Magister, mistrz, majster – o drogach przenikania wyrazów łacińskich do polszczyzny

• Authors: Jaśińska Katarzyna , Piwowarczyk Dariusz R.

Title variants

EN

Magister, mistrz, majster – on the ways in which Latin words entered Polish

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Niniejszy artykuł porusza kwestię dróg przenikania wyrazów łacińskich do polszczyzny. Za egzemplum rozważań przyjęto łaciński wyraz magister. Stanowi on źródło siedmiu wyrazów funkcjonujących w języku polskim: magister, mistrz, majster, maestro, metr, mister, master. Każdy z podanych rzeczowników został zapożyczony do polszczyzny poprzez pośrednictwo różnych języków. W artykule przedstawiono pochodzenie łacińskiego wyrazu magister, jak również omówiono jego odpowiedniki w języku polskim w postaci pożyczek bezpośrednich (magister, maestro, metr) oraz pośrednich (mistrz, majster, master, mister). W rozważaniach nad poszczególnymi wyrazami zwrócono uwagę zarówno na medium, przez które dany wyraz przeniknął do polszczyzny i czas jego pojawienia się w polszczyźnie, jak również na adaptację fonetyczną oraz semantyczną pożyczek.

EN

This article deals with the ways in which Latin words entered the Polish language. The Latin word magister is discussed as an example of such a case. It is the source of 7 words that function in contemporary Polish: magister, mistrz, majster, maestro, metr, mister, master. Each of the quoted nouns was borrowed into Polish through the medium of various languages. The article discusses the origins of the Latin word magister, along with its corresponding forms in Polish in the form of direct (magister, maestro, metr) and indirect (mistrz, majster, master, mister) loans. In a discussion of the quoted loans, attention is given to the medium through which each of these words entered Polish, to the time of their appearance in the recipient language, as well as to the phonetic and semantic adaptation of the loanwords.

Keywords

PL

zapożyczenia; latynizmy; pożyczki wieloetapowe; historia języka polskiego

EN

loanwords; Latinisms; multistage loans; history of the Polish language

• Publisher: Polskie Towarzystwo Językoznawcze; UNIVERSITAS Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych; Wydawnictwo LEXIS
• Journal: Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego
• Year: 2019
• Volume: 75
• Pages: 45-58

Contributors

author

Jaśińska Katarzyna

• Instytut Języka Polskiego PAN, Kraków

author

Piwowarczyk Dariusz R.

• Uniwersytet Jagielloński

References

• Alkire Ti, Rosen Carol (2010): Romance Languages. A historical introduction. – Cambridge: University Press.
• Bańko Mirosław, Svobodová Diana, Rączaszek-Leonardi Joanna, Tatjewski Marcin (2016): Nie całkiem obce. Zapożyczenia wyrazowe w języku polskim i czeskim. – Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Basaj Mieczysław, Siatkowski Janusz (2006): Bohemizmy w języku polskim. Słownik. – Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
• Biblia Tysiąclecia = (1980): Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. – Poznań–Warszawa: Wydawnictwo Pallottinum.
• Bloch Oscar, von Wartburg Walther (1964): Dictionnaire étymologique de la langue française. – Paris: Presses Universitaires De France.
• Bochnakowa Anna, red. (2012): Wyrazy francuskiego pochodzenia we współczesnym języku polskim. – Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Boryś Wiesław (2005): Słownik etymologiczny języka polskiego. – Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Czarnecki Tomasz (2014): Die deutschen Lehnwörter im Polnischen. Untersuchungen zur Chronologie und Geographie der Entlehnungen. – Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Kulturologii i Lingwistyki Antropocentrycznej, Uniwersytet Warszawski.
• Geremek Bronisław, red. (1997): Kultura Polski średniowiecznej XIV–XV w. – Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
• Grandgent Charles (1934): Introduction to Vulgar Latin. – Boston: D. C. Heath & Co. Publishers.
• Jasińska Katarzyna, Piwowarczyk Dariusz (2018): On the relatinization of the Latin term “magister”, Classica Cracoviensia XXI, 95–106.
• Klemensiewicz Zenon (1974): Historia języka polskiego. – Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Lexer Matthias (1872): Mittelhochdeutsches Handwörterbuch. – Leipzig: Verlag von S. Hirzel.
• Machek Václav (1968): Etymologický slovník jazyka českého. – Praha: Nakladatelství Lidové Noviny.
• Mańczak Witold (1985): Phonétique et morphologie historiques du français. – Warszawa: PWN.
• Mańczak-Wohlfeld Elżbieta (1994): Angielskie elementy leksykalne w języku polskim. – Kraków: Universitas.
• Piangini Ottorino (1907): Vocabolario etimologico della lingua italiana. – Roma–Milano: Società editrice Dante Alighieri.
• Porayski-Pomsta Józef (2006): Słownictwo pochodzenia obcego w „Uniwersalnym słowniku języka polskiego”. – Poradnik Językowy 4 (633), 58–69.
• Schrijver Peter (1991): The Reflexes of the Proto-Indo-European Laryngeals in Latin. – Amsterdam: Rodopi.
• Skeat Walter (1909): Etymological dictionary of the English Language. – Oxford: University Press.
• Szulc Aleksander (1991): Historia języka niemieckiego. – Warszawa: PWN.
• Vaan de Michiel (2008): Etymological Dictionary of Latin and the other Italic languages. – Leiden: Brill.
• Urbańczyk Stanisław (1952): Z zagadnień staropolskich. 1. Zanik a pochylonego. 2. Staropolskie o i ó. 3. Rzeczowniki na -yja. -ija. 4. Ańjoł, jenerał itp. – Język Polski XXXII, 119–129.
• Walczak Bogdan (2012): Kontakty polszczyzny z językami niesłowiańskimi. – [w:] Jerzy Bartmiński (red.): Współczesny język polski. – Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 527–540.
• Weiss Michael (2009): Outline of the Historical and Comparative Grammar of Latin. - Ann Arbor: Beech Stave Press.
• Witaszek-Samborska Małgorzata (1993): Zapożyczenia z różnych języków we współczesnej polszczyźnie. – Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.