Jezuickie instytucje edukacyjne w Orszy 1773–1820

• Authors: Bieś Andrzej, Paweł

Title variants

EN

Jesuit Educational Institutions in Orsha 1773–1820

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu opisującego funkcjonowanie jezuickich placówek edukacyjnych, istniejących w latach 1773–1820 w położonym nad Dnieprem mieście powiatowym Orsza, jest przybliżenie fenomenu przetrwania i kontynuowania prac wychowawczo-oświatowych w warunkach poważnego kryzysu instytucjonalnego. Dla wspomnianych placówek kryzys ten był związany z jednej stron z upadkiem polskiej państwowości i włączeniem w struktury obcego państwa, a z drugiej z perturbacjami wywołanymi nieskuteczną próbą całkowitej likwidacji organizacji odpowiadającej za ich dotychczasowe prowadzenie. Korzystając z zachowanych materiałów archiwalnych oraz skąpej literatury przedmiotu, autor odtwarza przebieg działalności poszczególnych jednostek – jezuickiej szkoły publicznej, bursy muzycznej, konwiktu szlacheckiego, studium nauczycielskiego dla kleryków jezuickich oraz rocznego kursu formacji zakonnej tzw. trzeciej probacji. Ze względu na rodzaj dostępnych materiałów źródłowych tekst skupia się głównie na prowadzonej przez jezuitów od 1618 roku szkole, zwracając uwagę m.in. na jej bazę materialną, liczebność uczniów, kadry nauczycielskie, na zmiany zachodzące w programach nauczania oraz powody ich wprowadzania, a także uzyskane efekty kształcenia. W dalszej części zostały przedstawione cele stawiane pozostałym placówkom, metody ich realizacji i zakres oddziaływania, oraz osoby odpowiedzialne za wypełnianie zadań w poszczególnych jednostkach. I chociaż edukacyjna działalność jezuitów w Orszy została ostatecznie i bezpowrotnie przerwana ich wypędzeniem w 1820 roku, a same instytucje nie przetrwały nawet dekady w rękach nowych administratorów, to pamięć o dawnych zakładach poświęconych nauczaniu i wychowaniu w sposób nieoczekiwany powróciła po wiekach do przestrzeni publicznej w postaci śladu zrekonstruowanego – wzniesionych z ruin i zaadaptowanych budynków.

EN

The aim of the article, describing the functioning of Jesuit educational institutions, in the years 1773–1820, in Orsha, the poviat town loca­ted by the Dnieper, is to present the phenomenon of the survival and continuation of educational and pedagogical activities at the time of a serious institutional crisis. On the one hand, for the above-mentioned institutions, the crisis was connected with the collapse of the Polish statehood and its incorporation into the structure of a foreign state. On the other hand, it was related to the perturbations caused by a futile attempt to completely abolish the organisation responsible for its functioning until then. Taking advantage of preserved archival materials as well as of the scarce literature on the subject matter, the author reconstructs the subsequent forms of functioning of particular institutions – the Jesuit public school, music dormitory, landed gentry boarding school, teacher training college for Jesuit clerics and a year course for nunnery formation, the so-called third probationary period. Owing to the type of the available source material, the article concentrates mainly on the school ran by Jesuits since 1618, focusing among other things on its material basis, the number of students, the teaching staff, on the changes in the curricula as well as the reasons for these changes, and also on accomplished educational results. The further part of the article presents the objectives set for the remaining institutions, methods of their implementation and the scope of their functioning, as well as the people responsible for task fulfillment in particular institutions. The educational activity of Jesuits in Orsha was irreversibly terminated as a result of their expulsion in 1820 and the institutions themselves did not survive even a decade once their new administrators were in charge. However, after centuries, the memory of former institutions dedicated to education and upbringing unexpectedly returned to the public space in the form of the reconstructed trace – the adapted buildings which were erected from ruin.

Keywords

PL

Orsza; historia edukacji; historia jezuitów; jezuici w Rosji XVIII–XIX w.; szkolnictwo jezuickie; bursa muzyczna; konwikt; seminarium nauczycielskie; programy nauczania

EN

Orsha (Belarus); the history of education; the history of Jesuits; Jesuits in Russia in the 18th and 19th century; Jesuit education; music dormitory; boarding school; teacher training college; curricula

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Studia Paedagogica Ignatiana
• Year: 2016
• Volume: 19
• Issue: 3
• Pages: 15-34

Dates

online

2016-12-23

Contributors

author

Bieś Andrzej, Paweł

• Akademia Ignatianum w Krakowie, Wydział Pedagogiczny, Katedra Historii Oświaty i Wychowania

References

• Catalogus personarum Provinciae Masoviae Societatis Jesu. Ex Anno 1772 in Annum 1773, Nesvisii brw.
• Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995, oprac. L. Grzebień, Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, Instytut Kultury Religijnej, Wydawnictwo WAM, Kraków 1996.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. VII: Netrebka – Perepiat, Kasa im. Józefa Mianowskiego, Warszawa 1886.
• Beauvois D., Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko-ruskich 1803–1832, t. 1: Uniwersytet Wileński, Fundacja Jana Pawła II, Redakcja Wydawnictw KUL, Rzym – Lublin 1991.
• Bednarski S., Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Studjum z dziejów kultury i szkolnictwa polskiego, Wydawnictwo Księży Jezuitów, Kraków 1933 (reprint 2003).
• Bieś A.P., Periodyzacja obecności Towarzystwa Jezusowego na ziemiach polskich. Struktury organizacyjne oraz edukacyjno-oświatowe i pastoralne formy aktywności, cz. 1, „Studia Paedagogica Ignatiana” 2014, vol. 17, s. 57–87.
• Bieś A.B., Ratio studiorum, w: Encyklopedia katolicka, t. 16, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2012.
• Danieluk R., Kasata Towarzystwa Jezusowego: jej przyczyny i historiografia, „Studia Bobolanum” 2015, nr 1, s. 5–21.
• I.G. [J.M. Giżycki], Materyały do dziejów Akademii Połockiej i szkół od niej zależnych, Druk W.L. Anczyca i Spółki, Kraków 1905.
• Grzebień L., Seminarium nauczycielskie dla jezuickich szkół średnich w Jarosławiu od XVI do XVIII wieku, w: Super omnia veritas. Księga dedykowana Księdzu Profesorowi Tadeuszowi Śliwie w 90. Rocznicę urodzin i 50-lecie pracy naukowej, red. J. Wołczański, S. Nabywaniec, A. Szal, Wydawnic­two bł. Jakuba Strzemię Archidiecezji Lwowskiej Ob. Łac., Lwów – Kraków 2015.
• Inglot M., La Compagnia di Gesù nell’Impero Russo (1772–1820) e la sua parte nella restaurazione generale della Compagnia, Editrice Pontificia Università Gregoriana, Roma 1997.
• Inglot M., Jezuici w Imperium Rosyjskim (1772–1820) i przywrócenie Towarzystwa Jezusowego (1814), „Studia Bobolanum” 2015, nr 1, s. 23–40.
• Institutum Societatis Iesu, vol. 2, Ex Typographia a SS. Conceptione, Florentiae 1893.
• Kadulska I., Akademia Połocka. Ośrodek kultury na Kresach 1812–1820, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2004.
• Kochanowicz J., Geneza, organizacja i działalność jezuickich burs muzycznych, Wydawnictwo WAM, Wydawnictwo WSFP „Ignatianum”, Kraków 2002.
• Kochanowicz J., Słownik geograficzny jezuickich burs muzycznych (Materiały), Wydawnictwo WAM, Wydawnictwo WSFP „Ignatianum”, Kraków 2002.
• Paszenda J., Budowle jezuickie w Polsce, t. 5, Wydawnictwo Akademii Ignatianum, Wydawnictwo WAM, Kraków 2013.
• Piechnik L., Początki seminariów nauczycielskich w Polsce w w. XVI, „Nasza Przeszłość” 1959, t. 10, s. 159–175.
• Piechnik L., Powstanie i rozwój jezuickiej „Ratio studiorum” (1548–1599), Wydawnictwo WAM, Wydawnictwo WSFP „Ignatianum”, Kraków 2003.
• Załęski S., Historya zniesienia jezuitów w Polsce i ich zachowanie na Białej Rusi, Nakładem autora, Lwów 1875.
• Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 4, Drukiem i nakładem Drukarni W.L. Anczyca i Spółki, Kraków 1905.
• Załęski S., Jezuici w Polsce, t. 5, cz. 1, Drukiem i nakładem Drukarni W.L. Anczyca i Spółki, Kraków1907.

Identifiers

ISSN

2450-5366

DOI

10.12775/SPI.2016.3.001