Numizmatyka na pograniczu różnych specjalności. Żetony czy tokeny? Uwagi o nazewnictwie nowożytnych numizmatów

• Authors: Maćkowski Tomasz

Title variants

EN

Numismatics on the border of different sciences. “Jetons” or tokens? Some remarks on modern numismatic terminology

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem niniejszego artykułu jest prześledzenie znaczenia pojęcia „żeton” na gruncie języka polskiego i zasygnalizowanie zbyt szerokiego zakresu stosowania tego terminu w numizmatyce polskiej. W europejskiej terminologii numizmatycznej „jeton/jetton” oznacza najczęściej to samo co w języku polskim „liczman/ podskarbiówka”. Natomiast polscy badacze nazywają współcześnie „żetonami” m.in. wykonane w XIV-XVIII w. ołowiane zabytki sygnowane różnorodnymi znakami, które najczęściej były wykorzystywane do rozliczania pracy, powinności, uprawnień bądź określonych dóbr materialnych. Jest to bardziej wynikiem stosowanej w środowisku badaczy po II wojnie światowej konwencji, niż wyrazem historycznego rozwoju pojęcia. Ponadto, w czasach coraz bardziej wdzierającego się do naszej rzeczywistości języka angielskiego fakt, iż „jeton” „żetonem” wcale nie jest – może prowadzić do szeregu nieporozumień w opisie dawnych artefaktów.

EN

The article discusses the usage of the word “żeton” in Polish numismatic terminology. Over the last two decades archaeological excavations in Gdańsk have uncovered a very large number of small pieces of sheet lead stamped with the coat of arms of the city of Gdańsk, personal marks, or various emblems. Some of the municipal tokens dating to the 16th and 17th centuries found in Gdańsk are inscribed with the German word “Zeichen” or “Teken”. Both terms can be translated as “token”, but in contemporary Polish numismatic terminology they are termed “żetony”. The author examines the very meaning of the latter term in Polish, pointing out that originally during the Middle Ages there was a significant difference between “żetony” and “Zeichen” or “Teken” (tokens). It was not until the end of World War II that the Polish research community adopted the practice of mixing both terms in a way that actually compromised their historical meaning. Thus the author suggests that it is highly desirable to reconsider the usage of both terms in order to develop a more precise definition of the artifacts in question and to avoid unnecessary misunderstanding.

Keywords

PL

terminologia numizmatyczna; żeton; Gdańsk

EN

numismatic terms; token; Gdańsk

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Archaeologica Lodziensia
• Year: 2015
• Volume: 61
• Pages: 111-117

Dates

published

2015

Contributors

author

Maćkowski Tomasz

• Uniwersytet Gdański

References

• Bahrfeldt E. 1910. Die Münzen- und Medaillen-Sammlung in der Marienburg, Bd. V – Münzen und Medaillen der Stadt Danzig. Danzig.
• Cnapius G. 1621. Thesauri Polono-Latino-Graecii, t.1. Kraków.
• Demel B. 1911. Liczmany mennicze zwane podskarbiówkami. Kraków-Warszawa.
• Drożdż L. 2014. Podskarbiówki i liczmany.
• Warszawa.
• Dugniolle J.F. 1876. Le jeton historique des dix-sept provinces des Pays-Bas. Bruxelles.
• Dutkowski J. 2007. Motywy idei mieszczańskich na monetach, medalach i żetonach gdańskich od końca XVI wieku do połowy XVIII wieku, (maszynopis pracy doktorskiej), Uniwersytet Gdański.
• Dutkowski J. i Suchanek A. 2000. Corpus Nummorum Gedanensis. Gdańsk.
• Dasypodius P. 1642. Dasypodius Catholicus: Hoc est, Dictionarium Latino-Germanico-Polonicum, Germanico-Latinum Et Polono-Latino-Germanicum [...] Cum Appendice nominum priopriorum Deorum, Dearum, Virorum, Mulierum, Regionum, Insularum, Urbium, Fluviorum et Montium, Dantisci.
• Feuardent F. 1904. Jetons et méreaux depuis Louis IX jusqu’à la fin du Consulat de Bonaparte. Paris.
• Fontenay de J. 1854. Manuel de l’amateur de jetons. Paris.
• Garlicki P. 2013. Żetony z wykopalisk przeprowadzonych w południowo-zachodniej części kwartału ulic: Długie Ogrody, Szafarnia, Angielska Grobla i św. Barbary w Gdańsku w latach 2008 i 2009. „Archeologia Gdańska” 5, 285-307.
• Karłowicz J., Kryński A. i Niedźwiedzki W. 1900-1927. Słownik języka polskiego. Warszawa.
• Kiełb Z. 2015. Herby urzędników polskich i litewskich na monetach oraz liczmanach w latach 1479-1707. Puławy.
• Kowalski K. M. 2004. Gdańskie żetony kościelne od XVI do XVIII wieku. Studium kalkulologiczne. „Przegląd Numizmatyczny” 1, 3-7.
• Labrot J. i Henckes J. 1989. Une histoire économique et populaire du Moyen Age: les jetons et les méreaux. Paris.
• Linde S.B. 1807-14. Słownik języka polskiego. Warszawa.
• Maćkowski T. 2008. Funkcjonowanie miejskich żetonów wałowych (Wallzeichen) oraz szarwarkowych (Scharwerkzeichen) w nowożytnym Gdańsku. „Przegląd Numizmatyczny” 3, 60-65.
• Maćkowski T. 2009. Żetony gdańskie z herbami Prus Królewskich oraz Korony Polskiej. „Przegląd Numizmatyczny” 4, 49-51.
• Mayenowa M.R. (ed.) 1979. Słownik polszczyzny XVI wieku. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
• McWhorter Tenney M. 1936. Communion Tokens: Their History and Use, With a Treatise on the Relation of the Sacrament to the Vitality and Revivals of the Church. Michigan – Zondervan.
• Mentzer R.A. 1999. The Reformed Churches of France and the visual arts. W: P. Corby Finney (ed.) Seeing Beyond the Word: Visual Arts and the Calvinist Tradition. Cambridge, 199-230.
• Mikołajczyk A. 1994. Leksykon numizmatyczny. Warszawa-Łódź.
• Mitchiner M. 1988. Jetons, Medalets & Tokens, vol. 1 – The Medieval Period and Nuremberg. London.
• Mitchiner M. i Skinner A. 1983. English Tokens, c. 1200 to 1425. „British Numismatic Journal” 53, 29-77.
• Mrongovius C.C. 1835. Dokładny słownik Polsko-Niemiecki krytycznie wypracowany. Königsberg.
• Nagl A. 1888. Die Rechenpfennige und die operative arithmetic. Wien.
• Pastoureau M. 1984. Jetons, méreaux et médailles. Typologie des sources du moyen âge occidental, Fasc. 42. Turnhout.
• Paszkiewicz B. 2013a. Materiały numizmatyczne i metrologiczne ze stanowiska Szafarnia w Gdańsku. „Archeologia Gdańska” 5, 355-378.
• Paszkiewicz B. 2013b. Moneta w dawnym Gdańsku. Badania archeologiczne w latach 1997-2009. Gdańsk.
• Roelandt C., Sombart S., Prieur M. 2004. Les jetons du moyen âge. Paris.
• Rondot N. 1904. Les médailleurs et les graveurs de monnaies: jetons et médailles en France. Paris.
• Rouyer J. i Hucher E. 1858. Histoire du jeton au Moyen Age. Paris.
• Słownik Języka Polskiego 1998. t. 3, red. M. Szymczak. Warszawa.
• Smith D.E. 1921. Computing Jetons. New York.
• Stade v. D. i Luther M. 1737. Erläuterung und Erklärung der vornehmsten deutschen Wörter, deren sich Martin. Luther, in Übersetzung der Bibel in die Deutsche Sprache gebrauchet. Bremen.
• Trotz M.A. 1747. Nouveau dictionnaire françois, allemand et polonois: enrichi de plusieurs exemples de l‘histoire polonoise, des termes ordinaires des arts et des remarques de grammaire les plus necessaires, avec une liste alphabetique des poetes et de meilleurs livres polonois, t. 2. Leipzig.
• Turckheim-Pey de S. 1997. Le jeton au Moyen âge: vers 1250-1498. Paris.

Identifiers

ISSN

0065-0986