Zmiany pokrycia terenu w polskich Karpatach na przełomie XX i XXI w. a poziom rozwoju lokalnego

• Authors: Dorocki Sławomir , Kroczak Rafał , Bryndal Tomasz

Title variants

EN

Changes in the Land Cover in the Polish Carpathians at the Turn of the 20th and 21st Century in Relation to Local Development Level

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W niniejszym artykule ukazano zależności pomiędzy zmianami pokrycia terenu a poziomem rozwoju lokalnego w polskich Karpatach. Badania prowadzono w jednostkach administracyjnych (miasta i wsie). Zmiany w pokryciu terenu analizowano na podstawie danych z bazy Corine Land Cover z lat 1990–2012, korzystając z autorskiego wskaźnika: zmian struktury pokrycia terenu (LC). Poziomu rozwoju lokalnego określono na podstawie danych statystycznych pochodzących z bazy danych lokalnych GUS (gęstość zaludnienia, wielkość budownictwa mieszkaniowego oraz liczba podmiotów gospodarczych). Na ich podstawie obliczono syntetyczny wskaźnik rozwoju społeczno-gospodarczego (LD). W celu określenia zależności pomiędzy zmianami pokrycia terenu a poziomem rozwoju lokalnego wykorzystano modele mieszane (mixed model). W pierwszym modelu za wartość y(LD) przyjęto obliczony indeks lokalnego rozwoju. W drugim modelu za wartość y(LC) przyjęto zmiany struktury pokrycia terenu. W pierwszym modelu jako zmienne wykorzystano wskaźniki obrazujące rozwój lokalny w 2011 r. W drugim modelu zmiennymi były wielkości zmiany udziału pokrycia terenu w latach 1990–2012 w poszczególnych klasach. Uzyskane wyniki wykazały wzrost udziału obszarów o luźnej zabudowie, co świadczy o procesach suburbanizacji oraz naporze inwestycyjnym – głównie na obszarach podmiejskich i atrakcyjnych turystycznie. Znaczące zmiany pokrycia terenu zidentyfikowane w obszarach atrakcyjnych turystycznie były związane z rozwojem infrastruktury turystycznej oraz zanikiem funkcji rolniczych tych miejscowości.

EN

In the paper the relations between land cover changes and the level of local development in the Polish Carpathians were analysed. The analyses were carried out based on administrative units (towns and villages) and data of land cover from 1990–2012 were used. In order to detect the dominant land cover changes in the period analysed, the land cover change indicator (LC) was developed. In order to rate the level of local development, local statistical data, collected by the Central Statistical Office in Poland database were used. On the basis of the data, a synthetic indicator of socio-economic development (LD) was calculated. To calculate the indicator, the following were used: population density, the number of newly built flats/houses, and the number of business companies. In order to build a model that would show the relations between the local development and changes in land cover, a mixed model was constructed. Two options were checked in the analysis. In the first model, the value of y(LD) was assumed by the calculated indicator of local development. In the second model, y(LC) value was described by calculating the land cover changes indicator. In the first case, indicators showing local development in 2011 were used as variables. In the second case, the variables were the changes of the land cover (1990–2012) in each of the classes. The analyses carried out show an increase in the share of discontinuous urban areas, which indicates suburbanisation processes and local developers (investment) pressure – mainly in suburban and areas attractive for tourist. Significant changes in land cover, identified in the areas attractive for tourists, were related to the development of tourist infrastructure and the disappearance of agricultural functions.

Keywords

PL

Karpaty; pokrycie terenu; Polska; rozwój lokalny

EN

Carpathian Mountains; land cover; local development; Poland

• Publisher: Instytut Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
• Journal: Przedsiębiorczość - Edukacja
• Year: 2019
• Volume: 15
• Issue: 1. Rola przedsiębiorczości w rozwoju społeczno-gospodarczym
• Pages: 214-229

Contributors

author

Dorocki Sławomir

• Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Instytut Geografii, Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Poland

author

Kroczak Rafał

• Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Instytut Geografii, Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Poland

author

Bryndal Tomasz

• Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej Instytut Geografii Zakład Geografii Fizycznej

References

• Andrews, D., Sánchez, A.C., Johansson, A. (2011). Housing Markets and Structural Policies in OECD countries. OECD Economics Department Working Papers, 836. doi: 10.1787/5kgk8t2k9vf3-en
• Bański, J., (2002). Geografia wsi – nowa dyscyplina badawcza polskiej geografii. Przegląd Geograficzny, 74(3), 367–379.
• Bański, J., (2003). Współczesne i przyszłe zmiany w strukturze przestrzennej obszarów wiejskich – wybrane zagadnienia. Studia Obszarów Wiejskich, 4, 11–25.
• Bański, J., Stola, W. (2002). Przemiany struktury przestrzennej i funkcjonalnej obszarów wiejskich w Polsce. Studia Obszarów Wiejskich, 3.
• Baranowski, M., Ciołkosz, A. (1997). Opracowanie bazy danych „pokrycie terenu Polski”. Prace Instytutu Geodezji i Kartografii, 44(95), 7–25.
• Bielecka, E., Ciołkosz, A., (2004). Metodyczne i realizacyjne aspekty aktualizacji bazy Corine Land Cover, Prace Instytutu Geodezji i Kartografii, 50(108), 73–92.
• Bossard, M., Feranec, J., Otahel, J. (2000). CORINE land cover technical guide: Addendum 2000. European Environment Agency, 1–105.
• Brzosko-Sermak, A., Dorocki, S. (2018). Znaczenie turystyki w rozwoju Krynicy-Zdroju. Przedsiębiorczość – Edukacja, 14, 313–328. DOI: 10.24917/20833296.14.23
• Bucała, A. (2014). The impact of human activities on land use and land cover changes and environmental processes in the Gorce Mountains (Western Polish Carpathians) in the past 50 years. Journal of Environmental Management, 138, 4–14. doi:10.1016/j.jenvman.2014.01.036
• Bucała, A., Starkel L. (2012). Wpływ gwałtownych i powolnych zmian użytkowania ziemi na przekształcenia środowiska polskich Karpat. Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy, 29, 111–117.
• CORINE Land Cover. Technical Guide (1994). Brussels: Office for Official Publications of European Commision.
• Čuka, P., Dorocki, S., Rachwał, T., Rettinger, R. (2015). Development of ski infrastructure as a factor of local development vs. environmental sustainability: the case of Krynica-Zdroj (Poland). 15th International Multidisciplinary Scientific GeoConference SGEM 2015, SGEM2015 Conference Proceedings, book 5, vol. 3, 189–196. doi: 10.5593/SGEM2015/B53/S21.024
• Czyż, T. (2012). Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego Polski w ujęciu subregionalnym. Przegląd Geograficzny, 84(2), 219–236.
• Dorocki, S. (2008). Kultura w aspekcie badań geograficznych. W: A. Pankowicz, J. Rokicki, P. Plichta (red.), Tożsamość kulturoznawstwa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 283–288.
• Dorocki, S. (2011). Wpływ kryzysu gospodarczego na przemiany struktur regionalnych Francji. Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 17, 67–86. doi:10.24917/339
• Dorocki, S. (2016). Wykorzystanie i stan infrastruktury narciarskiej w gminie Krynica-Zdrój w świetle badań ankietowych. Wyniki badań pilotażowych. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica, 10, 171–187.
• Dorocki, S., Brzegowy, P. (2015). Intensyfikacja usług uzdrowiskowych w Polsce po okresie transformacji systemowej. Przedsiębiorczość – Edukacja, 11, 165–176.
• Dorocki, S., Brzegowy, P. (2014). Ski and spa tourism as local development strategy – the case of Krynica- Zdrój (Poland). Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Geographica, 5, 88–116. doi:10.24917/1665
• Dorocki, S., Raźniak, P., Obirek, D. (2014). Rozwój infrastruktury narciarskiej w Polsce i na terenie Podhala w świetle badań ankietowych. Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 28, 59–77. doi:10.24917/1833
• Dorocki, S., Struś, P. (2017). Przestrzenne zróżnicowanie dynamiki rozwoju lokalnego w Małopolsce na podstawie wybranych cech społeczno-gospodarczych. Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 31(2), 7–25. doi:10.24917/20801653.312.1
• Foryś, I. (2011). Społeczno-gospodarcze determinanty rozwoju rynku mieszkaniowego w Polsce: ujęcie ilościowe. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Górz, B., (2003). Społeczeństwo i gospodarka Podhala w okresie transformacji. Kraków: Wydawnictwo Akademii Pedagogicznej.
• Grum, B., Temeljotov-Salaj, A. (2010). Pričakovanja potencialnih pridobiteljev stanovanjskih nepremičninskih pravic v republiki sloveniji glede na njihov spol, starost, izobrazbo in zaposlenost. Geodetskivestnik, 54(3), 501–516.
• Harańczyk, A. (2015). Przemiany w użytkowaniu gruntów w miastach wojewódzkich w latach 2010 i 2014. Studia Miejskie, 18, 131–146.
• Jensen, C. (2018). The employment impact of Poland’s special economic zones policy. Regional Studies, 52(7), 877–889.
• Kaim, D., (2009). Zmiany pokrycia terenu na pograniczu polsko-słowackim na przykładzie Małych Pienin. Przegląd Geograficzny, 81(1), 93–105.
• Kilar, W., Kurek, S., Osuch, W., Świętek, A., Rachwał, T. (2016). Koncepcja oceny i kształtowania postaw przedsiębiorczych na podstawie narzędzi wypracowanych w ramach projektu RLG. Przedsiębiorczość – Edukacja, 12, 426–443. doi:10.24917/3173
• Kozak, J., (2005). Zmiany powierzchni lasów w Karpatach polskich na tle innych gór świata. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Kroczak, R., Fidelus-Orzechowska, J., Bucała-Hrabia, A., Bryndal, T. (2018). Land use and land cover changes in small Carpathian catchments between the mid-19th and early 21st centuries and their record on the land surface. Journal of Mountain Science, 15(12). doi: 10.1007/s11629-018-5095-y
• Kukliński, A., (2007). Polska przestrzeń w perspektywie długiego trwania W: P. Jakubowska, A. Kukliński, P. Żuber (red.), Problematyka przyszłości regionów. W poszukiwaniu nowego paradygmatu. Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 236–243.
• Mach, Ł., (2012). Determinanty ekonomiczno-gospodarcze oraz ich wpływ na rozwój rynku nieruchomości mieszkaniowych. Ekonometria, 4(38), 106–116.
• Maslow, A.H. (1987). Motivation and Personality, London: Longman.
• Matyka, M. (2012). Analiza regionalnego zróżnicowania zmian w użytkowaniu gruntów w Polsce. Polish Journal of Agronomy, 10, 16–20.
• Mika, M., (2012). Kierunki i cechy rozwoju drugich domów w polskich Karpatach w świetle stanu badań. Czasopismo Geograficzne, 83(1–2), 63–79.
• Mika, M., Faracik, R. (2008). Second homes as a factor of the transformation of rural areas in the Polish Carpathians. Folia Geographica, 12, 245–255.
• Plit, J. (2016). Krajobrazy kulturowe Polski i ich przemiany. Prace Geograficzne, 253.
• Poławski, Z. F. (2009). Zmiany użytkowania ziemi w Polsce w ostatnich dwóch stuleciach. Teledetekcja Środowiskowa, 42, 69–82.
• Ptaszycka-Jackowska, D. (2007). Gospodarowanie przestrzenią turystyczną w polskich Karpatach. Prace Geograficzne, 117, 99–112.
• Rachwał, T. (2010). Struktura przestrzenna i działowa przemysłu Polski na tle Unii Europejskiej w dwudziestolecie rozpoczęcia procesów transformacji systemowej. Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 16, 105–124. doi:10.24917/362
• Rachwał, T. (2011). Wpływ kryzysu na zmiany produkcji przemysłowej w Polsce. Prace Komisji Geografii Przemysłu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, 17, 99–113.
• Serafin, P. (2016). Rozlewanie się miast na przykładzie Nowego Sącza w województwie małopolskim. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, 443, 204–219.
• Sikora, J. (2012). Analiza zmian struktury użytkowania gruntów w gminach o charakterze turystycznym województwa małopolskiego. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 3(4), 99–108.
• Soja, M. (2008). Cykle rozwoju ludności Karpat polskich w XIX i XX wieku. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ.
• Solon, J., Borzyszkowski, J., Bidłasik, M., Richling, A., Badora, K., Balon, J., Jodłowski, M. (2018). Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica, 91(2), 143–170. doi: 10.7163/GPol.0115
• Sołtys, J., Dorocki, S. (2016). Wskaźnik przedsiębiorczości w jednostkach terytorialnych Polski – zróżnicowanie w czasie i przestrzeni. Przedsiębiorczość – Edukacja, 12, 18–35. doi: 10.24917/3134
• Sroka, W. (2014). Struktura oraz intensywność użytkowania gruntów rolnych w miastach i na obszarach podmiejskich. Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 16(6), 449–455.
• Szymańska, D., Grzelak-Kostulska, E., Hołowiecka, B., (2006). Zmiany powierzchni i gęstości zaludnienia miast Polski w latach 1960–2003. W: J. Słodczyk, E. Szafranek (red.), Kierunki przekształceń struktury gospodarczej i społeczno-demograficznej miast. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 341–353.
• Trzepacz, P. (2011). Kierunki zmian zagospodarowania przestrzeni w Karpatach polskich na przełomie XX i XXI wieku. W: A. Ciołkosz, C. Guzik, M. Luc, P. Trzepacz (red.), Zmiany użytkowania ziemi w Karpatach polskich w okresie 1988–2006. Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, 113–120.
• Warszyńska, J. (red.). (1996). Karpaty polskie, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Witakowski, P. (red.) (2007). Raport 2006 o naprawie sytuacji mieszkaniowej. Praca zespołowa wykonana w trybie społecznym, Warszawa. Pozyskano z: https://fio.org.pl/images/dodatki/20070516_ mieszk_rap2006.pdf
• Wolski, R., Załęczna, M. (2007). Mieszkanie jako alternatywna inwestycja. Studia i Materiały Towarzystwa Naukowego Nieruchomości. Rynek nieruchomości – analizy, modelowanie, inwestowanie, 15(3–4), 105–119.
• Zarzycki, J., Korzeniak, J. (2013). Łąki w polskich Karpatach – stan aktualny, zmiany i możliwości ich zachowania. Roczniki Bieszczadzkie, 21, 18–34.
• Zegar, J.S. (2012). Rola drobnych gospodarstw rolnych w procesie społecznie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Problemy Drobnych Gospodarstw Rolnych, 1, 129–148.
• Ziemiańczyk, U. (2010). Ocena poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego gmin wiejskich w województwie małopolskim. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 14, 31–40.
• Zioło, Z. (2007). Rola przedsiębiorczości w aktywizacji gospodarczej – zarys modelu. Przedsiębiorczość – Edukacja, 3, 10–17. doi:10.24917/604