Przekształcenia przestrzenne kościoła w Powsinie k. Warszawy od XVIII do XX stulecia

• Authors: Majdowski Andrzej

Title variants

EN

THE SPATIAL TRANSFORMATIONS OF THE CHURCH IN POWSIN NEAR WARSAW FROM THE EIGHTEENTH TO THE TWENTIETH CENTURY

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

The beginnings of the Powsin parish date back to the end of the fourteenth century. This was also the period of the original church. The letter was a wooden edifice to which a brick presbytery was/added with time. There are no dates which would make it possible to attempt a reconstruction of the history of the church prior to the eighteenth century. In the years 1726-1728 Elżbieta Sieniawska founded a brick church whose design was probably made by Jozef Fontana ( ca. 1670-1740). Sieniawska's foundation was an example of provincial Baroque characterised by mediocre artistic merits. The illusion of opulence was created by a much pilastered facade which concealed a considerably narrower two- span corps. The proportions of the nave, more Gothic than Baroque, did not quite harmonize with the front elevation. True disharmony was introduced by the low solid of the overly elongated galilee which upset the spatial composition of the whole. Possibly, this was a remnant of the old presbytery, which, in accordance with the medieval canon, closed the wooden nave from the east. The church survived unaltered until the of the nineteenth century, and was subjected to several renovations which did not undermine its spatial structure. The first attempt at a radical reconstruction was undertaken in 1887, upon the basis of a plan made by Stanisław Adamczewski (1830-1916). Once the construction work was initiated, tne original designer was replaced by Jozef Huss (18461904). In contrast to Adamczewski, whose plans are an example of a model-like expansion of a sacral building, Huss's design was distinctly unsuccessful. True, he resolved his task in accordance with the general plan of his rival, but he resigned from those components which were decisive for the aesthetic values of the earlier project. The delicate contrast between the facade and the Classicistic decoration of the side naves was supplanted by the impact of the Baroque, the letter begin the outcome of an „archeologically” comprehended doctrine about the unity of style. Creative ambitions were overcome by a tendency to leave one's own mark, that falsified the true age of the object. This inclination was particularly visible on the front wall of the vestibule with an added imitation of a portal, aggresively displayed against the background of the tower elevations, embellished with niches containing statues of the saints. In addition, the squat towers, placed next to the galilee, completely deformed the building. It is easier to notice the mystification in a side view of the church, which makes it obvious that we are dealing with an alien addition to a church which, albeit not overly magnificent, possessed a certain unassuming and individualised charm. The glaring mistakes were put right by Joxef Dziekoński who was entrusted with a successive reconstruction, performed in the years 1921 -1924. This renowned architect and specialist dealing with church architecture, endowed the parish church in Powsin with a truly original appearance. The merits of local tradition, discernible up to this very day, effectively compensate double as regards the method or nature of introduced changes. Their range allowed the structure of the church to regain, some two hundred years after Sieniawska's foundation, features enabling to regard it as a complete product of architectonic art. Once again, in establishing criteria of appraisal, one should refer more to the domain of emotions than to pass objective judgements concerning historicism, whose aesthetics became outdated before the decision about the expansion was even made.

Keywords

PL

kościół w Powsinie k. Warszawy; kościół drewniany; fundacja Elżbiety Sieniawskiej; restauracja; odbudowa

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 1992
• Issue: 4
• Pages: 296-323

Dates

published

1992

Contributors

author

Majdowski Andrzej

References

• Kopia aktu erekcyjnego znajduje się w miejscowym Archiwum Parafialnym (dalej AP). Kolejne odpisy tegoż dokumentu spotkać można w Archiwum Akt Dawnych (dalej AGAD) - Archiwum Gospodarcze Wilanowskie (dalej AW), Biuro Rządcy Dobr Wilanow (dalej Biuro Rządcy), sygn. 4.
• J. Łukaszewicz, Krotki opis kościołow parochia/nych (...) w dawnej dyecezjipoznańskiej. Poznań 1863, t. 3, s. 340.
• AW, Biuro Rządcy, sygn. 4, gdzie Inwentarz fundi instructi z 17/29 lipca 1855 r., w ktorym skorygowana data erekcji.
• AW. Anteriora, sygn. 1. Por. też: Słownik Geograficzny ..., t. 8, s. 896.
• AW. Anteriora, sygn. 69, 71.
• P. Bohdziewicz, Korespondencja artystyczna Elżbiety Sieniawskiej z łat 1700-1729 w zbiorach Czartoryskich w Krakowie. Lublin 1964.
• Z. Rewski, Działalność architektoniczna warszawskich Fontanow. „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury", 1934, z. 4, ss. 265n.; Por. też:
• S. Kozakiewicz, Valsolda i architekci z niej pochodzący. Tamże, 1947, z. 3-4, ss. 306n.
• J. Bartczakowa, Jakub Fontana. Architekt warszawski XVIII wieku . Warszawa 1970, s. 18
• J . Winiewicz, Biografia i działalność Pawia Fontany w świetle rachunkow dworu Sanguszkow, „Biuletyn Historii Sztuki", 1987, nr 3-4, s. 326.
• J . Gajewski, Elżbieta Sieniawska i jej artyści. Z zagadnień organizacji pracy artystycznej i odbioru w XVIII w. w Polsce, w: Mecenas - Kolekcjoner - Odbiorca. Materiały Sesji SHS. Warszawa 1984, ss. 281 n,
• B. Majewska-Maszkowska, Mecenat artystyczny Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej (1736-1816). Wrocław 1976.
• B. Smoleńska, Struktura i funkcjonowanie Zarządu Dobr Wilanowskich (1800-1864). Poznań 1975.
• E. Kipa, Stanislaw Kostka Potocki jako minister wyznań religijnych. „Rocznik Historii Sztuki", t. 1, 1956, ss. 442n.
• J. Leskiewiczowa, F. Ramotowska, Obraz Krolestwa Polskiego w okresie konstytucyjnym. Raporty Rady Stanu Krolestwa Polskiego z działalności rządu w latach 1816-1828. Warszawa 1984.
• H. Krzyżanowski Zbior przepisow o fabrykach kościelnych i dozorach kościelnych parafie katolickie obejmujący.... Warszawa 1863.
• K. Dębiński, Dozory kościelne. Warszawa 1913.
• AW. Administracja Dobr Wilanowskich, sygn. 71 - pismo z 7 kwietnia 1824 r. ;
• AW. Zarząd Głowny Dobr i Interesow Augusta Potockiego (dalej Zarząd Głowny) sygn. 58, k. 15 - pismo z dn. 2 października 1851 r.;
• A. Bossa kie w icz, Fundusze duchowieństwa rzymsko-katolickiego w Polsce, mianowicie od 1795 do 1865 roku. „Biblioteka Warszawska", 1881, z. 4, ss. 212n.
• Najwyższy Ukaz z dn. 14/26 grudnia 1865 r. - o urządzeniu duchowieństwa świeckiego rzymsko-katolickiego i nadaniu mu stałego pieniężnego utrzymania (art. 24), w: „Dziennik Praw", t. 63, ss. 369n.
• Najwyższy Ukaz z dn. 8/20 lutego 1866 r. - o etatach rzymskokatolickiego duchowieństwa świeckiego. „Dziennik Praw", t. 63, ss. 383n.
• A. Hem pel; Rozkład kosztow na budowę lub reparację zabudowań kościelnych i kościołow. „Gazeta Sądowa", 1880, nr 18, ss. 142n i nr 21, ss. 168n.
• J. Frycz , Restauracja i konserwacja zabytkow architektury w Polsce w latach 1795-1918. Warszawa 1975, ss. 135n. ;
• Archiwum Instytutu Sztuki PAN (dalej IS PAN). Materiały Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości (dalej TOnZP) - teczka Powsin. Sprawozdanie komisji rozpoznawczej o projekcie kościoła w Powsinie z dn. 9 czerwca 1914 r. (podpisane przez Z. Mączeńskiego i T. Wiśniowskiego, trzeci podpis nieczytelny).;
• W. Malej, Parafia Powsin. „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie", 1947, s. 345.
• W. Tatarkiewicz, W. Tokarz, Krolikarnia. Analiza i dzieje. Warszawa 1939, s. 34n.
• T. Grygiel, Echa berlińskie w warszawskiej tworczości Jozefa Hussa. „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", 1984, z. 3-4, s. 333n.
• [L. Gorski], Objaśnienie i rachunek budowy kościoła św. Augustyna w Warszawie przy ulicach Dzielnej i Nowolipki wystawionego, Warszawa 1898. ;
• Archiwum Akt Nowych (dalej AAN). Akta Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1918-1939 (dalej M SW), sygn. 3116.;
• „Gazeta Sądowa Warszawska", 1902, nr 15, ss. 429n; nr 28, ss. 445n; nr 30, ss. 477n.
• „Wędrowiec", 1901, nr 12, s. 227.
• „Przegląd Katolicki", 1885, nr 25, s. 391.
• J. Dz i e końs k i , Wskazania konserwatorskie . „Przegląd Techniczny", 1909, s. 235.
• J . P ru s z yń sk i , Ochrona zabytkow w Polsce. Warszawa 1989..
• „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie", 1929, nr 2, s. 83.
• AAN, MSW, sygn. 3116. Opis techniczny do projektu.
• P. B o h d z i ew i c z , Korespondencja artystyczna..., s. 267.
• IS PAN. Materiały TOnZP, teczka - rożne. Protokoł posiedzenia Komisji Budowlanej w sprawie kościoła w Ptkanowie z 2 dn. sierpnia 1907 r. ;
• AP. Ks. W. Ma l e j . Monografia historyczna parafii Powsin. Powsin 1949, mps, s. 14.
• „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie" 1924, nr 12, s. 291.

Identifiers

ISSN

0029-8247