Perspektywa tekstowa i perspektywa kulturowa w przekładzie, czyli o kłopotach współistnienia

• Authors: Tokarz Bożena

Title variants

SL

Besedilna in kulturna perspektiva v prevodu ali o zadregah sožitja

EN

On co‑existential problemes: Textual and Cultural Perspectives on Translation

• Languages of publication: PL

Abstracts

SL

Povzetek: Če je izvirno besedilo upoštevano kot razpoznavno znamenje določenega miselnega modela, tedaj preusmeritev pozornosti od smisla izvirnika k prevodu in ciljni kulturi ne pomeni nujno brisanja izvirnega besedila. V prevajalčevem duhu se srečuje dvoje različnih mentalnih območij. Njegova svoboda tako na konceptualni kot tudi jezikovno‑stilistični ravni je omejena z odgovornostjo do avtorja in naslovnika ter koncepcije besedila, kajti v prevodu prihaja do premikov v območju pomenotvornih dejavnikov, kar vodi k nastanku novega literarnega predmeta. Besedilna perspektiva je temelj vsakega prevoda; kaže na nejasnosti z vidika domače literaturę in kulture in izpostavlja potrebo po osvetlitvi kontekstnih pomenov, torej tistih, ki izhajajo iz medkulturnih razlik. Do soočenja dveh miselnih sfer namreč lahko pride zaradi razbiranja in razumevanja miselnih mehanizmov, vpisanih v besedilo. Slovnične kategorije, pojmi, stil in konvencije so pomensko, miselno, kulturno in antropološko zmeraj zaznamovani dejavniki.

EN

The process of translation assumes the existence of two separate mental spaces merging in the translator’s mind, whose freedom is limited by the responsibility towards the author and the reader, on the one hand, and, on the other, the textual imperatives manifested at the conceptual, linguistic, and stylistic levels. The transformations of strategies generating meaning during the process of translation lead to the creation of a new literary subject. The shift from the meaning of the original to the translator and the target culture does not have to imply an erasure of the source as long as it is being interpreted as a manifestation of a specific mental space. The textual perspective constitutes the foundation of translation, inasmuch as it reveals ambiguities from the point of view of the target literature and culture, and points to the necessity to resolve contextualized meanings that represent cultural differences. The encounter between two mental spaces happens due to the interpretation of the mental mechanisms that are inscribed into the text. Grammatical structures, meaning, style and literary conventions are always determined by semantic, intellectual, cultural and anthropological factors.

Keywords

PL

tłumaczenie; tłumacz; wolność; odpowiedzialność; tekst

SL

prevod; prevajalec; svoboda; odgovornost; besedilo

EN

translation; translator; freedom; responsibility; text

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
• Journal: Przekłady Literatur Słowiańskich
• Year: 2015
• Volume: 6
• Issue: 1
• Pages: 73-89

Dates

published

2015

Contributors

author

Tokarz Bożena

• Uniwersytet Śląski

References

• Balcerzan, Edward. „Sprzecznościowa koncepcja literackości.” Sporne i bezsporne problemy współczesnej wiedzy o literaturze. Red. Włodzimierz Bolecki, Ryszard Nycz. Warszawa: IBL, 2002. 255—267.
• Balcerzan, Edward. „Zagadnienie ‘pola znaczeniowego’ w badaniu przekładów poetyckich.” Literatura z literatury. Strategie tłumaczy. Katowice: Śląsk, 1998. 41—54.
• Barańczak, Stanisław. „Przekład artystyczny jako ‘samoistny’ i ‘związany’ obiekt interpretacji (na przykładzie niektórych polskich tłumaczeń Gotfrieda Benna).” Z teorii i historii przekładu artystycznego. Red. Jacek Baluch. Kraków: Wydawnictwo UJ, 1974.
• Dedecius, Karl. Notatnik tłumacza. Tłum. Jerzy Prokop. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974.
• Deleuze, Gilles. Różnica i powtórzenie. Tłum. Bogdan Banasiak, Krzysztof Matuszewski. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1997.
• Eco, Umberto. „Kody i subkody.” Lector in fabula. Tłum. Piotr Salwa. Warszawa: PIW, 1994, s. 110—124.
• Gutt, Ernst August. Translation and relevance. Cognition and context. Oxford: Basil Blackwell, 1991.
• Hejwowski, Krzysztof. Kognitywno¬ komunikacyjna teoria przekładu. Warszawa: PWN, 2007.
• Kobylińska, Ewa. „Hermeneutyczne ujęcie kultury jako komunikacji.” O kulturze i jej badaniu. Red. Krystyna Zamiara. Warszawa: PWN, 1985.
• Lefèvere, Andre. “Why Waste Our Time on Rewrites? The Trouble with Interpretation and the Role of Rewriting in an Alternative Paradigm.” The Manipulation of Literature: Studies in Literary Translation. Red. Theo Hermans. London and Sidney: Croom Helm, 1985.
• Legeżyńska, Anna. Tłumacz i jego kompetencje autorskie. Na materiale powojennych tłumaczeń z A. Puszkina, W. Majakowskiego, I. Kryłowa, A. Błoka. Warszawa: PWN, 1999.
• Paternu, Boris. France Prešeren in njegovo pesniško delo. 1. Ljubljana: DZS, 1976. 214—228.
• Pisarska, Alicja, Tomaszkiewicz Teresa: Współczesne tendencje przekładoznawcze. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1996.
• Punk, Janko. Kratka zgodovina Slovenije. Ljubljana: Založba Grad, 2002.
• Pym, Anthony. Method in Translation History. Manchester: St. Jerome, 1998.
• Ricœur, Paul. „Radości i udręki tłumaczenia.” O tłumaczeniu. Tłum. Tomasz Swoboda, Stanisław Ulaszek. Gdańsk: Wydawnictwo UG, 2008.
• Skibińska, Elżbieta. Kuchnia tłumacza. Kraków: Universitas, 2008.
• Skwarczyńska, Stefania. „Niedostrzeżony problem podstawowy genologii.” Problemy teorii literatury. Red. Henryk Markiewicz. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1967. 145—164.
• Tokarz, Bożena. „Model przekładu a stereotyp płci.” Płeć w przekładzie. Red. Piotr Fast. Katowice: Śląsk, 2006. 7—31.
• Tokarz, Bożena. Spotkania. Czasoprzestrzeń przekładu artystycznego. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2010.
• Wojtasiewicz, Olgierd. Wstęp do teorii tłumaczenia. Warszawa: Tepis, 1996.
• Współczesne teorie przekładu. Antologia. Red. Piotr Bukowski, Magda Heydel. Kraków: Znak, 2009.

Identifiers

ISSN

1899-9417