Wybrane problemy konstytucyjnej zasady niezawisłości sędziowskiej

• Authors: Kania Agnieszka

Title variants

EN

Selected problems of the constitutional principle of judicial independence

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wybranych problemów dotyczących zasady niezawisłości sędziowskiej. Nie podejmując się więc kompleksowego omówienia tego zagadnienia, w artykule skupiono się na określonych aspektach przywołanej zasady, by dowieść, że jej prawidłowe funkcjonowanie wymaga znacznie więcej niż tylko zadeklarowania w przepisach normatywnych, nawet o najwyższej randze. Z przeprowadzonych analiz wynika ponadto, że ocena charakteru prawnego zasady niezawisłości sędziowskiej nie powinna być dokonywana na podstawie wybiórczych przepisów konstytucji. Istotną rolę w tym zakresie odgrywają regulacje ustaw zwykłych, a także wypracowane reguły etyki zawodowej pracy sędziego. Należy również zaznaczyć, że całokształt regulacji konstytucyjnych oraz pozakonstytucyjnych przemawia za kompromisowym (mieszanym) ujęciem omawianej zasady, rozpatrywanej jako koniunkcja przyznanych uprawnień i nałożonych na sędziego obowiązków. Na podstawie dokonanych ustaleń można stwierdzić, że dla prawidłowego funkcjonowania zasady niezawisłości istotne okazują się nie tylko realne gwarancje jej istnienia, lecz także konsekwentne ich respektowanie w systemie rządów demokratycznego państwa prawnego. W podjętych rozważaniach zwrócono też uwagę, że niekiedy kierowane wobec sędziów wymagania etyczno-moralne narzucają im wygórowane wymagania odnośnie do cech osobowościowych, które trudno byłoby de facto stwierdzić i ocenić. Dotąd nie wypracowano bowiem obiektywnych kwantyfikatorów, na podstawie których można by następnie dokonać weryfikacji, ustalającej jednoznacznie bądź z dużym stopniem prawdopodobieństwa, że dany sędzia: odznacza się bezstronnością, ma wrażliwe sumienie, wyróżnia się uczciwością, potrafi oddzielić sprawiedliwość od niesprawiedliwości, jest odpowiedzialny za wygłaszane i napisane słowa, a jednocześnie świadomy własnej niezawisłości.

EN

The purpose of this study is to present a selection of issues relating to the principle of judicial independence. Not aspiring to be a comprehensive discussion of the topic, this article focuses on selected aspects of the principle. On the basis of these aspects, it was sought to prove that the proper application of this principle requires much more than its mere declaration in the normative rules of even the highest rank. Furthermore, the result of the analysis carried out is the conclusion that the legal nature of the principle of judicial independence should not be assessed on the basis of selective provisions of the basic law. In this regard, the regulations of ordinary laws, as well as the developed code of judicial conduct, play an important role. The analysis carried out shows that its character should not be assessed on the basis of selective and random provisions of the basic law. A thorough analysis of the entirety of constitutional and extra-constitutional regulations entitles us, in turn, to argue for the compromise (mixed) presentation of the principle, which would allow us to see in it a conjunction of rights granted and duties imposed on a judge. At the same time it should be noted that what proves significant for the proper working of the principle of judicial independence are not only real guarantees of its existence, but also that they be respected consistently in the government system of the democratic rule of law. It is also pointed out that sometimes the ethical and moral requirements on judges impose on them exaggerated personality traits that would de facto be difficult to state and assess, as so far no objective quantifiers have been worked out which would then be a basis that would enable, setting out clearly or with a high degree of probability that the judge is: (i) impartial, (ii) has a sensitive conscience, (iii) stands out for his or her honesty, (iv) can separate justice from injustice, (v) is responsible for his or her spoken and written words and, is, at the same time, (vi) aware of his or her own independence.

Keywords

PL

niezawisłość sędziowska; podział władz; wymiar sprawiedliwości; władza sądownicza

EN

judicial independence; division of authorities; jurisdiction; the judiciary

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Studia Prawa Publicznego
• Year: 2015
• Issue: 3(11)
• Pages: 59-79

Contributors

author

Kania Agnieszka

• Uniwersytet Zielonogórski

References

• Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009.
• Banaszak B., Konstytucyjne i ustawowe uwarunkowania niezawisłości sędziowskiej, „Iustitia” 2014, nr 1.
• Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2008.
• Bereźnicki M., Etyka zawodowa sędziów i prokuratorów, „Prawo i Życie” 1973, nr 5.
• Bielewicz A., Prestiż zawodu sędziego i społeczny wizerunek instytucji wymiaru sprawiedliwości, „Archiwum Kryminologii” 1995, t. 21.
• Brol J., Niezawisłość sędziowska w świetle prawa o ustroju sądów powszechnych, w: Przewodnia rola partii a niezawisłość sędziowska. Materiały z Konferencji Naukowej, Popowo 3–5 listopada 1987, „Biblioteka Sędziowska” 1987, nr 58.
• Czeszejko-Sochacki Z., Prawo do sądu w świetle Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, „Państwo i Prawo” 1997, nr 9.
• Czeszejko-Sochacki Z., Sądownictwo konstytucyjne w Polsce na tle prawnoporównawczym, Warszawa 2003.
• Daniel K., Normatywny i społeczny obraz sędziego, w: Sądy w opinii społeczeństwa polskiego, pod red. M. Boruckiej-Arctowej, K. Pałeckiego, Kraków 2003.
• Dąbrowski S., Granice dopuszczalnej ingerencji władzy wykonawczej i ustawodawczej we władzę sądowniczą, w: Niezależność sądownictwa i zawodów prawniczych jako fundamenty państwa prawa. Wyzwania współczesności, pod red. T. Wardyńskiego, M. Niziołek, Warszawa 2009.
• Dąbrowski S., Władza sądownicza – definicja, funkcja, atrybuty, w: Pozycja ustrojowa sędziego, pod red. R. Piotrowskiego, Warszawa 2015.
• Dymek W., O typ polskiego sędziego, „Głos Sądownictwa” 1930, nr 7–8.
• Ereciński T., Rola rady sądownictwa w państwie demokratycznym, „Przegląd Sądowy” 1994, nr 5.
• Fleszyński K., Rachunek sędziowskiego sumienia, „Głos Sądownictwa” 1938, nr 1.
• Gardocki L., Rozważania I Prezesa SN. Sędziowska etyka i obyczaje, „Rzeczpospolita” 2 IX 2002.
• Garlicki L., Komentarz do art. 178 Konstytucji, w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. 4, Warszawa 2005.
• Garlicki L., Władza sądownicza a nowa konstytucja, „Przegląd Sądowy” 1991, nr 1–2.
• Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2006.
• Giezek J., Okoliczności wpływające na sędziowski wymiar kary, Wrocław 1989.
• Gonera K., Niezależność i niezawisłość sędziowska jako podstawa państwa prawa. Wewnętrzna (intelektualna) niezależność sędziego, w: Niezależność sądownictwa i zawodów prawniczych jako fundamenty państwa prawa. Wyzwania współczesności, pod red. T. Wardyńskiego, M. Niziołek, Warszawa 2009.
• Hauser R., Konstytucyjna zasada niezawisłości sędziowskiej, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2015, nr 1.
• Isermann E., Kwalifikacje sędziowskie i niezawisłość sędziowska, „Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego” 2007, nr 2.
• Jasiakiewicz A., Wzorzec sędziego a odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów, „Studia Iuridica” 2006, nr 46.
• Jońca M., O sędziowskiej niezawisłości, „Iustitia” 2012, nr 4.
• Kaczmarek T., Sędziowski wymiar kary w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w świetle badań ankietowych, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1972.
• Kaczmarczyk K., Wymiar sprawiedliwości, w: System organów państwowych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, pod red. H. Zięby-Załuckiej, Warszawa 2005.
• Kempisty H., Ustrój sądów. Komentarz, Warszawa 1996.
• Kmiecik R., Skrętowicz E., Proces karny. Część ogólna, Kraków 2000.
• Kubiak J., Osobowość sędziego a stosowanie prawa, „Nowe Prawo” 1977, nr 5.
• Lazari-Pawłowska J., O pojęciu typologicznym w humanistyce, w: Logiczna teoria nauki, pod red. T. Pawłowskiego, Warszawa 1966.
• Lernell L., Współczesne zagadnienia polityki kryminalnej. Problemy kryminologiczne i penologiczne, Warszawa 1978.
• Ławniczak A., Pozycja ustrojowa władzy sądowniczej w Konstytucji RP, w: Konstytucyjny model władzy sądowniczej w Polsce – wybrane problemy, pod red. M. Jabłońskiego, S. Jarosz-Żukowskiej, Wrocław 2013.
• Łazarska A., Niezawisłość sędziowska w sprawowaniu urzędu, w: Pozycja ustrojowa sędziego, pod red. R. Piotrowskiego, Warszawa 2015.
• Łętowska E., Łętowski J., Co wynika dla sądów z konstytucyjnej zasady podziału władz, w: Konstytucja i gwarancje jej przestrzegania, w: Konstytucja i gwarancje jej przestrzegania. Księga pamiątkowa ku czci Prof. Janiny Zakrzewskiej, pod red. J. Trzcińskigo, A. Jankiewicza, Warszawa 1996.
• Łętowski J., Miejsce sędziego we współczesnym systemie rządzenia państwem, w: Niezawisłość sędziowska. Materiały konferencji naukowej, zorganizowanej przez Sąd Najwyższy i Instytut Państwa i Prawa PAN w dniu 20 kwietnia 1990 r. w Popowie, pod red. J. Gaja, Warszawa 1990.
• Łętowski J., Słowo końcowe, w: Niezawisłość sędziowska. Materiały konferencji naukowej, zorganizowanej przez Sąd Najwyższy i Instytut Państwa i Prawa PAN w dniu 20 kwietnia 1990 r. w Popowie, pod red. J. Gaja, Warszawa 1990.
• Majcher S., W kwestii tzw. prawotwórstwa sądowego (na przykładzie orzecznictwa SN w sprawach karnych), „Państwo i Prawo” 2004, nr 2.
• Marszał K., Proces karny, Katowice 1997.
• Michalski W., Sędziowie. Próba ujęcia modelowego, „Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego” 1987, nr 26.
• Morawski L., Wykładnia w orzecznictwie sądów – komentarz, Toruń 2002.
• Murzynowski A., Zieliński A., Ustrój wymiaru sprawiedliwości w przyszłej Konstytucji, „Państwo i Prawo” 1992, nr 9.
• Oliwa M., Niezawisłość sędziowska z perspektywy wyzwań współczesnej cywilizacji (zagadnienia wybrane), „Studia z Zakresu Nauk Prawnoustrojowych” 2013, t. 3.
• Oniszczuk J., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, Kraków 2000.
• Peyrefitte A., Wymiar sprawiedliwości. Między ideałem a rzeczywistością, tłum. J.M. Padlewska, Warszawa 1987.
• Piasecki K., Niezawisłość sędziowska – uwarunkowania i zagrożenia, w: Niezawisłość sędziowska. Materiały konferencji naukowej, zorganizowanej przez Sąd Najwyższy i Instytut Państwa i Prawa PAN w dniu 20 kwietnia 1990 r. w Popowie, pod red. J. Gaja, Warszawa 1990.
• Piasecki K., Organizacja wymiaru sprawiedliwości w Polsce, Kraków 2005, s. 36 i n.; K. Gajda-Roszczynialska, O niezależności władzy sądowniczej?, „Iustitia” 2013, nr 4.
• Pikus S., Niezawisłość sędziego kościelnego, Lublin–Sandomierz 2009.
• Piotrowski R., Sędziowie a władza wykonawcza. Wybrane zagadnienia konstytucyjne, „Studia Iuridica” 2008, t. 48.
• Pułło A., Podział władzy. Aktualne problemy w doktrynie, prawie i współczesnej dyskusji konstytucyjnej w Polsce, „Przegląd Sejmowy” 1993, nr 3.
• Rek T., O roli i zadaniach sądów powszechnych w walce o utrwalenie ludowej praworządności, „Nowe Prawo” 1951, nr 9.
• Rodzynkiewicz M., Wróbel W., Środowiskowe opinie o reformie prawa karnego, „Państwo i Prawo” 1990, nr 12.
• Rogalski M., Niezawisłość sędziowska w postępowaniu karnym, Lublin 2000.
• Romer M.T., Etyka sędziego, w: Etyka prawnika. Etyka nauczyciela zawodu prawniczego. Konferencja Wydziału Prawa i Administracji UW, 23 lutego 2001, pod red. E. Łojko, Warszawa 2002.
• Rzepliński A., Sądownictwo w Polsce Ludowej. Między dyspozycyjnością a niezawisłością, Warszawa 1988.
• Rzepliński A., Zasada niezawisłości sądów i jej ustawowa aplikacja w Rzeczypospolitej Polskiej, w: Prawa człowieka w społeczeństwie obywatelskim, pod red. A. Rzeplińskiego, Warszawa 1993.
• Sagan S., Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2003.
• Sanetra W., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP w orzecznictwie Sądu Najwyższego, w: Bezpośrednie stosowanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, pod red. K. Działochy, Warszawa 2005.
• Sanetra W., Kilka refleksji na temat niezawisłości sędziów, w: Pozycja ustrojowa sędziego, pod red. R. Piotrowskiego, Warszawa 2015.
• Sanetra W., Swoboda decyzji sędziowskiej z perspektywy Sądu Najwyższego, „Przegląd Sądowy” 2008, nr 11–12.
• Sarnecki P., Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2008.
• Sarnecki P., Władza sądownicza w Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., „Rejent” 1997, nr 5.
• Sawicki W., O suwerenną władzę sądową w Rosji, „Państwo i Prawo” 1994, nr 3.
• Schmidt-Assmann E., Der Rechtsstaat, w: Handbuch des Staatsrecht der Bundesrepublik Deutschland, Bd. 1: Grundlagen von Staat und Verfassung, hrsg. von J. Isensee, P. Kirchhof, Heidelberg 1987.
• Shetreet S., Uwagi do projektu Międzynarodowych Standardów Niezawisłości Sędziowskiej: innowacyjne koncepcje i próba osiągnięcia konsensusu w warunkach prawnej kultury różnorodności, w: Niezależność sądownictwa i zawodów prawniczych jako fundamenty państwa prawa. Wyzwania współczesności, pod red. T. Wardyńskiego, M. Niziołek, Warszawa 2009.
• Skrzydło W., Konstytucyjne zasady ustroju, Kraków 1999.
• Skrzydło W., Grabowska S., Grabowski R. (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz encyklopedyczny, Warszawa 2009.
• Sobczak J., Niezawisłość sędziowska i niezależność sądów i trybunałów a zasa dy tw orzenia okręgów sądowych (między pluralizmem a partykularyzmem interesów sądowych), w: Instytucjonalne gwarancje zasady pluralizmu politycznego w Polsce na tle standardów europejskich, pod red. M. Paździora, B. Szmulika, Lublin 2014.
• Sokolewicz W., Podział władz – idea polityczna czy zasada prawna, w: Prawo w okresie przemian ustrojowych w Polsce, Warszawa 1995.
• Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 1997.
• Smoczyński M., Z badań nad zawodem sędziego, „Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego” 1983, nr 16.
• Smoktunowicz E., Niezawisłość sędziowska, w: Wielka Encyklopedia Prawa, pod red. B. Hołysta, Warszawa 2005.
• Stepaniuk M., Etyka zawodów prawniczych i paremie łacińskie. Testy, pytania, odpowiedzi, Warszawa 2010.
• Stępień-Załucka B., Niezawisłość sądownictwa a niezależność sądów i niezawisłość sędziów, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Przegląd Prawa i Administracji” 2011, t. 85.
• Szałowski R., Zasady ustroju sądów i trybunałów Rzeczypospolitej Polskiej, Łódź 2009.
• Szarycz J., Sędziowie i sądy w Polsce w latach 1918–1988, Warszawa 1988.
• Szerer M., Karanie a humanizm, Warszawa 1964.
• Tokarczyk R., Etyka prawnicza, Warszawa 2006.
• Uitz R., Rozważania na temat postaw niezawisłości sędziowskiej oraz dalsze uwagi o statusie konstytucyjnym prokuratorów, w: Niezależność sądownictwa i zawodów prawniczych jako fundamenty państwa prawa. Wyzwania współczesności, pod red. T. Wardyńskiego, M. Niziołek, Warszawa 2009.
• Waltoś S., Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 2003.
• Wasilewski A., Władza sądownicza w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, „Państwo i Prawo” 1998, nr 7.
• Waszczyński J., Ustrój organów ochrony prawnej w zarysie, Łódź 1971.
• Wędrychowska E.L., Wędrychowski M.P., Pojęcie „niezawisłość sędziowska” w polskim procesie karnym jako element zasady uczciwego procesu, „Studia Iuridica” 1997, nr 33.
• Włodyka S., Ustrój organów ochrony prawnej, Warszawa 1975.
• Wronkowska S., Zieliński M., Ziembiński Z., Zasady prawa. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1974.
• Wróblewski B., Sprawność i prawnicza kultura umysłowa sędziów karnych, Wilno 1939.
• Zoll A., Związanie sędziego ustawą. Konstytucja i gwarancje jej przestrzegania, w: Konstytucja i gwarancje jej przestrzegania. Księga pamiątkowa ku czci Prof. Janiny Zakrzewskiej, pod red. J. Trzcińskigo, A. Jankiewicza, Warszawa 1996.
• Zubik M., Konstytucja III RP w tezach orzeczniczych Trybunału Konstytucyjnego i wybranych sądów, Warszawa 2008.
• Żurawik A., Ustrój sądownictwa w Polsce, Warszawa 2013.

Notes

PL

I. Artykuły

EN

I. Papers

Identifiers

DOI

10.14746/spp.2015.3.11.3