Symbol religijny w literackich nieortodoksyjnych użyciach. Szkic o kulturowej roli profanacji

• Authors: Jankowska Małgorzata

Title variants

EN

The Religious Symbol in Unorthodox Usage. An Essay on the Cultural Role of Profanation

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł ma na celu analizę przekształceń symbolu religijnego. Jego rozmaite nieortodoksyjne użycia widoczne są m.in. we współczesnych narracjach apokryficznych. Teksty te, wykorzystujące postaci, motywy i symbole obecne w Piśmie Świętym, mają często charakter profanacji czy obrazoburstwa, lecz propagując treści stojące niejednokrotnie w sprzeczności z kanonem, paradoksalnie utrzymują go w centrum semiosfery. Analiza tego typu przekształceń pozwala dostrzec rolę, jaką symbol odgrywa w procesach autokomunikacji kultury, łącząc to, co tradycyjne, z tym, co nowe, a tym samym umożliwiając kulturze kontakt z przekazami źródłowymi. To szczególnie ważny bodziec do postrzegania tożsamości kulturowej jako ciągłej i spójnej. Symbol jest najtrwalszym i najstarszym nośnikiem pamięci kulturowej, a jego przekształcenia (choćby były profanacją) wspomagają jej pracę. Wchodząc w nowy kontekst nie traci on swoich poprzednich znaczeń, lecz nabywa nowe, ujawniając tym samym swe bogactwo semantyczne. Symbol jest zatem ważnym elementem dynamizującym kulturę i zapobiegającym jej petryfikacji.

EN

"The aim of the paper is to analyze transformations of the religious symbol. Various unorthodox uses of the symbol may be found in modern apocrypha. The texts utilize some biblical figures and motifs, which can be regareded as a profanity. Although their contents are often contradictory to the biblical canon, the traditional myth as it is presented in them paradoxically remains in the centre of the semiosphere. An analysis of this kind of transformations of the religious symbol enables us to see the role it plays in the processes of cultural autocommunication. Those unorthodox uses connect the traditional with the modern and allow dynamically changing culture „to remember” its own roots. The fact that culture is able to communicate with itself is a basic condition of its cohesive identity. The religious symbol is the oldest and most permanent medium of cultural memory and its transformations (profane or not) enhance the memory. As used in a new context, symbol does not lose its previous meanings but gains new ones instead. In the process its semantic wealth becomes apparent. The changes and reinterpretations of the symbol prevent the ossification of culture."

Keywords

PL

symbol religijny; profanacja; kanon; apokryf; pamięć kulturowa

• Publisher: Instytut Socjologii UW
• Journal: Stan Rzeczy
• Year: 2015
• Issue: 1(8)
• Pages: 246-265

Contributors

author

Jankowska Małgorzata

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Nauki Społecznych, Instytut Kulturoznawstwa

References

• Agamben G. 2006. Profanacje, tłum. M. Kwaterko, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Assmann A. 1995. Was sind kulturelle Texte?, [w:] Literaturkanon – Medienereignis – kultureller Text. Formen interkultureller Kommunikation und Übersetzung, red. A. Poltermann, Erich Schmidt Verlag, Berlin.
• Assmann J. 2008. Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach staroż ytnych, tłum. A. Kryczyńska-Pham, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Augé M. 2009. Formy zapomnienia, tłum. A. Turczyn, Universitas, Kraków.
• Beskow P. 2005, Osobliwe opowieści o Jezusie. Analiza nowych apokryfów, tłum. J. Wolak, Wydawnictwo WAM, Kraków.
• Geertz C. 2005. Interpretacja kultur. Wybrane eseje, tłum. M.P. Piechaczek, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Guillet J. 1980. Jezus Chrystus w nasz ym świecie, tłum. E. Szwarcenberg-Czerny, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Henderson J.B. 1991. Scripture, Canon and Commentary. A comparison of Confucian and Western Exegesis, Princeton University Press, Princeton.
• Kołakowski L. 1967. Symbole religijne i kultura humanistyczna, [w:] tegoż, Kultura i fetysze. Zbiór roz praw, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Kołakowski L. 1989. Jezus Chrystus – prorok i reformator, [w:] tegoż, Pochwała niekonsekwencji. Pisma roz proszone z lat 1955–1968, t. I, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
• Kołakowski L. 2009. Nasza sprawa wieczna z Jezusem, [w:] tegoż, Czy Pan Bóg jest szczęśliwy i inne pytania, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Kołakowski L. 2010. Herez ja, Wydawnictwo Znak, Kraków.
• Łotman J. 1999. Kultura i eksploz ja, tłum. B. Żyłko, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• Łotman J. 2008. Uniwersum umysłu. Semiotyczna teoria kultury, tłum. B. Żyłko, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
• Łukaszyk E. 2005. Pokusa pustyni. Nomadyzm jako wyjście z kryzysu współczesności w pisarstwie José Saramago, Universitas, Kraków.
• Proudhon P.J. 1951. Portreit de Jésus, Flore, Paris.
• Rahner K., Vorgrimler H. 1987. Mały słownik teologiczny, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa.
• Rousseau J.-J. 1955. Emil, cz yli o wychowaniu, tłum. W. Husarski, Ossolineum, Wrocław.
• Rubinkiewicz R. 1987. Wprowadzenie do apokryfów Starego Testamentu, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
• Sesboüé B. 2006. Jezus Chrystus na obraz ludzi. Krótki przegląd przedstawień Jezusa na przestrzeni dziejów, tłum. P. Rak, Wydawnictwo M, Kraków.
• Sloterdijk P. 2013. Gorliwość Boga. O walce trzech monoteizmów, tłum. B. Baran, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.
• Starowieyski M. 2006. Barwny świat apokryfów, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań.