Kryzysy jako impulsy zmian systemów społeczno-gospodarczych

• Authors: Mączyńska Elżbieta

Title variants

EN

Crises as an impulses for changes in socio-economic systems

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Przedstawione w tym eseju analizy ukierunkowane są na identyfikowanie potencjalnych, kierunków racjonalizacji systemów społeczno-gospodarczych, służących nie tylko przeciwdziałaniu kryzysowym destrukcjom, lecz przede wszystkim charakterystycznej obecnie globalnej kryzysogenności. O konieczności poszukiwań racjonalizujących rozwiązań przekonuje nie tylko kryzys, jaki ogarnia świat w związku z pandemią COVID-19 i który obnaża systemowe dysfunkcje gospodarki globalnej. Przekonuje o tym także charakterystyczna dla współczesnego świata i występująca już przed pandemią, multiplikacja kryzysowa, czyli nakładanie się na siebie różnych kryzysów, co tworzy specyficzną, zagęszczającą się kryzysową sieć. Intensyfikują się w związku z tym dyskusje i pytania, dotyczące możliwych przyszłych kierunków zmian w systemach społeczno-gospodarczych. Pytania te są tym bardziej istotne, że wciąż utrzymują się neoliberalne tzw. zombi-idee, czyli idee, które, mimo że rzeczywistość absolutnie nie potwierdza ich zasadności, sztucznie i w interesie wąskich grup społecznych podtrzymywane są przy życiu, stanowiąc barierę przywracania ładu w wymiarze lokalnym i globalnym. W tym kontekście, w niniejszym eseju, analizowane są odmienne od neoliberalnych koncepcje, w tym koncepcja ekonomii obwarzanka autorstwa brytyjskiej ekonomistki Kate Rawarth. Ekonomistka ta wykazuje, że im bardziej wzrost gospodarczy nie jest zharmonizowany z postępem społecznym i ekologicznym, tym większa dziura w rzeczonym obwarzanku. Dziura ta zaś jest metaforą destrukcji i zaniedbań społecznych. Natomiast pole samego obwarzanka stanowi metaforę bezpiecznego i sprawiedliwego modelu społeczno-gospodarczego, eliminującego ubóstwo z jednej strony oraz niszczącą naszą planetę, konsumpcjonistyczną przesadę i nadmiar, z drugiej. Wewnętrzna, dolna krawędź obwarzanka obrazuje cele sprawiedliwości społecznej i dobrobytu, które powinny być rozszerzane, zmniejszając rzeczoną dziurę. Zewnętrzna zaś krawędź wyznacza nieprzekraczalne granice obciążeń środowiska naturalnego. Analizowane są związki tej koncepcji z ordoliberalnym modelem społecznej gospodarki rynkowej. To model ustroju z definicji ukierunkowany na ład społeczno-gospodarczy, model mający w krajach Unii Europejskiej traktatowo-konstytucyjną rangę. Ordo bowiem znaczy ład. Jednak formalne umocowanie tego modelu nie przekłada się w pełni na społeczno-gospodarczą rzeczywistość. Dlatego też model ten wymaga wzmocnienia i dostosowania do wymogów czwartej rewolucji przemysłowej, ogarniającej obecnie świat. Przedstawione w tym eseju analizy wskazują, że wzmocnieniu temu mogłoby służyć synergicznie połączenie intelektualnego potencjału modelu SGR i ekonomii obwarzanka. Obydwie te koncepcje łączy bowiem ich prospołeczne ukierunkowanie, harmonizujące cele gospodarcze, społeczne i ekologiczne, bilansujące system społeczno-gospodarczy, co przeciwdziała występowaniu asymetrii szkodliwych dla społeczno-gospodarczego rozwoju.

EN

The analyses presented in this essay are aimed at identifying potential directions of rationalization of socio-economic systems, designed not only for counteracting crisis destructions, but most of all the current global crisisogenicity. The need to search for rationalising solutions is not only demonstrated by the crisis that is encompassing the world in connection with the COVID-19 pandemic and which exposes the systemic dysfunctions of the global economy. This is also confirmed by the crisis multiplication characteristic of the modern world and already occurring before the pandemic, i.e. the overlapping of various crises, which creates a specific thickening crisis network. This intensifies discussions and questions concerning possible future directions of change in socio-economic systems. These questions are even more important because of the persisting neoliberal so-called zombi-ideas, i.e. ideas which, despite the fact that reality absolutely does not confirm their validity, are artificially and in the interest of narrow social groups kept alive and constitute a barrier to restoring order in the local and global dimension. In this context, this essay analyzes concepts that differ from the neoliberal ones, including the concept of Doughnut economics by British economist Kate Raworth. This economist demonstrates that the more economic growth is not in harmony with social and ecological progress, the larger the hole inside the doughnut is. The centre hole of the model is a metaphor for social destruction and neglect. However, the field of the doughnut itself is a metaphor for a safe and just socio-economic model, eliminating poverty on the one hand and planet-destroying consumerist excess on the other. The inner bottom edge of the doughnut illustrates the goals of social justice and welfare, which should be expanded reducing aforesaid hole. The outer edge determines the impassable limits of the burdens on the natural environment. The relationship between this concept and the ordoliberal model of the social market economy is analyzed. By definition, it is a model of political system focused on socio-economic order, a model with a treaty and constitutional status in the European Union countries. Ordo means order. However, the formal enshrinement of this model does not fully translate into socio-economic reality. Therefore, this model needs to be strengthened and adapted to the requirements of the fourth industrial revolution encompassing the world nowadays. The analyses presented in this essay indicate that this reinforcement could be achieved through combining the intellectual potential of the SOME (social market economy model) model and the Doughnut economic model. Both of these concepts have in common their pro-social orientation, harmonizing economic, social and environmental objectives, balancing the socio-economic system, which prevents the occurrence of asymmetries that are harmful to socio-economic development.

Keywords

PL

społeczna gospodarka rynkowa; neoliberalizm; ordoliberalizm; ekonomia obwarzanka; pandemia COVID-19; ordo; kody klasyfikacji JEL: A14; E02; E65; O43; P20

EN

social market economy; neoliberalism; ordoliberalism; doughnut economics; COVID-19 pandemic; ordo; JEL classification codes: A14, E02, E65, O43, P20

• Publisher: Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego w Warszawie
• Journal: MAZOWSZE Studia Regionalne
• Year: 2021
• Issue: 37
• Pages: 11-32

Dates

published

2021

Contributors

author

Mączyńska Elżbieta

• Szkoła Główna Handlowa w Warszawie

References

• Akerlof G.A., Shiller R.J., 2017, Złowić frajera, Ekonomia manipulacji i oszustwa, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Arak P., 2021, PANDENOMIA. Czy koronawirus zakończył erę neoliberalizmu? Poltext, Warszawa.
• Bałtowski M. (red.), 2016, Ekonomia przyszłości. Wokół nowego pragmatyzmu Grzegorza W. Kołodko, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Collier P., 2017, How to save capitalism from itself: Paul Collier on the new pragmatism, https://www.the-tls.co.uk/articles/public/how-to-save-capitalism/[dostęp: 20.06.2019].
• Collier P., 2018, The Future of Capitalism. Facing the New Anxieties, Allen Lane, Penguin Books, London.
• Erhard L., 2005, Die Prinzipien der deutschen Wirtschaftspolitik, Orientierungen zur Wirtschafts-und Gesellschaftspolitik, 104.
• Erhard L., 2012, Dobrobyt dla wszystkich, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Eucken W., 1989, Die Grundlagen der Nationalökonomie, 9. Auflage, Springer Verlag, Berlin-Heidelberg-NewYork-London-Paris-Tokyo-Hong Kong.
• Eucken W., 2004, Grundsätze der Wirtschaftspolitik, 7. Auflage, Mohr Siebeck, Tübingen.
• Fiedor B., Gorynia M., Hardt Ł. (red.), 2021, Jednorodność czy pluralizm. Rozważania nad naturą nauk ekonomicznych i gospodarki, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Fiedor B., Gorynia M., Mączyńska E. (red.), 2020, Nauki ekonomiczne i wyzwania współczesności. Fundamentalne problemy w teorii i praktyce, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Galbraith J.K., 2011, Ekonomia w perspektywie. Krytyka historyczna, wyd. II, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Galloway S., 2017, The Four: The Hidden DNA of Amazon, Apple, Facebook, and Google, Random House Large Print.
• Galloway S., 2021, POST CORONA. Biznes w czasach pandemii. Od kryzysu do szans, Mtbiznes.pl.
• IWF-CHEFIN KRISTALINA GEORGIEWA Kanzlerin Merkel und die deutsche Regierung verdienen Respekt, Handelsblatt, 14.05.2020 https://www.handelsblatt.com/politik/international/iwf-chefin-kristalina-georgiewa-kanzlerin-merkel-und-die-deutsche-regierung-verdienen-respekt/25826576.html, [dostęp: 7.05.2020].
• Jakubowicz A., 2021, Marzenia Keynesa a rzeczywistość, Biuletyn PTE, 2, s. 14-17, Warszawa, http://www.pte.pl/pliki/1/68/Biuletyn_2-2021_93.pdf.pdf [dostęp: 30.07.2021].
• Keynes J.M., 2020, Ekonomiczne perspektyw dla naszych wnuków, Biuletyn PTE, 4, s. 7-11, http://www.pte.pl/pliki/1/68/Biuletyn_21.12.2020.pdf, [dostęp: 7.05.2020].
• Kołodko G.W., 2013, Dokąd zmierza świat. Ekonomia polityczna przyszłości, Prószyński i S-ka, Warszawa.
• Kołodko G.W., 2014, Nowy pragmatyzm, czyli ekonomia i polityka dla przyszłości, Ekonomista, nr 2.
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483).
• Krugman P., 2020, Arguing with Zombies. Economics, Politics, and the Fight for a Better Future, WW Norton & Co, NY.
• Kukliński A., 2010, Polonia Quo Vadis? Biuletyn PTE, 6.
• Mazzucato M., 2020a, The COVID-19 crisis is a chance to do capitalism differently Government has the upper hand for the first time in a generation. It must seize the moment, The Guardian, 18 Mar.
• Mazzucato M., 2020b, Capitalism’s Triple Crisis, Mar 30, https://www.project-syndicate.org/commentary/covid19-crises-of-capitalism-new-state-role-by-mariana-mazzucato-2020-03?barrier=accesspaylog [dostęp: 30.06.2020].
• Mączyńska E., 2014, Dylematy pomiaru gospodarki globalnej – produkt krajowy brutto [w:] A. Cieślik, J.J. Michałek (red.), Niedoskonała globalizacja. Czy światowy system gospodarczy wymaga gruntownych reform? Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
• Mączyńska E. (red.), 2019, Ekonomia i polityka. Wokół teorii Grzegorza W. Kołodko, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Mączyńska E. 2020a, Społeczna Gospodarka Rynkowa. Archaiczny pleonazm czy remedium? [w:] E. Mączyńska. P. Pysz (red.), Społeczna Gospodarka Rynkowa i integracja europejska w czasach dziejowego przełomu, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Mączyńska E., 2020b, Zniewolony konsument na wolnym rynku w gospodarce globalnej. Destrukcyjne następstwa i możliwości przeciwdziałania [w:] E. Rutkowska-Tomaszewska, W. Kwaśnicki (red.), Ekonomia jako dyscyplina naukowa i kierunek kształcenia. Aktualne trendy i pożądane zmiany, Difin, Warszawa.
• Mączyńska E., 2021, Zniewolony konsument na wolnym (?) rynku https://www.obserwatorfinansowy.pl/tematyka/makroekonomia/trendy-gospodarcze/zniewolony-konsument-na-wolnym-rynku/ [dostęp: 7.07.2021].
• Mączyńska E., Pysz P., 2014, Liberalizm, neoliberalizm i ordoliberalizm, Ekonomista, 2.
• Mączyńska E., Pysz P. (red.), 2020a, Społeczna Gospodarka Rynkowa w czasach dziejowego przełomu, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Mączyńska E., Pysz P., 2020b, Po co nam w XXI wieku Społeczna Gospodarka Rynkowa? [w:] B. Fiedor, M. Gorynia, E. Mączyńska (red.), Nauki ekonomiczne i wyzwania współczesności. Fundamentalne problemy w teorii i praktyce, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Münchrath J., 2021, Paul Krugmans „Der Kampf gegen Zombies“ ist seine eigene Siegeserklärung, Handelsblatt, 3.07., https://www.handelsblatt.com/arts_und_style/literatur/buchrezension-paul-krugmans-der-kampf-gegen-zombies-ist-seine-eigene-siegeserklaerung-/27381900.html [dostęp: 20.07.2021].
• Mirowski P., Plehwe D., 2009, The Road from Mont Pelerin: The Making of Neoliberalism, Harvard University Press, Cambridge.
• Opolski K., Turowski K., 2020, Historia ludzkiej chciwości, Wydawnictwo ARKADY, Warszawa.
• Piketty T., 2020, Capital and Ideology, Harvard University Press.
• Pysz. P., Grabska-Jurczuk A., 2021, Ordoliberalna koncepcja Społecznej Gospodarki Rynkowej w dobie postpandemii [w:] E. Mączyńska, P. Pysz, Społeczna gospodarka rynkowa w dobie pandemii i postpandemii, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Ratajczak M., 2014, Ekonomia i edukacja ekonomiczna w dobie finansyzacji gospodarki, Ekonomista, 2.
• Raworth K., 2017, Doughnut economics: seven ways to think like a 21st-century economist. Random House, New York.
• Raworth K., 2021, Ekonomia obwarzanka. Siedem sposobów myślenia o ekonomii XXI wieku, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
• Rodrik D., 2002, After Neoliberalism, What ? Project Syndicate, September, http://www.project-syndicate.org/commentary/rodrik7/English [dostęp: 20.07.2021].
• Rodrik D., 2019, Rządy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Roubini N., Mihm S., 2011, Ekonomia kryzysu, Oficyna Wolters Kluwer business, (tytuł oryg. Crisis Economics: A Crash Course in the Future of Finance, 2010).
• Rutkowska-Tomaszewska E., Kwaśnicki W., 2020, Ekonomia jako dyscyplina naukowa i kierunek kształcenia. Aktualne trendy i pożądane zmiany, Difin, Warszawa.
• Sachs I., 1996, W poszukiwaniu nowych strategii rozwoju, Gospodarka i Przyszłość, 1-4.
• Schwab K., 2018, Czwarta rewolucja przemysłowa, Wydawnictwo Studio EMKA, Warszawa.
• Skidelsky R.,2011, Democracy or Finance, Project Syndicate, April 18, http://www.skidelskyr.com/site/article/democracy-or-finance/ [dostęp: 20.12.2016].
• Steinmetz-Jenkins D., 2020, Thomas Piketty: Confronting Our Long History of Massive Inequality, “The Nation”, March 26, https://www.thenation.com/article/culture/thomas-piketty-interview-inequality-book-covid/ [dostęp: 30.06.2020].
• Stiglitz J.E., 2020a, Ein Trauma für dieWeltwirtschaft, Handelsblatt, Mittwoch, 6. 05. I., nr 87.
• Stiglitz J.E., 2020b, Ludzie chcą zysku, nie wyzysku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Stiglitz J.E., Fitoussi J.P., Durand M., 2019, Poza PKB. Mierzmy to, co ma znaczenie dla rozwoju społeczno-gospodarczego, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Stiglitz J.E., Sen A.A., Fitoussi J.-P., 2013, Błąd pomiaru. Dlaczego PKB nie wystarcza, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa.
• Taleb N.N., 2013, Antykruchość, Kurhaus Publishing, Warszawa.
• Taleb N.N., 2014, Czarny Łabędź, Kurhaus Publishing, Warszawa.
• Nassim Taleb Says ‘White Swan’ Coronavirus Pandemic Was Preventable, Bloomberg, March 30th, 2020, https://www.bloomberg.com/news/videos/2020-03-30/nassim-taleb-says-white-swan-coronavirus-pandemic-was-preventable-video [dostęp: 20.05.2020].
• Traktat o Unii Europejskiej, Wersja skonsolidowana, 2008, http://eur-lex.europa.eu/ LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:115:0013:0045:pl:pdf [dostęp: 9.05.2008].
• Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy, 2004, (Dz.U. UE C 310, t. 47, 16 grudnia).
• Virus lays bare the frailty of the social contract. Radical reforms are required to forge a society that will work for all, 2020, Financial Times, April 3, https://www.ft.com/content/7eff769a-74dd-11ea-95fe-fcd274e920ca [dostęp: 20.05.2020].
• Weizsäcker E.U., Wijkman A. i in., 2018, Ejże ! Kapitalizm, krótkowzroczność, populacja i zniszczenie planety, Raport Klubu Rzymskiego, IBS, Politechnika Warszawska, Warszawa.
• WHO Coronavirus (COVID-19) Dashboard, 2021, https://covid19.who.int/ [dostęp: 25.07. 2021].
• Wilkin J., 2014, Dlaczego ekonomia straciła duszę ? Biuletyn PTE, 1.
• Wilkinson R., Pickett K., 2011, Duch równości. Tam gdzie panuje równość wszystkim żyje się lepiej, Wydawnictwo „Czarna Owca”, Warszawa.

Identifiers

DOI

10.21858/msr.37.01