Organizacja „Wolność” – konspiracja i kombatanctwo

• Authors: Giza Jerzy

Title variants

EN

The “Wolność” [Liberty] organisation – the underground and veteranship

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The article is devoted to the Polish underground military activities which occurred in the regiments of the Austro-Hungarian Army. The regiments were formed and augmented in the Austrian partitioned lands known as Galicia, the illo tempore province of the Habsburg empire. The beginnings of the underground movement date back to the Autumn of 1916 when on the Russian front, in the Pantyr Pass there was the first underground meeting of some of the officers of the 20th Austrian Infantry Regiment, called by Col. Stanisław Bergman. The underground activities developed since the Spring of 1917 on the Italian front where the aforementioned regiment was transported. Very soon these activities started to affect other divisions of the imperial and royal army. Captain Jerzy Dobrodzicki who had this rank at that time, became the leader. A significant rise in the activities of the movement occurred in the Autumn of 1917 when after the so-called oath crisis in the Polish Legions many legionaries were incorporated into the imperial royal army by way of punishment and the news of Józef Piłsudski’s detainment reached the patriotically-minded Polish officers who were forced to serve in the Austrian army. In April 1918 in Kraków there was a meeting of emissaries from the Italian front with the representatives of the Polska Organizacja Wojskowa [POW – the Polish Military Organisation]. Due to the agreement with the commanding officer of the POW, Colonel Edward Rydz-Śmigły, the underground movement was called organizacja “Wolność” [the “Freedom” Organisation]. In late October 1918 the “Freedom” Organisation, thanks to their members in the garrison divisions, contributed to the organisation of successful coups in Galicia at that time (among others in Tarnów, Kraków, Wadowice and Nowy Sącz) and in the Italian front, among the infantry regiments with a Polish majority. In the independent Poland in 1936 the former members of the “Freedom” Organisation decided to establish an organisation for veterans. The general assembly was prepared. The assembly was called to Kraków on 6 June 1937. The following year saw the establishment of the Związek Organizacji „Wolność” [the Union of the “Freedom” Organisation] which gained all rights which were granted to other organisations of veterans in the Republic of Poland.

Keywords

EN

World War I (1914-1918); the Polish underground movement in the Austro-Hungarian Army; the Polish-Ukrainian War (1918-1919); the ‘Liberty’ organisation [Organizacja „Wolność”]; the 90th imperialroyal Infantry Regiment; the Polish Military Organi

• Publisher: Księgarnia Akademicka
• Journal: Sowiniec
• Year: 2013
• Issue: 43
• Pages: 81-102

Contributors

author

Giza Jerzy

References

• Archiwum „Związku Organizacji »Wolność« i Uczestników Walk o Niepodległość w formacjach byłej armii austriackiej” (w zbiorach prywatnych w Krakowie) [AZOW] Teczka I a: Od Sekretarza Generalnego Związku” „Komunikat Komitetu Organizacyjnego”, poz. 33 „Oświadczenie Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych Edwarda Śmigłego-Rydza, Marszałka Polski”, poz. 21 Pismo Urzędu Wojewódzkiego z 14 IV 1938 r. nr SPB.XI/1/Krm/91, poz. 28 Plappert S., „Od b. sekretarza generalnego Związku Organizacji »Wolność« i uczestnikówwalk o niepodległość w formacjach b. armii austriackiej”, [w:] „Spis załączników” Pollak R., „Przemówienie”, poz. 5 „Regulamin organizacji »Wolność«”, poz. 2 „Statut Związku”, poz. 28a (załącznik do pisma z 14 IV 1938 r.) Teczka I b; „Od Sekretarza Generalnego Związku” Pismo z 5 IX 1940 r., nadawca: Der Stadthauptmann der Stadt Krakau, Abteilung Polizei, poz. 56a Pismo z 7 IX 1940 r. pn. „Zgłoszenie majątku stowarzyszenia”, poz. 56c Pismo z 8 IV 1941 r., nadawca: Der Stadthauptmann der Stadt Krakau, Abteilung Polizei, poz. 56b Teczka II b: „Oddziały polskie w Galicji Środkowej i Wschodniej” Duch K., „Prace niepodległościowe w b. 20 pułku piechoty”, Warszawa 1937, poz. 93 Kawczak S., „Oddział Milicji Wojskowej w Nowym Sączu”, poz. 98, mps Mężyk S., „Opis prac niepodległościowych na froncie włoskim”, poz. 95 Plappert S., „Sprawozdanie z prac niepodległościowych w batalionie zapasowym b. 20 pułku piechoty”, poz. 85, mps Plappert S., „Uwagi do »Zarysu historii wojennej 1 pułku strzelców podhalańskich«”, poz. 92 Typrowicz W., „Praca niepodległościowa do listopada 1918 r.”, poz. 94, mps
• Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie-Rembertowie: Lipiński W., „Sprawa organizacji »Wolność«”, pismo do WBH z 11 VII 1938, sygn. WBH I.341.1.431 Typrowicz W., „Relacja”, Akta odznaczeniowe, MN – 9 XI 1933 Wojtowicz M., „Relacja”, Akta personalne 1769/89/5691
• Archiwum rodzinne Grażyny Bergman-Stankiewicz (Bydgoszcz): Spuścizna Stanisława Bergmana: List Józefa Gizy do Stanisława Plapperta, datowany Katowice, 11 III 1939 r., rkps (kopia)
• Archiwum rodzinne rodziny Gizów (Kraków): Giza J., „Generalia”, rkps
• Archiwum rodzinne rodziny Skwarczków (Wanda Nowogrodzka-Lewicka, Warszawa) Skwarczek K., „Pamiętnik 1914-1918”, rkps
• Benisz A., Przeżycia legionisty, Dąbrowa Górnicza 1934
• Brzoza C., Kraków między wojnami (kalendarium 28 X 1918 - 6 IX 1939), Kraków 1998
• Czapliński J., Luźne uwagi o 31 X 1918 r., „Ilustrowany Kurier Codzienny” R. 29, 1938,
• Filipowicz T., Z ziemi włoskiej do Polski, „Bellona”, t. 16, 1924, z. 1
• Giza J., Bohaterowie organizacji „Wolność” i ich późniejsze losy, „Almanach Sądecki” R. 7, 1998, nr 2, s. 65-81, nr 3, s. 60-78, nr 4, s. 73-83
• Giza J., Losy członków organizacji „Wolność” w Wojsku Polskim 1918-1928, „Almanach Sądecki” R. 11, 2002, nr 4, s. 38-44
• Giza J., Losy członków organizacji „Wolność” w Wojsku Polskim 1932-1945, „Almanach Sądecki” R. 12, 2003, nr 1, s. 29-39
• Giza J., Organizacja „Wolność” 1918. Polska konspiracja niepodległościowa w cesarsko-królewskiej armii podczas I wojny światowej i losy jej bohaterów, Kraków 2011.
• Giza J., Organizacja „Wolność” w 20 galicyjskim pułku piechoty, „Almanach Sądecki” R. 7, 1998, nr 1, s. 22-40
• Giza J., Patriotyczny bunt w 32 pułku piechoty Obrony Krajowej „Neu Sandez”, „Almanach Sądecki” R. 8, 1999, nr 1, s. 54-58
• Giza J., Sądeccy gimnazjaliści – bohaterowie organizacji „Wolność”, „Almanach Sądecki” R. 14, 2005, nr 1-2, s. 87-100
• Giza J., Podgórski T., Generał Józef Giza 1887-1965. Virtute et armis, Nowy Sącz 2010.
• Hoesick F., Warszawa w pierwszym roku wojny, „Kurier Warszawski” 1925, nr 193
• Ilustrowana kronika Legionów Polskich, oprac. E. Quirini, S. Librewski, Warszawa 1936
• Nałęcz T., Polska Organizacja Wojskowa 1914-1918, Wrocław 1984
• Odziemkowski J., Wojsko Polskie w latach 1918–1920. Organizacja i struktura, Warszawa 2001
• Pajewski J., Pierwsza wojna światowa 1914-1918, Warszawa 1998
• Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866-1925, red. H. Janowska i T. Jędruszczak, dok. zebrali i oprac. H. Janowska, Warszawa 1984
• Rozwiązanie stowarzyszeń wojskowych, politycznych i akademickich w Generalnym Gubernatorstwie, „Goniec Krakowski” R. 2, 1940, nr 182 (8 VIII)
• Tempka W., Szczepaniec S., Łodyński M., Wojskowy Związek Rewolucyjny „Wolność”. Karta z dziejów b. 56 p.p. obecnego 12 p.p., „Niepodległość”, 1935, t. 11, nr 1
• Tymowski M., Kieniewicz J., Holzer J., Historia Polski, Paris 1987
• Wańkowicz M., Wykluwanie się niepodległości, [w:] i d e m, Przez cztery klimaty. 1912-1972, Warszawa 1972
• Wychowanie żołnierza poza służbą, „Biuletyn Uniwersytetu Żołnierskiego Dowództwa Okręgu Generalnego nr V” (Kraków) 1920
• Zjazd tych, którzy służyli na włoskim froncie, „Ilustrowany Kurier Codzienny” R. 27, 1936, nr 259 (17 IX)
• Zubrzycki T., Obchód proklamowania Niepodległej Polski w Nowym Sączu, 5 listopada 1916 r., Nowy Sącz 1916

Identifiers

DOI

10.12797/Sowiniec.24.2013.43.05