Zabory a edukacja. Początki szkolnictwa na terytorium Polski w kontekście współczesnego zróżnicowania osiągnięć szkolnyc

• Authors: Mikołaj Herbst , Anna Kaliszewska

Title variants

EN

"The partitions and education. The beginnings of education establishments on the Polish territory in the context of today’s differentiation of academic achievement"

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Współczesne analizy osiągnięć edukacyjnych uczniów w różnych regionach Polski prowadzą do wniosku, że zróżnicowanie terytorialne wyników egzaminów jest po części następstwem odmienności kulturowych i nie da się w pełni wyjaśnić nierównymi nakładami na szkolnictwo ani reprodukcją kapitału ludzkiego między pokoleniami. Celem niniejszego artykułu jest lepsze zrozumienie tego zjawiska dzięki analizie instytucjonalnych aspektów systemu oświaty na ziemiach polskich w okresie jego formowania się w ramach trzech państw zaborczych. Z zawartych w nim rozważań wynika, że zasadnicza różnica między edukacją w Galicji, Kongresówce i zaborze pruskim odnosi się do stopnia społecznej akceptacji szkoły, statusu nauczyciela i roli edukacji jako dźwigni społecznego awansu. Zwrócono także uwagę na dwoiste traktowanie edukacji: w kategoriach nabywania praktycznych umiejętności albo formowania osobowości. Pod tym względem występowała wyraźna różnica między Galicją, gdzie program szkolny oferował przede wszystkim wychowanie humanistyczne, a pozostałymi zaborami, zwłaszcza pruskim, gdzie ściślejsze były związki między edukacją a gospodarką.

EN

Many authors claim that regional differences in average student achievements in Poland are partly determined by the cultural factors and cannot be fully explained by uneven spending on education or by reproduction of human capital between generations. The aim of this article is to better understand this phenomenon by studying the institutional aspects of Poland’s education system during its formation back in the 19th century, when Poland remained partitioned between the three empires: Prussian, Russian, and Austrian. It turns out that one fundamental difference between the early education system under the Austrian, Russian, and Prussian rule may concern the degree of social acceptance of the school, teacher status, and the role of education as a lever of social advancement. Another important factor is the perception of educational goals either in terms of acquisition of practical skills, or of personal formation. In this respect, there was a clear difference between Galicia (Austrian partition), where the curriculum was focused on the humanities, and other partitions (particularly Prussia), where schools were more linked to the economy.

Keywords

PL

osiągnięcia edukacyjne; zróżnicowanie regionalne; zabory; norma społeczna

EN

educational achievement; regional differences; historical partitions; social norms

• Publisher: University of Warsaw - Centre for European Regional and Local Studies (EUROREG) and Regional Studies Association - Polish Section
• Journal: Studia Regionalne i Lokalne
• Year: 2017
• Issue: 2(68)
• Pages: 5-29

Contributors

author

Mikołaj Herbst

• Uniwersytet Warszawski, Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych (EUROREG)
• Instytut Badań Edukacyjnych

author

Anna Kaliszewska

• Uniwersytet Warszawski, Instytut Historyczny, Zakład Historii Nowożytnej

References

• Akerlof G.A., Kranton R.E., 2002, „Identity and schooling. Some lessons for the economics of education”, Journal of Economic Literature, t. 40, nr 4, s. 1167–1201.
• Banach A.K., 1997, Młodzież chłopska na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1860/61–1917/18, Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Becker S.O. i in., 2016, „The empire is dead, long live the empire! Long-run persistence of trust and corruption in the bureaucracy”, The Economic Journal, t. 126, nr 590, s. 40–74.
• Biernacka M., 1984, Oświata w rozwoju kulturowym polskiej wsi, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Bisin A., Verdier T., 2001, „The economics of cultural transmission and the dynamics of preferences”, Journal of Economic Theory, t. 97, nr 2, s. 298–319.
• Borzyszkowski J., 1986, Inteligencja polska w Prusach Zachodnich: 1848–1920, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
• Bujak F., 1903, Żmiąca, wieś powiatu limanowskiego: stosunki gospodarcze i społeczne, Kraków: G. Gebethner i Spółka.
• Bukowski P., 2015, Identity as a Determinant of Institutional Persistence: Lessons from the Partitions of Poland, BEHL Working Paper Series, Berkeley Economic History Laboratory.
• Chauvel L., 1999, „Existe-t-il un modèle européen de structure sociale?”, Revue de l’OFCE, t. 71, nr 1, s. 281–298.
• Chrobaczyński J., Kruczek W., 2004, Nauczyciele małopolscy. Portret zbiorowy 1939–45, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
• Coleman J., 1961, The Adolescent Society: The Social Life of the Teenager and Its Impact on Education, New York: The Free Press.
• Cvrcek T., Zajicek M., 2013, School, What Is It Good For? Useful Human Capital and the History of Public Education in Central Europe, National Bureau of Economic Research Working Paper Series, nr 19690.
• Cywiński B., 1981, ...Potęgą jest i basta, Warszawa: Wydawnictwo Krąg. Czapiewski K.Ł., Śleszyński P., 2007, „Geografia zróżnicowania wyników egzaminów zewnętrznych”, Egzamin. Biuletyn Badawczy Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, nr 11, s. 52–79.
• Dybiec J. i in. (red.), 2015, Szkolnictwo i oświata w Galicji 1772–1918, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, seria: „Galicja i Jej Dziedzictwo”, t. 22.
• Glaeser E.L., Redlick C., 2009, „Social capital and urban growth”, International Regional Science Review, t. 32, nr 3, s. 264–299.
• Gorzelak G., Jałowiecki B. (red.), 1997, Koniunktura gospodarcza i mobilizacja społeczna w gminach, Warszawa: EUROREG, Uniwersytet Warszawski.
• Guiso L. i in., 2014, Long-term Persistence, Working Papers, Kellogg School of Management, Northwestern University.
• Hanushek E. i in., 2013, Returns to Skills around the World: Evidence from PIAAC. NBER Working Paper, nr 19762.
• Herbst M. 2004, „Zróżnicowanie jakości kapitału ludzkiego w Polsce. Od czego zależą wyniki edukacyjne?”, Studia Regionalne i Lokalne, nr 3, s. 89–104.
• Herbst M., 2012, Edukacja jako czynnik i wynik rozwoju regionalnego. Doświadczenia Polski w perspektywie międzynarodowej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Herbst M., 2015, „Regionalne stopy zwrotu z inwestycji w edukację w kontekście migracji międzyregionalnych”, Studia Regionalne i Lokalne, nr 1, s. 5–22.
• Herbst M., Rivkin S., 2013, „Divergent historical experiences and inequality in academic achievement: The case of Poland”, Journal of Socio-Economics, t. 42, s. 1–12.
• Herczyński J., Herbst M., 2002, Pierwsza odsłona. Społeczne i terytorialne zróżnicowanie wyników sprawdzianu szóstoklasistów i egzaminu gimnazjalnego przeprowadzonych wiosną 2002 roku, Warszawa: Klub Obywatelski, Friedrich Naumann Stiftung.
• Homola I., 1981, „Nauczycielstwo krakowskie w okresie autonomii (1867–1914)”, w: R. Czepulis-Rastenis (red.), Inteligencja polska XIX i XX wieku, t. 2, Warszawa: Instytut Historii PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Jakubowski M., 2007, „Wpływ czynników ekonomicznych na wyniki egzaminów zewnętrznych”, Egzamin. Biuletyn Badawczy Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, nr 11, s. 24–51.
• Kmiecik Z., 1969, Ruch oświatowy na wsi. Królestwo Polskie 1905–1914, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Korzeniowska W., 2004, Edukacja i wychowanie różnych warstw społecznych na ziemiach polskich: od drugiej połowy wieku XIX do roku 1918, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• KPRM, 2009, Polska, 2030. Wyzwania rozwojowe, Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów.
• Kramarz H., 1987, Nauczyciele gimnazjalni Galicji: 1867–1914. Studium historyczno--socjologiczne, Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP.
• Kucha R., 1982, Oświata elementarna w Królestwie Polskim w latach 1864–1914, Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza.
• Kurdybacha Ł. (red.), 1968, Historia wychowania, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Massalski A., 1999, „Młodzież pochodzenia chłopskiego w gimnazjach klasycznych męskich w Królestwie Polskim w latach 1864–1905”, w: M. Meducka (red.), Wokół „Syzyfowych prac” (Problemy edukacji wiejskiej w Polsce w XIX i XX wieku), Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe.
• Michalski S. (red.), 1982, Dzieje szkolnictwa i oświaty na wsi polskiej do 1918 r., Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
• Możdżeń S., 2006, Historia wychowania 1795–1918, Sandomierz: Wydawnictwo Stachurski.
• MRR, 2009, Rozwój regionalny w Polsce. Raport 2009, Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego RP.
• OECD, 2010, Education at a Glance: OECD Indicators, Paris: OECD Publishing.
• Patacchini E., Zenou Y., 2011, „Neighborhood effects and parental involvement in the intergenerational transmission of education”, Journal of Regional Science, t. 51, nr 5, s. 987–1013.
• Pobóg-Malinowski W., 1956, Najnowsza historia polityczna Polski, t. 2, Londyn: Gryf Printers.
• Puszka A., 1999,Nauczyciele historii i geografii państwowych szkół średnich w Galicji w okresie autonomii (1868–1914), Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
• Putnam R. i in., 1993, Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy, Princeton: Princeton University Press.
• Simpser A., 2013, „The intergenerational persistence of attitudes toward corruption”, SSRN, http://ssrn.com/abstract=2241295 lub http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2241295 (dostęp: 12.11.2016).
• Smołalski A., 1996, Struktura zawodowa nauczycielstwa w Polsce do 1939 r., Opole: Uniwersytet Opolski.
• Sobotka A., 2016, Przestrzenne zróżnicowanie wyników egzaminów zewnętrznych w latach 2002–2013, Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.
• Steele C.M., Aronson J., 1995, „Stereotype threat and the intellectual test performance of African Americans”, Journal of Personality and Social Psychology, t. 69, nr 5, s. 797–811.
• Stinia M., 2010, „Rola społeczeństwa galicyjskiego jako organizatora średniego szkolnictwa prywatnego w okresie autonomii”, w: K. Jakubiak, T. Maliszewski (red.), Z dziejów polskiej kultury i oświaty od średniowiecza do początków XX wieku, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Szymański L., 1983, Zarys polityki caratu wobec szkolnictwa ogólnokształcącego w Królestwie Polskim w latach 1815–1915, Wrocław: Akademia Wychowania Fizycznego.
• Śleszyński P., 2003, Uwarunkowania zróżnicowań przestrzennych wyników egzaminu gimnazjalnego w 2002 r., Raport IGiPZ PAN.
• Śleszyński P., 2004, „Ekonomiczne uwarunkowania wyników sprawdzianu szóstoklasistów i egzaminu gimnazjalnego przeprowadzonych w latach 2002–2004”, Egzamin. Biuletyn Badawczy Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, nr 2, s. 38–40.
• Truchim S., 1967–1968, Historia szkolnictwa i oświaty polskiej w Wielkim Księstwie Poznańskim, 1815–1915, t. 1 i 2, Łódź, Wrocław: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Trzebiatowski K., 1970, Szkolnictwo powszechne w Polsce w latach 1918–1932, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
• Wroczyński R., 1980, Dzieje oświaty polskiej 1795–1945, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Identifiers

DOI

10.7366/150949956801