Diecezja kamieniecka w drugiej połowie XVIII w. Czasy pontyfikatu biskupa Adama Stanisława Krasińskiego

• Authors: Górczyk Wojciech Jerzy

Title variants

EN

The Diocese of Kamieniec in the Second Half of the 18th c. Times of the Pontificate of Bishop Adam Stanisław Krasiński

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Ostatnie dziesięciolecie 1. poł. XVIII w. i pierwsze dziesięciolecie 2. poł. XVIII w. w diecezji kamienieckiej to czas pontyfikatu Mikołaja Dembowskiego, który w 1741 r. objął biskupstwo kamienieckie. 24 IX 1759 r. został mianowany biskupem kamienieckim Adam Stanisław Krasiński, w październiku został prekonizowany, 27 stycznia 1760 r. konsekrowany w Skierniewicach. 36 letni okres rządów Krasińskiego sprawia, że o tej części historii diecezji kamienieckiej możemy powiedzieć, że są to czasy pontyfikatu Adama Stanisława Krasińskiego. Krasiński rządy w diecezji oddał w ręce wikariusza generalnego Ignacego Dłuskiego, pomimo iż sufraganem był bp Adam Woyna Orański. W 1775 r. Krasiński wyznaczył biskupa koadiutora Jana Józefa Dembowskiego. Cala diecezja kamieniecka w 1772 r. liczyła ok. 40 tys. katolików co stanowiło ok. 10% wszystkich mieszkańców terenu diecezji, dla których funkcjonowało 58 kościołów parafialnych, 9 kościołów filialnych oraz kilkanaście kaplic, parafie były podzielone na 6 dekanatów. W 1773 r. w diecezji działało 9 zakonów męskich i dwa żeńskie. Byli to dominikanie, franciszkanie konwentualni, bernardyni, kapucyni, karmelici bosi, karmelici (starej obserwy, potocznie nazywani też trzewiczkowymi), jezuici ( do kasaty w 1774 r.), paulini i trynitarze a żeńskie to dominikanki i szarytki. W roku 1795 po III rozbiorze Krasiński, chcąc ratować diecezję przed likwidacją, zrezygnował z biskupstwa na rzecz Jana Dembowskiego. Jednak diecezja została zlikwidowana przez Katarzynę II 17 IX 1795 r. a reaktywowana przez Pawła I w 1798 r.

EN

The last decade of the first half and the first decade of the second half of the 18th century in the Diocese of Kamieniec were the time of the pontificate of Mikołaj Dembowski, who took up the bishopric in 1741. Adam Stanisław Krasiński was proclaimed the bishop of Kamieniec on 24th September 1759, he was preconized in October and consecrated on 27th January in Skierniewice. For the Diocese of Kamieniec it was the beginning of 36 year time of Adam Stanisław Krasiński’s pontificate. Kraisński put the rule of the diocese in the hands of Vicar General Ignacy Dłuski, although Adam Woyna Orański was the suffragan bishop. In 1775 Krasiński nominated Jan Józef Dembowski as bishop coadjutor. In 1772 the whole Diocese of Kamieniec numbered about 40 thousand Catholics, who constituted about 10% of all inhabitants of the diocese, which encompassed 58 parochial churches, 9 filial churches and several chapels. Parishes were divided into 6 deaneries. In 1773 there were 9 male and two female orders in the diocese: Dominicans, Conventual Franciscans, Bernardines, Capuchins, Discalced Carmelites, Carmelites of the Ancient Observance, Jesuits (until the dissolution in 1774), Paulites and Trinitarians, Dominican Sisters and Sisters of Charity. In 1795, after the third partition, Krasiński, who wanted to save the diocese from dissolution, resigned from the post in favour of Jan Dembowski. However, the diocese was

Keywords

PL

Diecezja kamieniecka; Adam Stanisław Krasiński; Kamieniec; Mikołaj Dembowski; Jan Dembowski; kapituła

EN

The diocese of Kamieniec; Adam Stanisław Krasiński; Kamieniec; Mikołaj Dembowski; Jan Dembowski; chapter

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2018
• Volume: 130
• Pages: 75-114

Contributors

author

Górczyk Wojciech Jerzy

References

• Źródła
• Acta visitationis generalis Dioecesis Camenecensis Podoliae, Ilustrissimi,Excelentissimi ac Reverendissimi Domini Adami Comitis in Krasne stemmatis Korwin Krasiński Episcopi Camenecensis, eąuilis Aąuilae Albae, ordinaria et delegata Apostolica Sanctissimi Domini Eius Nominis Pii Papae VI aucthoritate, anno salutis 1777-mo, die 11-ma mensis Augusti inchoatae in anno vero seąuenti 1778 peractae et finitae – Archiwum Kapituły Katedralnej na Wawelu, b. sygn.
• Acta visitationis generalis Ecclesiarum Dioecesis Camencensium per […] Dominum Veneceslaum Hieronimum De Boguslavice Sierakowski Episcopum Camenecensem celebrate Anno Domini 1741mo, Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie, rkps 2002.
• Adam Stanisław Krasiński, List pasterski wzywający do uroczystych trzechdniowych exekwij z powodu śmierci Augusta III 5 Paździer. 1763 i do suplikacyj po wszystkich dyecezyi kościołach o pomyślny wybór nowego króla. Dan w Czarnokozińcach 36 Paźdz. 1763; Biblioteka Jagiellońska, Oddział Starych Druków, sygn. 224593 IV.
• Adam Stanisław Krasiński, List do Urszuli z Morsztynów Dembińskiej; Biblioteka Narodowa w Warszawie, sygn. rkps 6985.
• Adam Stanisław Krasiński, List do ks. Józefa Gorzeńskiego z 1753 r.; Archiwum Kapituły Katedralnej na Wawelu.
• Adam Stanisław Krasiński, Odezwa obywatela oraz senatora i biskupa donarodu przed sejmikami, z determinacji stanów 16 Novembris 1790 roku nastąpić mającymi. Actum in curia regia Varsaviensi die sext, b. m. i r.
• Adam Stanisław Krasiński, List w materii sukcesji tronu do przyjaciela, pisany dnia 9 stycznia roku 1790, b. m. i r.
• Adam Stanisław Krasiński, Relacya o Kamieńcu biskupa kamienieckiego; [w]: E. M. Ziółek, Kamieniec Podolski w relacji biskupa kamienieckiego Adama Stanisława Krasińskiego z 1792 r. „Zamojsko-Wołyńskie Zeszyty Muzealne”, t. 2 (2004), s. 113-116.
• Adam Stanisław Krasiński, Refleksje o prawach różnych i rządach dobrych każdego państwa; [w]: W. Konopczyński, Biskupa Adama Krasińskiego traktat o naprawie Rzeczypospolitej „Przegląd Narodowy”, R. 6(1913) t. 11, nr 4, s. 348-359.
• Adam Stanisław Krasiński, Refleksje o prawach różnych i rządach dobrych każdego państwa, [w]: W. Konopczyński, Biskupa Adama Krasińskiego traktat o naprawie Rzeczypospolitej „Przegląd Narodowy”, R. 6 (1913) t. 11, nr 5, s. 492-516.
• Adam Stanisław Krasiński, System w streszczeniu, [w:] Konfederacja barska. Wybór tekstów, wstępem i objaśnieniami opatrzył W. Konopczyński, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1928, s. 3-4.
• Adam Stanisław Krasiński, Memoriał dla ks. Choiseula, [w:] Konfederacja barska. Wybór tekstów, wstępem i objaśnieniami opatrzył W. Konopczyński, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1928, s. 23-24.
• Adam Stanisław Krasiński, O celach roboty barskiej [w:] Konfederacja barska. Wybór tekstów, wstępem i objaśnieniami opatrzył W. Konopczyński, Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1928, s. 202-203.
• Genowefa Brzostowska, List do Adama Stanisława Krasińskiego; Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, sygn. rkps BCz 941.
• Henryk Karol de Heyking, Mowa J. W. JMci Pana Henryka Karola de Heyking Delegowanego od Stanu Rycerskiego Xięstw Kurlandzkiego y Semigalskiego Kawalera Orderu Sgo Stan: y Maltansk: na Sessyi Seymowey Dnia 17. Lutego 1791.
• Wacław Sierakowski, List Arcybiskupa Lwowskiego do Innych biskupów rozpisanego z Borzecina die 4to Julij 1767. PAN Biblioteka Kórnicka. syg. BK 01180.
• Stanisław Szczęsny Potocki, Krótkie objaśnienie Odezwy w grodzie Warszawskim J.W. Krasińskiego biskupa kamienieckiego oblatowanej, b. m. i r.
• Opracowania
• Askenazy S., Wczasy historyczne, t. 2, Warszawa 1904.
• Biedrzycka A., Kościół katedralny w Kamieńcu Podolskim w świetle wizytacji z 1741 roku, „Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie”, t. XLVII, 2002, s. 9-80.
• Butterwick R., Polska rewolucja a Kościół katolicki 1788-1792, przeł. M. Ugniewski, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2012.
• Chachaj J., Łacińskie szkoły parafialne na terenie metropolii lwowskiej w epoce nowożytnej, Lublin 2005.
• Deszczyńska M., Polskie kontroświecenie, Warszawa 2011.
• Flaga J., Bractwa religijne w diecezji kamienieckiej w połowie XVIII wieku, [w:] M. Surdacki (red.), Religia, edukacja, kultura. Księga Pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Litakowi, Lublin 2002, s. 613-622.
• Godlewski M., Dembowski Jan, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 5, Kraków 1939-1945, s. 89.
• Górczyk W. J., Biskup kamieniecki Adam Stanisław Krasiński (1714-1800). Szkic do studium biograficznego, „Bieżuńskie Zeszyty Historyczne”, nr 31 (2017), s. 62-98.
• Hierarchia catholica medii et recentioris aevi, sive Summorum pontificum- S.R.E. cardinalium, ecclesiarum antistitum series, ed. R. Ritzler OFMConv, P. Sefrin OFMConv, v. 6, Patavii 1958.
• Iwanicki K., Katedra w Kamieńcu, Warszawa 1930.
• Konopczyński W., Biskupa Adama Krasińskiego traktat o naprawie Rzeczypospolitej, „Przegląd Narodowy”, R. 6(1913) t. 11, nr 4, s. 345-348.
• Konopczyński W., Dębowski Mikołaj, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 5. Kraków 1936-1946, s. 97-98.
• Konopczyński W., Polscy pisarze polityczni XVIII wieku (do Sejmu Czteroletniego), Warszawa 1966.
• Konopczyński W., Lubomirska 1. v. Tarłowa z Krasińskich Zofia, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 17 (1972), s. 636-638.
• Konopczyński W., Brzostowska Genowefa z Ogińskich, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 3. Kraków 1937, s. 45-46.
• Kopczyński J., Kamieniec Podolski, [w:] Miasta wielu religii. Topografia sakralna ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 2016, s. 74-91.
• Korytkowski J., Kanonicy i prałaci katedry metropolitarnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych, t. 2, Gniezno 1883.
• Kosman M., Między ołtarzem a tronem. Poczet prymasów Polski, Poznań 2000.
• Kula E., Organizacja i funkcjonowanie szkoły podwydziałowej w Kamieńcu Podolskim w czasach Komisji Edukacji Narodowej, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, t. 25 (2016), s. 621-633.
• Kumor B., Diecezja Kamieniecka, [w:] Encyklopedia Katolicka, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2000, t. 8, s. 483-497.
• Litak S., Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII w., Lublin 2006.
• Litak S., Kościół łaciński w Rzeczypospolitej około 1772 roku: struktury administracyjne, Lublin 1996.
• Miławicki M. OP, Biblioteki w protokołach wizytacyjnych klasztorów dominikańskich diecezji kamienieckiej z 1824 roku, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia”, t. 11 (2013), s. 124-143.
• Miławicki M. OP, Zaplecze gospodarcze klasztorów dominikańskich w diecezjikamienieckiej w świetle akt wizytacji z 1823 roku, [w]: A. Markie wicz, M. Miławicki (red.), Dominikanie na ziemiach polskich w epoce nowożytnej, Kraków 2009, s. 485-518.
• Mucha J. OFM Conv., Organizacja diecezji kamienieckiej do roku 1795,„Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, z. 4 (1988), s. 61-284.
• Prokop K. S., Biskupi kamienieccy od średniowiecza do współczesności: szkice biograficzne, Biały Dunajec-Ostróg 2007.
• Prusiewicz A., Cmentarze kamienieckie. Przyczynek do genealogii obywatelstwa Kamienieckiego, „Litwa i Ruś. Miesięcznik ilustrowany poświęcony kulturze, dziejom i ludoznawstwu”, t. 1, z. 1 (1912), s. 57-64.
• Rolle A. J., Kamieniec Podolski w osiemnastym stuleciu, „Przegląd Lwowski”, 1 XII 1873, s. 733-741.
• Rolle A. J., Opowiadania Historyczne, Lwów 1891.
• Rosowski W., Dzieje rzymskokatolickiej diecezji kamienieckiej w latach 1918-1941, Lublin 2008.
• Rosowski W., Akta wizytacyjne Diecezji Kamienieckiej i Łucko-Żytomierskiej (koniec XVIII-początek XX wieku) w zasobach archiwów na Ukrainie. „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne: organ Ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim”, 97 (2012), s. 333-359.
• Stasiak A. M., Plan polityki zagranicznej bpa A. S. Krasińskiego z okresu konfederacji barskiej, [w:] Adam Stanisław Krasiński i jego epoka (1714- 1800) w 300. rocznicę urodzin Biskupa Kamienieckiego (materiały z konferencji w Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, 21-22 listopad 2014), Opinogóra 2015, s. 63-75.
• Szady B., Geografia struktur religijnych i wyznaniowych w Koronie w II połowie XVIII w., Lublin: RW KUL 2010.
• Szady B., Prawo patronatu w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych. Podstawy i struktura, Lublin 2003.
• Szady J., Misja opiekuńcza zgromadzenia sióstr miłosierdzia Wincentego à Paulo w Polsce w XVII-XVIII wieku, „Teka Komisji Historycznej Polska Akademia Nauk Oddział w Lublinie”, t. 12 (2015), s. 78-95.
• Szczepaniak J., Duchowieństwo diecezji kamienieckiej w przededniu powstania listopadowego, „Textus et Studia”, 3 (2017), s. 115- 142.
• Szczepaniak J., Diecezja kamieniecka około 1830 roku –parafie i dekanaty, kościoły i kaplice, „Analecta Cracoviensia” 47 (2015), s. 151-180.
• Szczygielski W., Krasiński Adam Stanisław, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 15, Wrocław 1970, s. 160-166.
• Ślusarska M., Ku odnowie życia religijno-moralnego wiernych i po prawie ich obyczajów. Duchowieństwo diecezji wileńskie j w okresie pontyfikatu biskupa Ignacego Jakuba Massalskiego (1762-1794) a oświeceniowa reforma katolicka, „Senoji Lietuvos Literatura”, k. 33 (2012), s. 171-211.
• Tarnowski M., Kodeks Zamoyskiego na tle stosunków kościelno-państwowych za czasów Stanisława Augusta, Lwów 1916.
• Trajdos T. M., Parafie diecezji kamienieckiej w średniowieczu, „Przegląd Historyczny”, nr 4 (2003), s. 419-426.
• Trajdos T. M., O losach archiwaliów z klasztorów dominikańskich w Kamieńcu Podolskim i Smotryczu oraz o kilku wybranych archiwaliach, szczególnie Księdze Arcy-Bractwa Różańca Świętego, „Hereditas Monasteriorum”, vol. 2, 2013, s. 271-277.
• Trajdos T. M., Wikariusze katedry kamienieckiej, „Przegląd Historyczny” 102/3 (2011), s. 440.
• Urban J., Rękopis wizytacji diecezji kamienieckiej z 1777 roku z Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu, „Folia Historica Cracoviensia”, t. 10 (2004), s. 389-392.
• Wanat B. OCD, Życie i działalność karmelitów bosych w diecezji kamienieckiej w latach 1622-1866, Kraków 2001.
• Zagórski A., Życie religijne na Podolu w epoce wczesnonowożytnej, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne”, t. 6 (2004), s. 97-116.
• Ziółek E. M., Państwo w mowach sejmowych biskupa Adama Stanisława Krasińskiego (wygłoszonych w czasie Sejmu Czteroletniego), [w:] Adam Stanisław Krasiński i jego epoka (1714-1800) w 300. rocznicę urodzin Biskupa Kamienieckiego (materiały z konferencji w Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, 21-22 listopad 2014), Opinogóra 2015, s. 49-61.
• Ziółek E. M., Kamieniec Podolski w relacji biskupa kamienieckiego Adama Stanisława Krasińskiego z 1792 r., „Zamojsko- Wołyńskie Zeszyty Muzealne”, t. 2 (2004), s. 108-116.
• Ziółek E. M., Poglądy biskupa Adama Krasińskiego na temat sukcesji tronu w Konstytucji 3 Maja (w świetle jego relacji), [w:] M. Surdacki (red.), Religie- Edukacja-Kultura. Księga pamiątkowa dedykowana prof. S. Litakowi, Lublin 2002, s. 651-656.