Działalność Macierzy Polskiej we Lwowie w latach 1882–1894

• Authors: Hoszowska Mariola
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka omawia w artykule pierwszy okres funkcjonowania jednej z ważniejszych społecznych fundacji wydawniczych w Galicji, jaką była Macierz Polska we Lwowie. Założona w 1882 r. z inicjatywy Józefa Ignacego Kraszewskiego, przez kolejnych jedenaście lat działała pod prezesurą emerytowanego profesora Uniwersytetu Lwowskiego, Antoniego Małeckiego. W tym czasie ukazało się ponad 60 publikacji, co nie było liczbą imponującą, ale ograniczenia statutowe, trudności z pozyskiwaniem wartościowych i oryginalnych opracowań, słabo jeszcze rozbudzone potrzeby czytelnicze wśród włościan miały na to przemożny wpływ. Lwowska fundacja usiłowała godzić cel praktyczno-pragmatyczny z religijno-narodowym. Pierwszy realizowano przez wydawanie prac pozwalających unowocześniać wiejskie gospodarstwa, zwiększać ich dochodowość, ułatwić korzystanie ze zdobyczy techniczno-cywilizacyjnych. W drugim chodziło o rozszerzanie światopoglądu chłopskiego czytelnika o sprawy narodowej wspólnoty, jej przeszłości oraz innych czynników spajających naród, takich jak religia i język. Kierowanie Macierzą Polską przez historyka literatury i mediewistę nie pozostawało bez wpływu na profil wydawnictw. Stanowiące trzecią część oferty prace historyczne oraz historycznoreligijne miały głównie charakter biograficzny. Atrakcyjne dla słabiej wykształconych odbiorców, zapoznawały czytelników z największymi polskimi władcami, wodzami, świętymi. Sięgano do bohaterów reprezentatywnych dla różnych okresów historycznych. Wydano też całościowe opracowania dziejów Polski pióra Izabeli Czartoryskiej i Władysława Ludwika Anczyca. Do programu wydawniczego włączono również dziełka prezentujące wybrane postaci i wydarzenia z historii powszechnej. Narodową literaturę reprezentowały Pan Tadeusz Adama Mickiewicza oraz Pieśń o ziemi naszej Wincentego Pola. Tytuły prasowe: „Niedziela”, „Kalendarz MP”, oraz subwencjonowany „Gospodarz Wiejski” zdobyły sobie pewną liczbę stałych prenumeratorów, wśród których przeważali włościanie, ale faktycznie walczyły o przetrwanie. Jakkolwiek warunki dla realizacji inicjatyw obliczonych na podnoszenie poziomu kultury umysłowej niższych kręgów społeczeństwa Galicji wschodniej nie były łatwe, kierującym Macierzą udało się niemało osiągnąć. Było to możliwe nie tylko dzięki zaangażowaniu uczonych i społeczników, ale i finansowemu wsparciu otrzymywanemu od Sejmu Krajowego i Rady Miasta Lwowa.

EN

The author of this article discusses the first period of functioning of one of the more significant social publishing foundations in Galicia, namely Macierz Polska in Lvov. Established in 1882 on the initiative of Jozef Ignacy Kraszewski, for the next eleven years it operated with Antoni Malecki, literature historian and retired professor of the Lvov University as its president. At that time more than 60 publication appeared, which might not have been an impressive number but statutory limitations, difficulties with obtaining valuable and original works – which was strongly insisted on – peasants’ reading needs not quite awoken yet, greatly influenced this fact. The Lvov foundation since its beginnings attempted to combine two goals, namely the practicalpragmatic one and the religious -national one. The former was realized by means of publishing works allowing to modernize farms, increase their incomes, facilitate the use of technologicalcivilizational achievements. The latter allowed to widen the viewpoint of the peasant reader onto the issues of the national community, its past and other factors uniting the nation such as religion and language. The fact that the foundation was managed by a literature historian and medieval researcher influenced the profile of publications. One third of the offer constituted historic and historic-religious readings being of mostly biographical character. Relatively easy for less educated receiver, they made their readers acquainted with the greatest Polish monarchs and leaders (Kazimierz the Great, Jadwiga Angevin, Wladyslaw Jagiello, Stanislaw Zolkiewski, Jan Tarnowski, Stefan Czarniecki, Jan Sobieski, Stanislaw August Poniatowski, Tadeusz Kosciuszko) and saints (st. Wojciech, st. Kinga, st. Brunon, st. Jan Kanty). Efforts were made to reach for heroes representative for various historic periods. Old, complete elaborations of Polish history written by Izabela Czartoryska and Wladyslw Ludwik Anczyc were also reprinted. The publishing programme also included works presenting selected persons and events from the world history. Masterpieces of national literature were represented by Pan Tadeusz by Adam Mickiewicz and Piesn ziemi naszej by Wincenty Pol. Press titles issued by Macierz Polska were “Niedziela” (“Sunday”), “Kalendarz MP” (“MP Calendar”) and subsided ”Gospodarz Wiejski” (“Country Farmer”). Although they gained a certain numer of permanent subscribers, among which the majority we the peasants, they fought for survival.

Keywords

PL

Galicja; Lwów; oświata pozaszkolna

EN

Galicia; Lvov; extracurricular education

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: Galicja. Studia i materiały
• Year: 2015
• Issue: 1
• Pages: 134-152

Dates

published

2015-12-20

Contributors

author

Hoszowska Mariola

• Uniwersytet Rzeszowski

References

• Adamczyk Danuta. 1996. Polskie społeczne placówki wydawnicze we Lwowie w dobie autonomii galicyjskiej. Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego
• Baczyński Julian. 1893. Cudowna dziewica. Lwów: Wydawnictwo Macierzy Polskiej.
• Bełza Władysław. 1883. Dobry syn, bajka sprzed tysiąca lat. Lwów: Wydawnictwo Macierzy Polskiej.
• Bruchnalski W. 1934. Najtańsza książka. Kurier Warszawski, nr 283 z 14 października.
• Czermak Wiktor. 1887. Jadwiga królowa polska. Lwów: Wydawnictwo Macierzy Polskiej.
• Czermak Wiktor. 1890. O Stefanie Czarnieckim. Lwów: Wydawnictwo Macierzy Polskiej.
• Czermak Wiktor. 1892. Pamiętniki Jana Chryzostoma z Gosławic Paska. Lwów: Wydawnictwo Macierzy Polskiej.
• Finkel Ludwik. 1909. Macierz Polska we Lwowie [w:] Plenkiewicz Roman. 1909. Encyklopedia Wychowawcza. Warszawa: skł. gł. Gebethnera i Wolffa.
• Grabski Andrzej Feliks. 1994. Małecki Antoni. [w:] Prosińska-Jackl Maria (red.). Słownik historyków polskich. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”.
• Gubrynowicz Bronisław. 1920. Antoni Małecki (1821-1913). Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich
• Halecki Oswald. 1914. Antoni Małecki jako badacz dziejów piastowskich. Kwartalnik Historyczny, z. 1, 1-26.
• Hoszowska Mariola. 2011. Oświata pozaszkolna w Galicji. Szkic z dziejów Macierzy Polskiej we Lwowie (1882-1918). [w:] Kawalec Agnieszka., Wierzbieniec Wacław, Zaszkilniak Leonid (red.). Galicja 1772-1918, t. 3. Problemy metodologiczne, stan i potrzeby badań. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Janowski D. [Amborski J.]. 1885(a). Królowa Korony Polskiej. Lwów: (bdw).
• Janowski D. [Amborski J.]. 1885(b). Żywot św. Wojciecha. Lwów: (bdw).
• Janowski D. [Amborski J.]. 1887(a). O sławnym pisarzu J. I. Kraszewskim, założycielu „Macierzy Polskiej”. Lwów: (bdw).
• Janowski D. [Amborski J.]. 1887(b). O sławnym pisarzu J.I. Kraszewskim założycielu „Macierzy Polskiej”. Lwów: (bdw).
• Janowski D. [Amborski J.]. 1887(c). Żywot świętego Brunona. Lwów: (bdw).
• Machczyńska Antonina. 1883. Opowiadania dla ludu. Lwów: wydawnictwo Macierzy Polskiej.
• Macierz Polska 1882-1907. Sprawozdanie z działalności Macierzy Polskiej i Komitetu Fundacji imienia Tadeusza Kościuszki za rok 1907. 1908. Lwów: (bdw).
• Małecki Antonii. 1859. Jan Andrzej Morsztyn, poeta polski XVII wieku, i jego imiennicy. [w:] Pismo zbiorowe. Wyd. Ohryzko Jozafat. Petersburg: druk Jozafat Ohryzko
• Małecki Antonii. 1860(a). Pisma Juliusza Słowackiego, t. 1-2. Lipsk: druk F. A. Brockhaus.
• Małecki Antonii. 1860(b). Wybór mów staropolskich: świeckich, sejmowych i innych. Kraków: Wydaw. Biblioteki Polskiej.
• Małecki Antonii. 1863. Gramatyka języka polskiego większa przez […] Dzieło przez Stany krajowe galicyjskie w r. 1845 zażądane a w r. 1863 przez Wydział sejmowy uwieńczone nagrodą. Lwów: (bdw).
• Małecki Antonii. 1866-1867. Juliusz Słowacki, jego życie i dzieła w stosunku do współczesnej epoki, t. 1-2. Lwów: druk Gubrynowicz i Schmidt.
• Małecki Antonii. 1866. Pisma pośmiertne Juliusza Słowackiego, t. 1-3. Lwów: (bdw).
• Małecki Antonii. 1876(a). Panowanie Bolesława Krzywoustego. Przewodnik Naukowy i Literacki, R. 1, 417-426.
• Małecki Antonii. 1876(b). Testament Bolesława Krzywoustego. Przewodnik Naukowy i Literacki, R. 4, s. 1-33.
• Małecki Antonii. 1884. Jana Kochanowskiego młodość (Rzecz czytana na walnem posiedzeniu Akademii Umiejętności dnia 28 maja 1884 r.). Przegląd Polski, t. 3, 193-221.
• Małecki Antonii. 1890. Studia heraldyczne, t. 1-2. Lwów-Warszawa: (bdw).
• Małecki Antonii. 1897. Lechici w świetle historycznej krytyki. Lwów: Zakł. N. im. Ossolińskich.
• Małecki Antonii. 1897. Rewizja dziejów polskich w pierwszych dwóch wiekach politycznego istnienia 962-1146. [w:] Małecki Antonii. Z przeszłości dziejowej. Pomniejsze pisma, t. 1. Kraków: druk G. Gebethner.
• Małecki Antonii. 1898. Znaczenie unii horodelskiej w r. 1413 z punktu widzenia heraldycznego. Kwartalnik Historyczny.
• Małecki Antonii. 1940. W kwestii fałszerstwa dokumentów. Kwartalnik Historyczny.
• Opałek Mieczysław. 2001. Ze wspomnień lwowskiego bibliofila. Rzeszów: Mitel.
• Pigoń Stanisław. 1957. Z Komborni w świat. Wspomnienia młodości. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Podgórska Wanda. 1883. Król Jan III. Lwów: Wydawnictwo Macierzy Polskiej.
• Potoczny Jerzy. 1998. Oświata dorosłych i popularyzacja wiedzy w plebejskich środowiskach Galicji doby konstytucyjnej (1867-1918). Rzeszów: Wydaw. Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
• Sierżęga Paweł. 2007. Jubileusz Józefa Ignacego Kraszewskiego w świetle prasy galicyjskiej 1879 r. [w:] Przeniosło Marek, Michalska-Bracha Lidia (red.). Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa. Studia i materiały, t. 1. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego.
• Starnawski Jerzy. 1992. Zarys dziejów katedr historii literatury polskiej na Uniwersytecie Lwowskim. Analecta, z. ½, 10-14.
• Tatomir L. 1887. O Kazimierzu Wielkim, królem kmiotków zwanym. Lwów: (bdw).
• Terlecki Ryszard. 1990. Oświata dorosłych i popularyzacja nauki w Galicji w okresie autonomii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Testament Bolesława Krzywoustego (Das Testament des Boleslaw Schiefmund Seniorat und Primogenitur in Polen […] von Maximilian Kantecki, Posen 1880, str. 106). 1881. Przewodnik Naukowy i Literacki, R. 9, 79-90.
• Warnicki Ludwik. [Finkel Ludwik]. 1892. O odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba napisał w 400 rocznicę […]. Lwów: Wydawnictwo Macierzy Polskiej.
• Wierzbicki A. 2014. Antoni Małecki (1821-1913). [w:] Maternicki Jerzy, Sierżęga Paweł, Zaszkilniak Leonid (red.). Złota księga historiografii lwowskiej, t. 2. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Złotnicki K. 1908. Obraz statystyczny czynności Macierzy Polskiej za okres 25-letniego jej istnienia, tj. od roku 1882/3 do końca roku 1907. Lwów: (bdw).

Identifiers

ISSN

2450-5854