Swoi i obcy przy wspólnym stole

• Authors: Masłowska Ewa

Title variants

EN

US and THEM at the table

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Próba rekonstrukcji relacji swój / obcy z perspektywy stołu jako centralnego miejsca przestrzeni oswojonej, domu. Dla użytkownika języka polskiego i nosiciela kultury tradycyjnej, spotkania przy stole rodzinnym stanowią prototypową sytuację wyznaczającą biegun „swojskości”, pozwalającą na zasadzie koncentrycznych kręgów wyznaczać granice w kierunku przeciwległego bieguna obcości. Prezentowane są kolejno językowe utrwalone we frazeologii i przysłowiach obrazy domu i stołu (jako centralnego miejsca w domu) ze szczególnym uwzględnieniem reguł rytualnych zachowań; kolejne partie rozprawy autorka poświęca językowym i kulturowym obrazom stołu ofiarnego (w jego wersji przedchrześcijańskiej, biblijnej i chrześcijańskiej), stołu rodzinnego, który w polskiej kulturze ma wymiar podstawowy), stołu okolicznościowego (rytualne zachowania obowiązują zwłaszcza przy stole weselnym i świątecznym), stołu biesiadnego. Uwzględnia też specjalne i peryferyjne odmianki, jak stół konferencyjny, stolik karciany i stolik spirytystyczny. Przeprowadzona analiza wykazuje, że warunki zbudowania długotrwałego poczucia wspólnoty są związane zarówno z miejscem, jak celem spotkań i rodzajem towarzyszących spotkaniu przeżyć. Ważnym czynnikiem jest też otwartość na świat zewnętrzny realny i nadprzyrodzony. Z punktu widzenia trwałości więzów łączących wspólnotę zebraną przy stole na plan pierwszy wysuwa się stół rodzinny, gdzie więzy między „swoimi” są stale odnawiane. Spotkania przy rodzinnym stole stwarzają sytuację modelową dla wykreowania kulturowych wzorców zachowań budujących wspólnoty o szerszym zasięgu.

EN

The article is an attempt to reconstruct the US THEM relationship, with the (dinner) table as the central place in a familiar setting, the home. For a speaker of Polish and a representative of a traditional culture, meetings at a family table are prototypical situations of the pole of “familiarity” (US) and allow one to establish, in the form of concentric circles, its relationship and distance to the opposite pole of “foreignness” (THEM). The author presents images of the home and the table (the central place in the home), established in phraseology and proverbs, with special importance of the rules of ritualistic behaviour. Then she discusses the linguistic and cultural pictures of the sacrificial table (pre-Christian, biblical and Christian), the family table (a major element of Polish culture), the table laid for special occasions (ritualized behaviour is especially important at the wedding or Christmas/Easter table), the table laid for a feast. The author also takes note of special and peripheral varieties, such as a conference table, a table for playing cards or for a seance. The analysis reveals that the conditions of building a long-lasting feeling of community are connected both with the place and the purpose or kind of feelings accompanying a given encounter. An important factor is the openness to the outside world: real and supernatural. With a view to the stability of the bonds linking the community at the table, the most important role is played by the family table, where the bonds between US are constantly being revived. Meetings at the family table model the creation of cultural patterns of behaviour, which enable people to establish broader communities.

Keywords

PL

swój; obcy; przestrzeń oswojona; obraz domu; językowo-kulturowy obraz stołu; językowo-kulturowy obraz stołu ofiarnego; frazeologizmy; przysłowia; rytualne zachowania; polska kultura ludowa; prototyp; punkt widzenia

EN

us vs. them; familiar space; image of home/house; linguistic view of table; linguistic-cultural view of sacrificial table; phraseological units; proverbs; ritual behaviour; Polish fok culture; prototype; point of view

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2007
• Volume: 19
• Pages: 109-131

Contributors

author

Masłowska Ewa

• Instytut Slawistyki PAN
• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

References

• Bartmiński Jerzy (red.), 1996, Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 1. Kosmos, cz. 1, Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• Bartmiński Jerzy, 1997, Dom--świat --- opozycja czy współdziałanie? [w:] Grażyna Sawicka (red.) Dom w języku i kulturze, Szczecin: Wydawnictwo JotA, s. 11--24.
• Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska Stanisława, 1994, Stereotyp słońca w polszczyźnie ludowej, „Etnolingwistyka” 6, s. 96--137.
• Bączkowska Grażyna, 1988, Korowaj, „Etnolingwistyka” 1, s. 79--99.
• Bednarek Bogusław, 1998, Kwalifikatory uczty, [w:] Oczywisty urok biesiadowania, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, s. 11--19.
• Brzozowska-Krajka Anna, 1998, Kto popija i pojada, to mu się dobrze układa. Ludowa etykieta konsumpcyjna, [w;] Oczywisty urok biesiadowania, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, s. 77--84.
• Mircea Eliade, 2000, Traktat o historii religii, Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Frostner Dorothea, 1990, Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Gloger Zygmunt, 1978, Encyklopedia staropolska ilustrowana, I--IV, Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Handke Kwiryna, 1995, Polski język familijny. Opis zjawiska, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Maćkiewicz Jolanta, 1997, Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej (there is no place like HOME) czyli DOM we frazeologii polskiej i angielskiej, [w:] Grażyna Sawicka (red.), Dom w języku i kulturze, Szczecin: Wydawnictwo JotA, s. 69--76.
• Maćkiewicz Jolanta, 1999, Słowo o słowie. Potoczna wiedza o języku, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Masłowska Ewa, 1988, Derywacja semantyczna rzeczowników ekspresywnych, Wrocław: Ossolineum, s. 153.
• Ogrodowska Barbara, 2000, Święta polskie --- tradycja i obyczaj, Warszawa: Wydawnictwo Alfa.
• Rosiński Franciszek, 1998, Uczta w ujęciu biblijnym, [w:] Oczywisty urok biesiadowania, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 24--33.
• Szadura Joanna, Ogień, [w:] Bartmiński Jerzy (red.), 1996, Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 1, Kosmos, cz. 1, Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii CurieSkłodowskiej, s. 264--285.
• Wrocławski Krzysztof, 1998, Z południowosłowiańskiej tradycji pieśni z motywem biesiady, [w:] Oczywisty urok biesiadowania, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, s. 70--77.
• Toporov Vladimir N., 1974, Issledovanija v oblasti slavjanskich drevnostej, Moskva.
• Treder Jerzy, 1989, Frazeologia kaszubska a wierzenia i zwyczaje na tle porównawczym, Wejherowo: Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki KaszubskoPomorskiej w Wejherowie. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Wejherowskiej.
• Wierzbicka Anna, 2002, Co mówi Jezus? Objaśnienia przypowieści ewangelicznych w słowach prostych i uniwersalnych, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.