On advancing frontiers of science. A pragmatist approach

• Authors: Witold Marciszewski

Title variants

PL

O przesuwaniu granic nauki. Ujęcie pragmatyczne

• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The pragmatist approach, as stated in this essay, takes into account two features of knowledge, both having an enormous potential of growth: the scope of science, whose frontiers can be infinitely advanced, while firmness of its propositions grows with consolidating once attained frontiers. An opposite view may be called limitativist as it conservatively sticks to some a priori limiting principles which do not allow progressing in certain directions. Some of them influence science from outside, like ideological constraints, others are found inside science itself. The latter can be exemplified by principles like these: (1) there can be no action at a distance; (2) there are no necessary truths; (3) there are no abstract objects. The first might have happened to limit physics with rejecting the theory of gravitation. The second entails that arithmetical propositions are either devoid of (clasical) truth or are not necessary; this would limit its role to being a mere calculating machine, without giving any insights into reality. The third, for instance, limits logic to the first-order level (since in the second-order variables range over abstract sets). The history of ideas shows that such limiting principles, had they been obeyed, would have hindered some great achievements of science. This is why we should not acknowledge them as necessarily true, that is, winning in confrontation with any view contrary to them. Such principles should compete with other ones on equal terms in obtaining as high degree of epistemic necessity as they may prove worth of. To the core of the pragmatist approach there belongs treating epistemic necessity as a gradable attribute of propositions. In accordance with ordinary usage, "necessary" is a gradable adjective, having a comparative form. The degree of epistemic necessity of a scientific statement depends on how much it is needed for the rest of the field of knowledge (Quine's metaphor). The greater damage for knowledge would be caused by getting rid of the point in question, the greater is its epistemic necessity. At the top of such a hierarchy are laws of logic and arithmetic. Among physical laws at a very high level there is the law of gravitation, owing both to its universality, that is, a colossal scope of possible applications (advancement of frontiers), and its having been empirically confirmed with innumerable cases (consolidation of frontiers). Such a success has proved possible owing to the bold transgression of the limiting principle 1 (see above), and this has resulted in so high a degree of unavoidability.

PL

Jak to wyrażamy w prezentowanym tekście, w ramach ujęcia pragmatycznego bierze się pod uwagę dwie charakterystyczne cechy wiedzy, przy czym obydwie mają ogromną możliwość wzrostu: zasięg nauki, której granice mogą się przesuwać w nieskończoność i stanowczość jej sądów, która wzrasta razem z umocnieniem granic osiągniętych. Przeciwnym podejściem, które można nazwać limitywistycznym, jest takie, w którym konserwatywnie a priori formułuje się limitacyjne (lepiej: limitujące)zasady nie pozwalające na postęp w niektórych kierunkach. Niektóre z takich zasad wpływają na naukę z zewnątrz, np. wymogi ontologiczne, inne możemy znaleźć w samej nauce. Przykładami tych ostatnich mogą być takie zasady jak: (1) nie ma ruchu bez odległości,(2) nie istnieją prawdy konieczne, (3) nie ma obiektów abstrakcyjnych. Pierwsza z wymienionych zasad być może została sformułowania w celu ograniczenia fizyki, w której odrzuca się teorię grawitacji. Druga z nich pociąga za sobą koncepcję, zgodnie z którą twierdzenia arytmetyczne są bądź pozbawione prawdy w sensie klasycznym, bądź nie są konieczne. Trzecia z wymienionych zasad ogranicza logikę do logiki pierwszego rzędu (ponieważ w rzędzie drugim zmienne przebiegają abstrakcyjne zbiory). Historia idei pokazuje nam, że tego rodzaju zasady limitacyjne (limitujące),którym były owe idee podporządkowane, utrudniały niektóre ważne osiągnięcia naukowe(lepiej: stały na przeszkodzie w realizacji niektórych przedsięwzięć naukowych). Z tego też powodu nie powinniśmy ich uznawać jako koniecznie prawdziwe tj. jako zwyciężające w konfrontacji z każdym przeciwnym względem nich poglądem. Tego rodzaju zasady powinny na równi rywalizować z innymi co do przyznania im tak wysokiego stopnia epistemicznej konieczności, jak pozwala na to ich uzasadnienie. Do istoty podejścia pragmatycznego należy traktowanie epistemicznej konieczności jako stopniowalnego atrybutu sądów. W zgodzie z potocznym użyciem „konieczny”jest przymiotnikiem stopniowalnym, wobec tego że ma formę względną (porównawczą). Stopień epistemicznej konieczności twierdzenia naukowego zależy od tego, jak bardzo jest ono niezbędne w ramach danego zakresu wiedzy (metafora Quine’a). Tym większą szkodą dla wiedzy byłoby porzucenie takiego punktu widzenia, im wyższa jest owa epistemiczna konieczność. Na szczycie tego rodzaju hierarchii są prawa logiki i arytmetyki. Do fizycznych praw na wysokim poziomie (epistemicznej konieczności)zaliczylibyśmy prawo grawitacji, w związku zarówno z jego uniwersalnością, tj. kolosalnym zakresem możliwych aplikacji (przesuwanie granic) jak i faktem, iż jest ono empirycznie potwierdzone przez niezliczone przypadki (zcalenie granic).

Keywords

EN

limiting principle; pragmatism; epistemic necessity; explanation

PL

zasada regulatywna; pragmatyzm; konieczność epistemiczna; wyjaśnianie

• Publisher: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
• Journal: Studia Philosophiae Christianae
• Year: 2011
• Volume: 47
• Issue: 4
• Pages: 51-71

Contributors

author

Witold Marciszewski

• Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Historyczno–Socjologiczny, Instytut Socjologii, Katedra Logiki, Informatyki i Filozofii Nauki, ul. Plac Uniwersytecki 1, 15-420 Białystok, Poland