienia, cz. II, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Kochanowski Jerzy. 1997. Węgry. Od ugody do ugody. Warszawa: Wydawnictwo “Trio”.
• Konserwativní velkostatkáři z Čech a odloučení Haliče. 1916. Nariodni listy, nr 313, 11 XI.
• Łazuga Waldemar. 2005. Ostatni Stańczyk: Michał Bobrzyński – portret konserwatysty. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Łazuga Waldemar. 2013. Kalkulować…. Polacy na szczytach C.K. monarchii. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
• Mikietyński Piotr. 2009. Niemiecka droga ku Mitteleuropie. Polityka II Rzeszy wobec Królestwa Polskiego (1914-1916). Kraków: Towarzystwo Wydawnicze "Historia Iagellonica".
• Nałęcz Tomasz. 1992. Irredenta Polska. Warszawa: Wydawnictwo "Książka i Wiedza".
• Narada prezydium Koła z prezydentem gabinetu. 1917. Czas, nr 189, 24 IV.
• Niemiecki Związek narodowy a wyodrębnienie Galicji. 1917. Gwiazda Cieszyńska, nr 28, 6 IV.
• Nowe stanowisko Galicji. 1916. Kurier Lwowski, nr 554, 5 XI.
• Nowy gabinet. 1916. Czas, nr 646, 27 XII.
• Nowy minister dla Galicji. 1916. Czas, nr 558, 4 XI.
• Nowy rząd w Austrii. 1916. Piast, nr 46, 12 XI.
• O prawo wyborcze dla kobiet. 1917. Kurier Lwowski, nr 202, 29 IV.
• Odpowiedź cesarza na przemówienie prezesa Koła polskiego. 1917. Ilustrowany Kurier Codzienny, nr 125, 7 V.
• Oświadczenie posłów polskich ze Śląska złożone w Kole Polskim. Gwiazdka Cieszyńska, nr 36, 4 V.
• Pająk Jerzy Z. 2012. Od autonomii do niepodległości. Kształtowanie się postaw politycznych i narodowych społeczeństwa Galicji w warunkach Wielkiej Wojny 1914-1918. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
• Pajewski Janusz. 1959. Mitteleuropa. Studia z dziejów imperializmu niemieckiego w dobie pierwszej wojny światowej. Poznań: Instytut Zachodni.
• Pajewski Janusz. 1980. Odbudowa państwa polskiego 1914-1918. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
• Pamiętniki Hermana Diamanda, Zebrany z wyjątków listów do żony. 1932. Kraków: Nakl̕adem Tow. Uniwersytetu Robotniczego.
• Pannekowa Irena. 1918. Walka Galicji z centralizmem wiedeńskim. Dzieje rezolucji sejmu galicyjskiego z 24 września 1868. W 50 rocznicę uchwały rezolucyjnej. Lwów: Wydawnictwo Polskie.
• Pijaj Stanisław. 2003. Między polskim patriotyzmem a habsburskim lojalizmem. Polacy wobec przemian ustrojowych monarchii habsburskiej, 1866-1871. Kraków, Towarzystwo Wydawn. "Historia Iagellonica".
• Po utworzeniu nowego ministerstwa. 1916. Kurier Lwowski, nr 548, 2 XI.
• Projekt konstytucji dla Galicji z 1790 r. („Charta Leopoldina”). Tekst i przekład. 1981. Wyd. Grodziski S., Gerhardt A. S., Warszawa: (bdw).
• Przed wyodrębnieniem Galicji. 1917. Czas, nr 11, 8 I.
• Radzyner J. 1989. Orientacja austro-polska. [w:] Leitsch Walter, Wawrykowa Maria (red.). Austria Polska. Z dziejów sąsiedztwa. Warszawa/Wiedeń: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne: Österreichischer Bundesverlag.
• Redlich J. 1925. Österreichische Regierung und Verwaltung im Weltkriege. Wien: Hölder-Pichler-Tempsky a.g.
• Rokowania Koła polskiego z rządem. 1917. Czas, nr 203, 3 V.
• Rücktritt der ukrainischen Klubvorstände. 1916. Reichspost, nr 518, 6 XI.
• Rusini przeciw wyodrębnieniu Galicji. 1917. Czas, nr 191, 25 IV.
• Rybicki S. 1918. Likwidacja stosunku Galicji do byłej monarchii austro-węgierskiej. Czasopismo Techniczne. Organ Polskiego Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie, nr 24, 25 XII.
• Snopko Jan. 2008. Finał epopei Legionów Polskich 1916-1918. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Sprawa wyodrębnienia Galicji. 1917. Piast, nr 9, 4 III.
• Srokowski Konstanty. 1916. Wyodrębnienie Galicji. Nowa Reforma, nr 563, 8 XI.
• Srokowski Konstanty. 1923. N. K. N. Zarys historii Naczelnego Komitetu Narodowego. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza.
• Stanowisko posłów ludowych wobec wyodrębnienia Galicji. Piast, nr 15, 15 IV.
• Starzyński Stanisław. 1893. Projekt galicyjskiej konstytucji 1790/1. Lwów: (bdw).
• Stoczewska Barbara. 2013. Ukraina i Ukraińcy w polskiej myśli politycznej. Od końca XIX wieku do wybuchu II wojny światowej. Kraków: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne - Oficyna Wydawnicza AFM.
• Suleja Włodzimierz. 1991. Plany rozwiązania austro-polskiego w latach 1866-1913. Acta Universitatis Wratislaviensis, Historia LXXVIII. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Suleja Włodzimierz. 1992. Orientacja austro-polska w latach I wojny światowej (do aktu 5 listopada 1916 roku). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Suleja Włodzimierz. 1994. Ostatnia próba obrony austro-polskiej koncepcji. [w:] Czapliński Marek. (red.). Z Polski i Niemiec. Wrocław: IHUW.
• Suleja Włodzimierz. 1998. Tymczasowa Rada Stanu. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Szymczak Damian. 2009(a). Między Habsburgami a Hohenzollernami. Rywalizacja niemiecko – asutro-węgierska a odbudowa państwa polskiego w okresie I wojny światowej. Kraków: Wydawnictwo Avalon T. Janowski.
• Szymczak Damian. 2009(b). Polska Habsburgów, Polska w koncepcjach zwolenników rozwiązania austro-polskiego w okresie I wojny światowej. [w:] Faryś Janusz, Słowiński Paweł,,
• Sikorski Tomasz (red.). Polskie niepodległości. Wizje państwa i społeczeństwa w okresach przełomów 1918-1945-1989. Gorzów Wielkopolski: Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej.
• Szymczak Damian. 2013. Galicyjska „ambasada” w Wiedniu. Dzieje ministerstwa dla Galicji 1871-1918. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Tobolka Zdenek. 2008. Můj deník z privní světově války. Praha: Karolinum.
• Tracz Adam, Błecha Krzysztof. 2012. Ostatni Król Polski Karol Stefan Habsburg. Historia polskich Habsburgów. Żywiec: Wydawnictwo Bonimed.
• Ueberall Gärung. Arbeiter-Zeitung, nr 112, 25 IV.
• Walka o Księstwo Cieszyńskie. 1917. Gwiazda Cieszyńska, nr 24, 23 III.
• Wątor Adam. 2002. Narodowa Demokracja w Galicji do 1918 roku. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe US.
• Wielkie chwile. 1916. Nowa Reforma, nr 556, 4 XI.
• Wiener Zeitung, nr 126 z 3 VI. 1917.
• Witos Wincenty. 1981. Moje wspomnienia. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Wyodrębnienie Galicji i Śląsk. 1916. Gwiazdka Cieszyńska, nr 92, 17 XI.
• Wyodrębnienie Galicji. 1916. Czas, nr 638, 20 XII.
• Wyodrębnienie Galicji. 1917. Nowa Reforma, nr 179, 18 IV.
• Wyodrębnienie Galicji. 1917. Piast, nr 15, 15 IV.
• Wyodrębnienie Galicji. 1917. Piast, nr 19, 13 V.
• Wyodrębnienie i ugoda. 1916. Czas, nr 636, 19 XII.
• Z centralistycznej recepty. 1917. Czas, nr 186, 21 IV.
• Zakończenie elaboratu Koła polskiego o wyodrębnieniu Galicji. 1917. Ilustrowany Kurier Codzienny, nr 98, 9 IV.
• Zamordowanie prezydenta ministrów hr. Stürkgha. Czas, nr 534, 22 X.
• Županič J. 2006. Rakousko-Uhersko a polská otázka za první světově války, Praha: UK-Karolinum.

Identifiers

ISSN

2450-5854