Na kuracji i wywczasach

• Authors: Wajda-Lawera Hanna

Title variants

EN

Holidays for health resort visitors

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Na okres autonomii galicyjskiej przypada gwałtowny rozwój i popularność lecznictwa uzdrowiskowego, w ramach którego sławę zdobyły zarówno miejsca mające lecznicze wody mineralne, jak też dysponujące korzystnym dla zdrowia klimatem bądź innymi walorami (borowina, żętyca, zakłady przyrodolecznicze). To również czas przemian społeczno-obyczajowych, postępu w dziedzinie infrastruktury, rozwoju nauki, rozprzestrzeniania się nowych prądów zmieniających zastaną rzeczywistość. Wyjazdy wakacyjno-lecznicze stały się w nowych realiach szerzej dostępne, a uzdrowiska przeobraziły się w gwarne i ruchliwe centra. Realizowano w nich nie tylko program leczniczy, ale z biegiem lat coraz ważniejszą dla kuracjuszy dziedzinę rekreacji i rozrywki. Czas spędzony na wyjeździe, a trwał on około 6 tygodni, wypełniały rozmaite zajęcia. Część z nich wiązała się z charakterem miejsca, były to: picie wód, kąpiele, gimnastyka, spacery, inne terapie zalecane przez lekarzy zdrojowych. Resztę czasu, a było go sporo – zapełniał program kulturalno-rozrywkowy. Jego zakres był podobny do tego w życiu codziennym kuracjuszy. Bale i wieczorki z tańcami, koncerty, przedstawienia teatralne, wizyty i rewizyty należały do podstawowych przyjemności, ale również obowiązków wczasowiczów. Do dyspozycji uzdrowiskowych gości pozostawały biblioteki i czytelnie, wypożyczalnie nut i fortepianów. Można było, korzystając w własnego bądź pożyczonego transportu, zwiedzać bliższe i dalsze okolice. Z czasem upowszechniła się turystyka krajoznawcza wywodząca się ze spacerów. To ona stała się podstawą turystyki kwalifikowanej i wysokogórskiej, a także taternictwa. Rozwijające się życie kurortowe sprawiło, że do dyspozycji gości oddawano coraz liczniejsze obiekty – cukiernie, kawiarnie, restauracje, sale gimnastyczne, place do gier; wytyczano trasy spacerowe, organizowano tombole, wyścigi, pokazy. Wypoczynek, szczególnie wakacyjny, stawał się prawem coraz szerszych kręgów społecznych. Wypełniano wprawdzie skrupulatnie wymagane zwyczajem i obyczajem powinności, ale atmosfera zabawy i wypoczynku oraz specyfika miejsca budowały nową jakość. Z czasem wykreował się kurortowy obyczaj modelujący wszelką aktywność.

EN

The period of autonomy in Galicia is characterised by a rapid growth in the popularity of health resort treatment. Not only spas with mineral waters but also with a salubrious climate or other advantages (therapeutic peat, whey of ewe’s milk, nature treatment facilities) gained considerable fame. It was also a time of changes in customs of the society, progress in the area of infrastructure, development of science and the spread of new currents changing the existing reality. Health treatment during vacation time became more widely available with health resorts being transformed into bustling centres, which implemented health treatment programs as well as into entertainment and recreation facilities, more and more important for the visitors. Time spent away, about 6 weeks, was occupied by various activities. Some of them were related with the character of the place, i.e. drinking waters, baths, exercises, walks, other therapies recommended by the spa doctors. The remaining time was filled by cultural-entertainment program, similar to the activities of everyday life: balls, evening parties, dances, concerts, theatrical performances, visits and return visits – basic pleasures but also the duties of holiday makers. The visitors could dispose of libraries and reading rooms and rent pianos with musical scores. It was possible to go sightseeing in the neighbourhood and other more distant locations with the use of the visitor’s own means of transport or hired. Sightseeing tours, derived from walks, became increasingly popular. It became the basis for the development of qualified tourism and high mountain tourism, also mountaineering. The thriving life at the resorts led to the creation of more and more tourist facilities: confectionaries, cafes, restaurants, gyms, playgrounds, walking routes, lotteries, races and shows. Recreation, especially during holiday time, became the right of increasingly wider social circles. Even though the duties resulting from customs and traditions were scrupulously fulfilled, the atmosphere of fun and leisure and the specificity of a location created a new quality. With time, health spa customs developed and started modelling any undertaken activity.

Keywords

PL

Galicja; uzdrowisko; kurort; czas wolny

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: Galicja. Studia i materiały
• Year: 2018
• Issue: 4: "Codzienność w Galicji"
• Pages: 176-193

Dates

printed

2019-03-01

Contributors

author

Wajda-Lawera Hanna

• Krosno

References

• Ośrodek Dokumentacji Tatrzańskiej Tatrzańskiego Parku Narodowego, sygn. TT-P/180 Muzeum Plakatu w Wilanowie.
• „Czas” [dodatek] nr 99, 30 IV1854; nr 159, 15 VII 1880; nr 188, 19 VIII 1899; nr 192, 24 VIII 1899; nr 159 [2], 15 VII 1905.
• „Gazeta Lwowska” nr 180, 7 VIII 1896.
• „Kłosy” nr 48, 18 V 1866.
• „Kurier Warszawski” nr 199, 25 VIII (6 IX) 1880.
• „Niewiasta” 1860, nr 7.
• „Przegląd Zakopiański” nr 1, 3 I 1901; nr 36, 4 IX 1902.
• „Przewodnik Kąpielowy” R. 1, nr 4, 15 V 1904; R. 1, nr 7, 1 VII 1904; R. 3, nr 8, 1 VIII 1906; R. 3, nr 9, 15 VIII 1906; R. 5, nr 9, 15 VIII 1908.
• „Tygodnik Ilustrowany” nr 142, 17 IX 1870.
• Adamczyk M.J., Lecznictwo uzdrowiskowe w Pieninach polskich do 1914 r., „Pieniny – Przyroda i Człowiek” [Krościenko n. Dunajcem] 2010, t. XI.
• Babel B., Wspomnienia z Krynicy, Nowy Sącz 1896.
• Bełza W., Iwonicz i jego okolice, Lwów–Kraków–Warszawa 1885.
• Czapliński M., Między „tatrzańskim mesjanizmem” a Witkiewiczowskim Bagnem. Jeszcze raz o pracy kulturalnej w Zakopanem w latach 1900–1905 (na podstawie prasy lokalnej) [w:] Studia do dziejów prowincji galicyjskiej, red. A. Galos, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia” CXI, [Wrocław] 1993.
• Czapliński M., Kulak T., Zakopane i Krynica – życie kulturalne dwu polskich stacji klimatycznych na przełomie wieków. Próba porównania, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1992, vol. 47, z. 1–2.
• Eljasz W., Ilustrowany przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic, Kraków 1900.
• Eljasz W., Szkice z podróży w Tatry, Kraków 1874.
• Eljasz W., Wycieczka na Rysy w Tatrach, „Kłosy” nr 789, 12 VIII 1880.
• Gąsowski E., Obrazki z Tatr i pogórza tatrzańskiego: odczyt Edwarda Gąsowskiego wygłoszony w Tarnowie dnia 20 kwietnia 1879 r., Tarnów 1879.
• Górski X., Przewodnik po zdrojowiskach, Kraków 1904.
• Hoesick F., Tatry i Zakopane, Przeszłość i teraźniejszość, Warszawa 1931.
• Kita J., Kultura uzdrowiskowa w polskiej satyrze w XIX i w pierwszej połowie XX w. [w:] Uzdrowiska w procesie modernizacji (XIX–XXI wiek), red. B. Płonka-Syroka, L. Czyż, A. Syroka, K. Sudoł, Wrocław 2014.
• Kita J., Zapomniane polskie uzdrowiska, Łódź 2016.
• Kulak T., Życie kulturalne Krynicy na przełomie XIX i XX wieku (na tle jej spraw wewnętrznych i funkcjonowania uzdrowiska) [w:] Studia do dziejów prowincji galicyjskiej, red. A. Galos, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia” CXI, [Wrocław] 1993.
• Kulczycki Z., Zarys historii turystyki w Polsce, Warszawa 1977.
• Lewicki S., Orłowicz M., Praschil T., Przewodnik po zdrojowiskach i miejscowościach klimatycznych Galicji, Lwów 1912.
• Majda J., Góralszczyzna i Tatry w twórczości Stanisława Witkiewicza, Kraków 1998.
• Majda J., Literatura o Tatrach i Zakopanem (do roku 1918), Wrocław–Warszawa–Kraków– Gdańsk–Łódź 1981.
• Majda J., Małopolskie teatry literackie, Kraków 1989.
• Maleszewski W., W Szmeksie. (Kartka z podróży po Węgrzech), „Tygodnik Ilustrowany”, nr 252, 11(23) VII 1864.
• Mazur E., Stan uzdrowisk w Królestwie Polskim i zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego na przełomie XIX i XX wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 56, z. 1.
• Mazur E., Życie codzienne w uzdrowiskach w Królestwie Polskim i zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 56, z. 2.
• Pisera K., Jak dawniej po Tatrach chadzano, Zakopane 2007.
• Potocka z Działyńskich A., Mój pamiętnik, Kraków 1927.
• Praschil T., Truskawiec. Zakład zdrojowo-kąpielowy w Galicji, Drohobycz 1909.
• Sabatowski A., Krótki zarys lecznictwa klimatycznego i zdrojowo-kąpielowego w Polsce [w:] Uzdrowiska polskie, oprac. W. Przywieczerski, Warszawa 1937.
• Skórczewski B., Krynica, jej rozwój i jej potrzeby, Kraków 1904.
• Steczkowska M., Obrazki z podróży do Tatrów i Pienin, Kraków 1858.
• Sznapik A.D., Tatrzańska Arkadia. Zakopane jako ośrodek artystyczno-intelektualny od około 1880 do 1914 roku, Warszawa 2009.
• Wajgiel E., Rymanów-Zdrój 1876–1906, Lwów 1906.
• Wielka encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1969.
• Wolski W., Luźne uwagi kuracjusza, „Przegląd Zakopiański”, nr 1, 3 I 1901.
• Zalewski A., Przez Tatry. Opis wycieczki odbytej w lipcu 1871 roku, „Wieniec” 1872, nr 25.
• Zborowski J., Z dawnych zwyczajów w Zakopanem i Szczawnicy, „Rocznik Podhalański” [Zakopane] 1992, t. V.
• Zieleniewski M., Nasze wody mineralne i zakłady zdrojowo-kąpielowe, Lwów 1886.
• Zieleniewski M., Słownik bibliograficzno-balneologiczny zakładów polskich: zdrojowokąpielowych, wodoleczniczych, klimatycznych, żętycznych, kumysowych i kefirowych, wyd. 2 przerobione, powiększone i uzupełnione, Kraków 1889.

Identifiers

DOI

10.15584/galisim.2018.4.10