Punkty dyskusyjne w rozumieniu pojęcia językowego obrazu świata - widziane z perspektywy badań porównawczych

• Authors: Grzegorczykowa Renata

Title variants

EN

Problematic questions in the Linguistic Worldview conception: A comparative viewpoint

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W pracy postawiono dwa pytania. Pierwsze pytanie dotyczy „mentalnego obrazu” nazywanego obiektu, utworzonego w myślach/świadomości mówiących. Klasyczna (strukturalna) lingwistyka i logiczna semantyka koncentrują się na cechach istotnych tego obiektu (koniecznych i wystarczających do przyporządkowania go do danej klasy), podczas gdy lingwistyka kognitywna dąży do tego, by traktować wszystkie cechy związane z przedmiotem jako ważne dla jego całościowego obrazu mentalnego. Cechy nieistotne mogą być zarówno potwierdzone przez dowody lingwistyczne (pochodzenie wyrazów, przysłowia itd.), jak też powstawać indywidualnie w jednostkowym tekście. Drugie pytanie dotyczy statusu ontologicznego nazywanych obiektów. Obiekty te mogą być ontologicznie względnie samodzielne, jak organizmy żywe (rośliny, zwierzęta), artefakty (budynki, stoły), albo mogą być wyodrębniane w wyniku ludzkiej, poznawczej, językowej kategoryzacji świata (części ciała, zbiory elementów, stany emocjonalne człowieka). Niektóre z nazywanych obiektów mogą być konstruktami pojęciowymi (modele teoretyczne, ideologie społeczne). Ontologiczny charakter nazywanych obiektów ma zadaniem autorki zasadnicze znaczenie przy ustaleniu tertium comparationis dla badań porównawczych.

EN

The paper deals with two questions. The first question concerns the range of the speaker’s „mental picture” of the object being denoted. Classical (structural) linguistics and logical semantics concentrate on the essential features of the object (the necessary and sufficient conditions in classifying the object as a member of a class), whereas cognitive linguistics tends to treat all features associated with the object as valid for the mental picture of this object. The non-essential features are either entrenched in language use (e.g. derivations, proverbs, etc.), or are individually created in text. The second question concerns the ontological character of the denoted objects. The object can be ontologically relatively independent, e.g. natural beings (plants, animals), certain artifacts (buildings, tables), or it may be an entity identifiable through the human cognitive and linguistic categorization of the world (body parts, certain sets or collections, the emotional states of a person). Some objects can be human mental constructions, such as theoretical models or social ideologies. The ontological character of the objects is essential for establishing the tertium comparationis in comparative research.

Keywords

PL

językowy obraz świata; tożsamość narodowa; lingwistyka strukturalna; lingwistyka kognitywna

EN

linguistic worldview; national identity; structural linguistics; cognitive linguistics

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2009
• Volume: 21
• Pages: 15-29

Contributors

author

Grzegorczykowa Renata

• Instytut Języka Polskiego Uniwersytetu Warszawskiego

References

• Bartmiński Jerzy, 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa, [w:] Konotacja, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 169--183.
• Bartmiński Jerzy, 2006, Koncepcja językowego obrazu świata w programie slawistycznych badań porównawczych, [w tegoż] Językowe podstawy obrazu świata, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 229--241.
• Bartmiński Jerzy, 2008, Etnolingwistyka, lingwistyka kulturowa, lingwistyka antropologiczna? [w:] Język a kultura, t. 20, Tom jubileuszowy, red. Anna Dąbrowska, Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, s. 15--33.
• Bartmiński Jerzy, Chlebda Wojciech, 2008, Jak badać językowy obraz Słowian i ich sąsiadów?, „Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury” 20, s. 11--27.
• Bartmiński Jerzy, Chlebda Wojciech, (w druku), Projekt międzynarodowej współpracy nad opisem kulturowo-językowego obrazu świata Słowian na tle porównawczym.
• Bartmiński Jerzy, Tokarski Ryszard, 1986, Językowy obraz świata a spójność tekstu, [w:] Teoria tekstu, Zbiór studiów, red. Teresa Dobrzyńska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 65--81.
• Bogusławski Andrzej, 1988, Język w słowniku. Desiderata semantyczne do wielkiego słownika polszczyzny, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Filar Dorota, Głaz Adam, 1996, Obraz ‘ręki’ w języku polskim i angielskim, [w:] Językowa kategoryzacja świata, red. Renata Grzegorczykowa, Anna Pajdzińska, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 199--220.
• Grochowski Maciej, 1993, Konwencje semantyczne a definiowanie wyrażeń językowych, Warszawa: ZSL UW, PTS.
• Grzegorczykowa Renata, 2001, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Grzegorczykowa Renata, (w druku), Język jako forma poznania świata i narzędzie myślenia.
• Inny słownik języka polskiego, red. Mirosław Bańko, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.
• Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1990, 1999, 2004.
• Jordanskaja Lidia, Mielczuk Igor, 1988, Konotacja w semantyce lingwistycznej i leksykografii, [w:] Konotacja, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 9--34.
• Krzyżanowska Anna, 2008, Pole semantyczne pojęcia ‘smutku’ w języku polskim i francuskim, [w:] Pojęcie. Słowo. Tekst, red. Renata Grzegorczykowa, Krystyna Waszakowa, Warszawa: Wydawnictwo UW.
• Mikołajczuk Agnieszka, 2009, Obraz radości we współczesnej polszczyźnie, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Semper”.
• Obraz sveta v jazyce, red. Irena Vaňková, Praha, 2001.
• Pietrucha Monika, 2003, Profile pojęcia demokracji we współczesnym języku polskim, [w:] Język w kręgu wartości. Studia semantyczne, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 273--307.
• Pisarek Walery, 1978, Językowy obraz świata, [w:] Encyklopedia wiedzy o języku polskim, red. Stanisław Urbańczyk, oprac. Marian Kucała i inni, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Porayski-Pomsta Józef, 2004, Konkretyzacja znaczeń pojęć-leksemów „demokracja” i „demokratyczny” we współczesnej prasie polskiej, [w:] Język – polityka – społeczeństwo. Słownik pojęć politycznych i społecznych krajów Europy Środkowej i Wschodniej, red. Stanisław Dubisz, Józef Porayski-Pomsta, Elżbieta Sękowska, Warszawa: Elipsa.
• Sękowska Elżbieta, 2003, Horyzont polityczny współczesnych Polaków, „Poradnik Językowy” z. 4.
• Słownik współczesnego języka polskiego, red. Bogusław Dunaj, Warszawa: Wilga.
• Studia z semantyki porównawczej: nazwy barw, nazwy wymiarów, predykaty mentalne, red. Renata Grzegorczykowa, Krystyna Waszakowa, cz. 1 – 2000, cz. 2. – 2003, Warszawa: Wydawnictwo UW.
• Świąder M., (w druku), Obraz oka w języku polskim i niemieckim.
• Tokarski Ryszard, 1987, Znaczenie słowa i jego modyfikacje w tekście, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Tokarski Ryszard, 1998, Językowy obraz świata a niektóre założenia kognitywizmu, „Etnolingwistyka. Problemy języka i kultury” t. 9/10, s. 7--24.
• Tokarski Ryszard, 2006, Konotacja semantyczna – strukturalistyczna czy kognitywna? [w:] Językoznawstwo kognitywne III, red. O. Sokołowska, D. Stanulewicz, Gdańsk.
• Vaňková Irena, 2008, Dobre imię, dobra opinia i oszczerstwo/pomówienie w czeskim obrazie świata, [w:] Pojęcie. Słowo. Tekst, red. Renata Grzegorczykowa, Krystyna Waszakowa, Warszawa: Wydawnictwo UW.
• Wierzbicka Anna, 1985, Lexicography and Conceptual Analysis, Ann Arbor, Karoma Publishers.
• Wierzbicka Anna, 1993, Nazwy zwierząt, [w:] O definicjach i definiowaniu, red. Jerzy Bartmiński, Ryszard Tokarski, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 251--267.
• Wierzbicka Anna, 1999, Emotions across Languages an Cultures: Diversity and Universals, Cambridge.