Polska frazeologia gestu: od informacji somatycznej do idiomu

• Authors: Kozak Katarzyna

Title variants

EN

The Polish phraseology of gesture: From somatic information to idiom

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka na podstawie bogatej literatury przedmiotu i własnych obserwacji związków frazeologicznych w języku polskim omawia stosunki, jakie w komunikacji językowej zachodzą między kodem werbalnym a somatycznym, między frazeologizmami słownymi a gestami, mimiką i pozycją ciała. Celem artykułu jest ukazanie, w jaki sposób gesty oraz ich werbalne frazeologiczne odpowiedniki nabierają metaforycznego charakteru, a następnie stają się idiomami. Wyróżnia przypadki, kiedy 1/ gesty zakorzenione w reakcjach biologicznych organizmu mają charakter uniwersalny i wchodzą do komunikacji słownej na zasadzie prostej informacji o emocjach (zmarszczenie brwi i zwężenie oczu jako oznaka złości); 2/ gesty są uwarunkowane biologicznie, ale przyjmują interpretację kulturową (odwrócenie się do kogoś plecami oznaczające dosłownie ruch ciała może też przyjąć znaczenie metaforyczne odmowy udzielenia pomocy); 3/ gesty mają charakter czysto symboliczny, są fizycznie niewykonalne, a ich werbalny wyraz ma charakter metaforyczny, jest idiomem (ugryźć się w język, łamać sobie głowę, zrywać boki). Szczególnym przypadkiem są związki frazeologiczne i idiomy zaczerpnięte z innej kultury lub innego języka, ulegają one bowiem modyfikacjom semantycznym, a ich językowe parafrazy tworzą stałe związki frazeologiczne (np. pokazać komuś figę).

EN

On the basis of the rich literature of the subject and observations of the Polish phraseology, the author discusses the relationships between the code and gesture in linguistic communication. The article attempts to show in what way gestures and their verbal phraseological counterparts become metaphors and eventually idioms. The following cases are discussed: 1) gestures rooted in biological reactions of the organism are universal and contribute to verbal communication as simple information about emotions (frowning and squinting as a sign of anger); 2) gestures are biologically conditioned but interpreted in culture (turning one’s back on someone may be taken as a refusal to help); 3) gestures are purely symbolic, physically impossible, and their verbal aspect is metaphorical, idiomatic (ugryźć się w język ‘bite one’s tongue’, łamać sobie głowę ‘rack one’s brain’, lit. ‘break one’s head’, zrywać boki ‘laugh heartily’, lit. ‘tear off one’s sides’). A special case are phraseological units and idioms borrowed from another language or culture: they are semantically modified and their paraphrases become fixed (e.g. pokazać komuś figę ‘refuse to do something’, lit. ‘show someone a fig’).

Keywords

PL

frazeologia gestu; kod werbalny; informacja somatyczna; idiom; język polski

EN

phraseology of gesture; verbal code; somatic information; idiom; Polish

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2007
• Volume: 19
• Pages: 253-265

Contributors

author

Kozak Katarzyna

• Instytut Literatury, Kultury i Języków Europejskich Uniwersytetu w Oslo

References

• Bates J. A. V., 1975, The communicative hand, [w:] Jonathan Benthall, Ted Polhemus (red.), The body as a medium of Expression, London, Allan Lane, s. 175--194.
• Bogucka Maria, 1992, Gesture, ritual, and social order in sixteenth to eighteenth century Poland, [w:] Jan Bremmer, Herman Roodenburg (red.), A Cultural History of Gesture. New York, Ithaca, s. 190--209.
• Čermák František, 1995, Somatic Idioms Revisited. Europhras 95. Europäische Phraseologie im Vergleich: Gemeinsames Erbe und kulturelle Vielfalt, Hrsg. W. Eismann. Universitätsverlag Dr. N. Brockmeyer, Bochum, „Studien zur Phraseologie und Parömiologie” 15, s. 109--119.
• Corbeill Anthony, 2004, Nature embodied: gesture in ancient Rome, Princeton, N. J., Princeton University Press.
• Ekman Paul, Friesen WalaceV., 1972, Hand movements, „Journal of Communication”, vol. 22, s. 353--374.
• Ekman Paul, 1999, Facial expressions, [w:] T. Dalgleish T. Power (red.) The handbook of cognition and emotion, Sussex, U. K., John Wiley Sons, Ltd., s. 301--320.
• Enfield Nick J., 2001, Linguistics evidence for a Lao perspective on facial expression of emotion, [w:] Wierzbicka A. J. Harkins J. (red.), Emotions in crosslinguistic perspective Berlin, Mouton de Gruyter, s. 149--166.
• Givens David B., 2005, Center for Nonverbal Studies, http://members.aol.com/nonverbal2/index.htm
• Jordanskaja Lidija, Paperno Slava, 1996, A Russian-English collocational dictionary of the human body, Columbus, Ohio, Slavica.
• Jędrzejko Ewa, NowakowskaKempna Iwona, 1985, O uczuciach i ich objawach w aspekcie semantyki leksykalnej, „Przegląd Humanistyczny” R. XXIX, nr 7/8, s. 81--90.
• Kendon Adam, 1981a, Geography of gesture, „Semiotica” 37, s. 129–163.
• Krejdlin Grigorij, 2004, Russian gestures and Russian phraseology I. Types of lexical information and the structure of lexical entries in a dictionary of Russian gestures, [w:] Cornelia Müller, Roland Posner (red.), The semantics and pragmatics of everyday gestures, Berlin: Weidler Verlag.
• Kozak Katarzyna, 2005, Idioms of paralanguage. poster na Konferencji The many faces of phraseology, An interdisciplinary conference, Louvain-la-Neuve (Belgia) 13--15 X 2005.
• Kövecses Zoltan, 2000, Metaphor and Emotion, Language, Culture, and Body in Human Feeling. Paris: Cambridge University Press.
• Krawczyk Anna, 1983, Frazeologizmy mimiczne i gestyczne (na materiale gwarowym), „Socjolingwistyka” 5, Warszawa, PWN, s. 137--144.
• Lakoff Georg, Johnson Mark, 1980, Metaphors we live by, Chicago, University of Chicago Press.
• Linde Sauel Bogumił, 1951, Słownik języka polskiego, Wydanie fotooffsetowe, 1854--1860,
• Morris Desmond, 1977, Manwatching: a field guide to human behavior, New York, Abrams.
• Morris Desmond, 1980, Gestures: their origins and distribution, St. Albans, Triad/Granada.
• Morris Desmond, 1994, Bodytalk: a world guide to gestures, London, Jonathan Cape.
• Nieckula Franciszek, 1993, Język ustny a język pisany, [w:] J. Bartmiński (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX w, t. 2, Współczesny język polski, Wrocław, s. 101--114.
• Nowakowska-Kempna Iwona, 1995, Konceptualizacja uczuć w języku polskim, Warszawa, WSP.
• Nowakowska-Kempna Iwona, 2000, Język ciała czy ciało w umyśle, czyli o metaforyce uczuć, „Język a Kultura” t. 14, (red.) Iwona NowakowskaKempna, Anna Dąbrowska, Janusz Anusiewicz, Wrocław, s. 25--58.
• Pajdzińska Anna, 1994, Derywacja frazeologiczna czy derywacja odfrazeologiczna, „Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej” t. 6, PAN, SOW, Warszawa, s. 27--40.
• Pajdzińska Anna, 1990, Jak mówimy o uczuciach? Poprzez analizę frazeologizmów do językowego obrazu świata, [w:] Językowy obraz świata, (red.) Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 87--109.
• Payrató Lluís, 1993, A pragmatic view on autonomous gesturers: A first repertoire of Catalan emblems, „Journal of Pragmatics” vol. 20, s. 193--216.
• Poggi Isabella, 2002, Symbolic gestures: The case of the Italian gestionary, „Gesture” vol. 2, no. 1, s. 71--98.
• Serenari Massimo, 2004, The structure of dictionary entries --- results of empirical investigations, [w:] Cornelia Müller, Roland Posner (red.), The semantics and pragmatics of everyday gestures, Proceedings of the Berlin conference April 1998, Berlin, Weidler Verlag, s. 15--32.
• Wierzbicka Anna, 1998, Russian emotional expression, „Ethos” vol. 26 (4), s. 456--483.
• Wierzbicka Anna, 2000, The semantic of human facial expressions, „Pragmatics and Cognition” vol. 8 (1), s. 147--183.
• Yu Ning, 2002, Body and emotion: Body parts in Chinese expression of emotion, „Pragmatics and Cognition” vol. 10 (1/2), s. 341--365.
• Załazińska Aneta, 2000, Schematy myśli wyrażane w gestach. Gesty metaforyczne obrazujące abstrakcyjne relacje i zasoby podmiotu mówiącego, Kraków, Universitas.