Kilka uwag o dobrym życiu w biograficznym doświadczeniu i jego nadmiernej terapeutyzacji

• Authors: Waniek Katarzyna

Title variants

EN

Some Notes on the Good Life in Biographical Experience and its Over-therapeutisation

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Analiza autobiograficznych wywiadów narracyjnych z osobami urodzonymi po 1980 roku często pokazuje ich problematyczne uwikłania w gwałtownie przyrastające, rywalizujące i zmieniające się światy społeczne, z których duża część osadzona jest w mediach społecznościowych. Choć często obdzierają one z intymności i nakłaniają do eksponowania i pielęgnowania własnego ego, to jednocześnie proponują kuszące drogi rozwoju i wizje dobrego życia. Te, w rozumieniu wielu młodych osób, nie mogą zostać osiągnięte bez zaangażowania w proces terapeutyczny, który został zainfekowany neoliberalnym dyskursem i wtóruje mu w promowaniu samorealizacji, troski o siebie, odpowiedzialności czy byciu kreatywnym. Wydaje się, że podstawową trudnością dla współczesnego człowieka jest niemożność oddzielania tego, co rzeczywiście jest „dobrym życiem” od tego, co stanowi symulakry tegoż. Artykuł ten proponuje zastosowanie narzędzi i procedur wypracowanych w metodzie autobiograficznego wywiadu narracyjnego dla dokonania takiego rozróżnienia i pokazania paradoksów tkwiących w procesie terapii, która często „zawiesza” możliwość przepracowania dojmujących życiowych problemów.

EN

The analysis of autobiographical narrative interviews with people born after 1980 increasingly reveals their problematic entanglements in rapidly growing, competing and changing social worlds, an increasing proportion of which are embedded in social media. While often stripping of intimacy and urging to expose and nurture their own egos, they offer enticing avenues for personal development and some visions of the good life. The latter, as many young people believe, cannot be achieved without engaging in a therapeutic process that has been infected by neo-liberal discourse and promotes self-realisation, selfresponsibility and creativity. The fundamental difficulty for contemporary people is the inability to separate an actual ‘good life’ from its simulacra. This article is an attempt of applying the tools developed in the autobiographical narrative interview method in order to make such a distinction. It aims at demonstrating the paradoxes inherent in the process of therapy, which frequently ‘suspends’ the very possibility to work through the problems.

Keywords

PL

dobre życie; autobiograficzny wywiad narracyjny; paradoksy kultury terapeutycznej; dyskurs neoliberalny a indywidualne doświadczenie

EN

good life; autobiographical narrative interview; paradoxes of therapeutic culture; neo-liberal discourse and individual experience

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2023
• Issue: 1(248)
• Pages: 31-58

Contributors

author

Waniek Katarzyna

• Uniwersytet Łódzki, Instytut Socjologii

References

• Baudrillard, Jean. 2005. Symulakry i symulacja. Przekład Sławomir Królak. Warszawa: Sic!
• Baudrillard, Jean. 2006. Społeczeństwo konsumpcyjne. Jego mity i struktury. Przekład Sławomir Królak. Warszawa: Sic!
• Bauman, Zygmunt. 2000. Ponowoczesność jako źródło cierpień. Przekład Janusz Margański. Warszawa: Sic!
• Bauman, Zygmunt. 2004. Kultura do spożycia na miejscu. Rozmowa z W. Bursztą, Kultura Popularna, 2: 7–18.
• Bauman, Zygmunt. 2006. Płynna nowoczesność. Przekład Tomasz Kunz. Warszawa: Wydawnictwo Literackie.
• Bauman, Zygmunt. 2012a. O edukacji. Rozmowy z Riccardo Mazzeo. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
• Bauman, Zygmunt. 2012b. Wspólnota. W poszukiwaniu bezpieczeństwa w niepewnym świecie. Przekład Janusz Margański. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Beck, Ulrich, Elisabeth Beck-Gernsheim. 2013. Miłość na odległość. Modele życia w epoce globalnej. Przekład Michał Sutowski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Blumer, Herbert. 1954. What is Wrong with Social Theory? American Sociological Review, 1: 3–10.
• Bokszański, Zbigniew. 2008. Indywidualizm w późnej nowoczesności. Civitas Hominibus, 3: 53–68.
• Bokszański, Zbigniew. 2016. Indywidualizm a zmiana społeczna. W: T. Nawrocki, W. Świątkiewicz, red. Ład społeczny i jego przedstawienia. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 59–68.
• Brubaker, Rogers. 2004. Ethnicity without Groups. Cambridge: Harvard University Press.
• Brubaker, Rogers, Frederick Cooper. 2000. Beyond “identity”. Theory and Society, 29: 1–47.
• Burszta, Wojciech J., Michał Rydlewski. 2020. Narcyzm – autentyczność – atopia. Cyfrowe twarze „nowego człowieka”. Przegląd Kulturoznawczy, 3: 174–194. DOI: 10.4467/20843860PK.20.022.12582.
• Ciołkiewicz, Paweł. 2016. Brawo „ja”, czyli wszyscy jesteśmy narcyzami. Interdyscyplinarne Studia Społeczne, 1: 77–86.
• Ciołkiewicz, Paweł. 2017. Współczesne oblicza rządomyślności. Mityczna podróż bohatera i troska o siebie we współczesnej „literaturze sukcesu”. Władza Sądzenia, 11, 1: 34–55.
• Clarke, Adele. 1991. Social worlds/arenas theory. W: D. Maines, ed. Social organization and social structure. Essays in honour of Anselm Strauss. New York: Aldine de Gruyter, 119–158.
• Cyrek, Barbara. 2018. Wrażliwość wobec psychologizacji życia i kultury ekshibicjonizmu. Kultura Współczesna, 4: 102-110. DOI: 10.26112/kw.2018.103.09.
• Czyżewski, Marek. 2009. Między panoptyzmem a „rządomyślnością” – uwagi o kulturze naszych czasów. Kultura Współczesna, 2: 83–95.
• Czyżewski, Marek. 2013a. Socjologia interpretatywna i metoda biograficzna: przemiana funkcji, antyesencjalistyczne wątpliwości oraz sprawa krytyki. Przegląd Socjologii Jakościowej, 9: 14–27.
• Czyżewski, Marek. 2013b. W kręgu społecznej pedagogii. Societas/Communitas, 2: 43–73.
• Dopierała, Renata. 2008. Internetowe manifestacje prywatności. Media, Kultura, Społeczeństwo, 1, 3: 105–127.
• Dopierała, Renata. 2022. Dobrowolna prostota w optyce rezonasu Hartmuta Rosy. Przegląd Socjologiczny, 71, 1: 85–103. DOI: 10.26485/PS/2021/71.1/4.
• Franczak, Karol, Magdalena Nowicka. 2013. Narracje emancypacyjne w mediach – od afirmacji do krytyki. Societas/Communitas, 2: 117–140.
• Garfinkel, Harold. 2007. Studia z etnometodologii. Przekład Alina Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Gergen, Kenneth J. 2009. Nasycone „Ja”. Dylematy tożsamości w życiu współczesnym. Przekład Mirosława Marody. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Giddens, Anthony. 2001. Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności. Przekład Alina Szulżycka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Giddens, Anthony. 2008. Konsekwencje nowoczesności. Przekład Ewa Klekot. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Goffman, Erving. 2000. Człowiek w teatrze życia codziennego. Przekład Helena Datner-Śpiewak i Paweł Śpiewak. Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Golczyńska-Grondas, Agnieszka. 2014. Wychowało nas państwo. Rzecz o tożsamości dorosłych wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych. Kraków: Nomos.
• Granosik, Mariusz. 2020. Praca socjalna wobec pedagogizacji życia społecznego – ujęcie krytyczne. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, 1: 11–26. DOI: 10.17951/j.2020.33.1.11-26.
• Helling, Ingeborg. 1990. Metoda badań biograficznych. W: J. Włodarek, M. Ziółkowski, red. Metoda biograficzna w socjologii. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 13–37.
• Jacyno, Małgorzata. 2007. Kultura indywidualizmu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Kaźmierska, Kaja, Katarzyna Waniek. 2020. Autobiograficzny wywiad narracyjny. Metoda – technika – analiza. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Kaźmierska, Kaja, Katarzyna Waniek, eds. 2020. Telling the Great Change. The Process of the Systemic Transformation in Poland in Biographical Perspective. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Kaźmierska, Kaja. 2008. Biografia i pamięć. Na przykładzie pokoleniowego doświadczenia ocalonych z zagłady. Kraków: Nomos.
• Kaźmierska, Kaja. 2019. Winners and Losers of the Process of Transformation as an Etic Category versus Emic Biographical Perspective. Qualitative Sociology Review, 4: 238–266. DOI: 10.18778/1733-8077.15.4.11.
• Krajewski, Marek. 2005. Kultury kultury popularnej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Lasch, Christopher. 2018. Kultura narcyzmu. Amerykańskie życie w czasach malejących oczekiwań. Przekład Grzegorz Ptaszek i Aleksander Skrzypek. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO.
• Levison, Paul. 2010. Nowe nowe media. Przekład Maria Zawadzka. Warszawa: Wydawnictwo WAM.
• Mannheim, Karl. 1952. The Problem of Generations Essays on the Sociology of Knowledge. London: Routledge.
• Marody, Mirosława. 2015. Jednostka po nowoczesności. Perspektywa socjologiczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• McLuhan, Marshall. 1964. Understanding Media: The Extensions of Man. London: Routledge.
• McNair, Brian. 2004. Seks, demokratyzacja pożądania i media, czyli kultura obnażania. Przekład Ewa Klekot. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza.
• Mead, Margaret. 2000. Kultura i tożsamość: studium dystansu międzypokoleniowego. Przekład Jacek Hołówka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Miller Peter, Nikolas Rose. 2008. Governing the Present: Administering Economic, Social and Personal Life. Cambridge: Polity Press.
• Mokrzan, Michał. 2019. Klasa, kapitał i coaching w dobie późnego kapitalizmu. Perswazja neoliberalnego urządzania. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Olcoń-Kubicka, Marta. 2009. Indywidualizacja a nowe formy wspólnotowości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Pariser, Eli. 2011. The Filter Bubble: What the Internet is Hiding from You. London: Penguin Books.
• Piotrowski, Andrzej. 1998. Ład interakcji: studia z socjologii interpretatywnej. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Piotrowski, Andrzej. 2006. Proces kształtowania tożsamości narodowej w dyskursie potocznym i publicznym. W: A. Miszalska, A. Piotrowski, red. Obrazy ładu i anomii. Konsekwencje i kierunki polskich przemian. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 243–256.
• Postman, Neil. 2002. Zabawić się na śmierć. Dyskurs publiczny w epoce show-businessu. Przekład Lech Niedzielski. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza.
• Przybylski, Błażej. 2019. Z myślą o przyszłości. Baumanowskie inspiracje dla pedagogiki i edukacji. Pedagogika Społeczna, 4: 75–93. DOI: 10.35464/1642-672X.PS.2019.4.05.
• Rancew-Sikora, Dorota. 2012. W poszukiwaniu społecznej koncepcji depresji. Studia Socjologiczne, 3: 81–104.
• Riemann, Gerhard, Fritz Schütze. 2012. Trajektoria jako podstawowa koncepcja teoretyczna w analizach cierpienia i bezładnych procesów społecznych. W: K. Kaźmierska, red. Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Przekład Zbigniew Bokszański i Andrzej Piotrowski. Kraków: Nomos, 389–414.
• Riemann, Gerhard. 1987. Das Fremdwerden der eigenen Biographie: narrative Interviews mit psychiatrischen Patienten. Münschen: Fink.
• Riesman, David. 1971. Samotny tłum. Przekład Jan Strzelecki. Warszawa: PWN.
• Ritzer, Georg. 2009. Magiczny świat konsumpcji. Przekład Ludwik Stawowy. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza.
• Rokuszewska-Pawełek, Alicja. 1996. Miejsce biografii w socjologii interpretatywnej. Program socjologii biografistycznej Fritza Schützego. ASK: Społeczeństwo, Badania, Metody, 1: 37–54.
• Rokuszewska-Pawełek, Alicja. 2002. Chaos i przymus. Trajektorie wojenne Polaków – analiza biograficzna. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Rosa, Hartmut. 2020. Przyspieszenie, wyobcowanie, rezonans. Projekt krytycznej teorii późnonowoczesnej czasowości. Przekład Jakub Duraj i Jacek Kołtan. Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności.
• Rose, Nikolas. 1988. Calculable minds and manageable individuals. History of the Human Sciences, 2: 179–200.
• Rose, Nikolas. 1998. Inventing Our Selves. Psychology, Power, and Personhood. Cambridge: Cambridge University Press.
• Schütz, Alfred. 1984. Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania. W: E. Mokrzycki, red. Kryzys i schizma, tom 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 137–192.
• Schütz, Alfred. 1985. Don Kichot i problem rzeczywistości. Literatura na świecie, 2: 246–268.
• Schütz, Alfred. 2008a. Powracający do domu. W: tegoż. O wielości światów. Przekład Barbara Jabłońska. Kraków: Nomos, 203–212.
• Schütz, Alfred. 2008b. Obcy. Esej z zakresu psychologii społecznej. W: tegoż. O wielości światów. Przekład Barbara Jabłońska. Kraków: Nomos, 213–224.
• Schütze, Fritz. 1981. Prozeßstrukturen des Lebensablaufs. In: J. Matthes, A. Pfeifenberger, M. Stosberg, Hrsg. Biographie in handlungswissenschaftlicher Perspektive. Nürnberg Verlag der Nürnberger Forschungsvereinigung, 67–156.
• Schütze, Fritz. 1983. Biographieforschung und narratives Interview. Neue Praxis. Kritische Zeitschrift für Sozialarbeit und Sozialpädagogik, 3: 283–293.
• Schütze, Fritz. 1984. Kognitiven Figuren des autobiographischen Stegreiferzälens. In: M. Kohli, R. Günther, Hrsg. Biographie und Sozial Wirklichkeit. Neue Beiträge und Forschungsperspektiven. Stuttgart: Metzel, 78–117.
• Schütze, Fritz. 2012a. Analiza biograficzna ugruntowana empirycznie w autobiograficznym wywiadzie narracyjnym. Jak analizować autobiograficzne wywiady narracyjne. W: K. Kaźmierska, red. Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Przekład Katarzyna Waniek. Kraków: Nomos, 141–278.
• Schütze, Fritz. 2012b. Trajektorie cierpienia jako przedmiot badań socjologii interpretatywnej. W: K. Kaźmierska, red. Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Przekład Marek Czyżewski. Kraków: Nomos, 415–458.
• Schütze, Fritz. 2012c. Koncepcja świata społecznego w symbolicznym interakcjonizmie oraz organizacja wiedzy we współczesnych złożonych społeczeństwach, W: K. Kaźmierska, red. Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Przekład Agnieszka Pawlak i Katarzyna Waniek. Kraków: Nomos, 489–514.
• Schütze, Fritz. 2014. Autobiographical Accounts of War Experiences. An Outline for the Analysis of Topically Focused Autobiographical Texts – Using the Example of the “Robert Rasmus” Account in Studs Terkel’s Book, “The Good War”. Qualitative Sociology Review, 1: 224–283.
• Sennett, Richard. 2006. Korozja charakteru. Osobiste konsekwencje pracy w nowym kapitalizmie. Przekład Jan Dzierzgowski i Łukasz Mikołajewski. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza.
• Sennett, Richard. 2009. Upadek człowieka publicznego. Przekład Hanna Jankowska. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza.
• Shibutani, Tamotsu. 1955. Reference Groups as Perspectives. American Journal of Sociology, 6: 562–569.
• Słowik, Dominika. 2022. Czy tańczyłam na Tiktoku? Znak, 10: 32–37.
• Stachowiak, Jerzy. 2013. Pedagogizacja medialna i wzór „przedsiębiorcy samego siebie”, Societas/Communitas, 2: 141–161.
• Stachowiak, Jerzy. 2020. Czynnik ludzki. O cywilizowaniu uprzedmiotowienia. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie SEDNO.
• Strauss, Anselm L. 1978. A Social World Perspective. Studies in Symbolic Interaction, 2: 119–128.
• Strauss, Anselm L. 1982. Social Worlds and Legitimation Process. Studies in Symbolic Interaction, 4: 171–190.
• Strauss, Anselm L., Shizuco Fagerhaugh, Barbara Suczek, Carolyn Wiener. 1985. Social Organization of Medical Work. Chicago: University of Chicago Press.
• Strauss, William, Neil Howe. 1991. Generations: The history of American’s future, 1584-2069. New York: William Morrow and Company.
• Sułkowski, Bogusław. 2011. „Społeczne ramy kultury” czterdzieści lat później. Pięć modeli komunikacji kulturowej. Kultura i Społeczeństwo, 2-3: 5–35.
• Szlendak, Tomasz. 2013. Kultura nadmiaru w czasach niedomiaru. Kultura Współczesna, 1: 7–26.
• Szlendak, Tomasz. 2021. Archipelag Mikrokultur. Więź, 1: 155–163.
• Szpunar, Magdalena. 2016. Kultura cyfrowego narcyzmu. Kraków: Wydawnictwo AGH.
• Szpunar, Magdalena. 2018. Koncepcja bańki filtrującej a hipernarcyzm nowych mediów. Zeszyty Prasoznawcze, 2: 193–194. DOI: 10.4467/22996362PZ.18.013.9108.
• Tatarkiewicz, Władysław. 1965. O szczęściu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Taylor, Charles. 2002. Oblicza religii dzisiaj. Przekład Adam Lipszyc. Kraków: Znak.
• Tokarska-Bakir, Joanna. 2002. Chiaromonte, czyli o samoograniczeniu. Res Publica Nowa, 160: 30–35.
• Turner, Ralph H. 2006. Koncepcja siebie w interakcji społecznej, W: A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski, red. Współczesne teorie socjologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 272–284.
• Twenge, Jean M. 2019. iGen. Dlaczego dzieciaki dorastające w sieci są mniej zbuntowane, bardziej tolerancyjne, mniej szczęśliwe i zupełnie nieprzygotowane do dorosłości. I co to oznacza dla nas wszystkich. Przekład Olga Dziedzic. Warszawa: Smak Słowa.
• Waniek, Katarzyna. 2016. Potencjały bezładu i cierpienia w biografiach młodych kobiet wchodzących w świat sztuki i medycyny. Przegląd Socjologii Jakościowej, 2: 114‒144.
• Waniek, Katarzyna. 2019. Lekceważone potencjały i narosłe nieporozumienia: kilka uwag o metodzie autobiograficznego wywiadu narracyjnego Fritza Schützego. Przegląd Socjologii Jakościowej, 2: 132–163.
• Waniek, Katarzyna. 2020. Ucieczka jako przyczyna mobilności Europejczyków. Socjolingwistycznie ugruntowana analiza procesów społecznych w relacjach autobiograficznych. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Netografia:
• Oh!me https://ohme.pl/lifestyle/recepta-dobre-zycie-wcale-skomplikowana-10-sposobowaby-poczuc-sie-lepiej/
• Prensky Marc. 2001. Digital Natives, Digital Immigrants. https://www.marcprensky.com/writing/Prensky%20-%20Digital%20Natives,%20Digital%20Immigrants%20-%20Part1.pdf

Identifiers

DOI

10.24425/sts.2023.144833