Zabytkowe wyposażenie śląskich rezydencji w latach 1945-1949 w świetle polskich materiałów archiwalnych

• Authors: Merta-Staszczak Adriana

Title variants

EN

Historic equipment of Silesian residences in 1945-1949 in the light of Polish archival materials

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Pierwsze lata powojenne były okresem kluczowym w odzyskiwaniu wywożonych podczas okupacji i rozproszonych po całym regionie dóbr kultury z kolekcji prywatnych, muzealnych oraz kościelnych. W warunkach odbudowy państwa i ustanawiania nowych, polskich struktur administracyjnych w sprawy kultury oraz dziedzictwa narodowego zaangażowane było niewielkie środowisko złożone m.in. z historyków, muzealników i konserwatorów zabytków, ale również zwykłych urzędników. Grupie tej brakowało zarówno środków finansowych, jak i zasobów ludzkich, dlatego jej działania miały bardzo ograniczone rozmiary. Skupiały się przeważnie wokół miast powiatowych, muzeów regionalnych oraz zabytków uważanych za najcenniejsze i najważniejsze. Chociaż wkład uczestników tych poszukiwań w zabezpieczenie zabytków ruchomych był niezwykle ważny, często nie docierali oni do zlokalizowanych daleko od ośrodków miejskich zespołów zamkowych, dworskich i pałacowych lub przybywali zbyt późno, aby ocalić czasowo zmagazynowane tam zbiory. Przez kolejne lata po 1945 roku w wielu majątkach stacjonowały wojska radzieckie, które prowadziły regularny wywóz rezydencjonalnego wyposażenia lub niszczyły go przed swoim wyjazdem. Dopóki jednak te miejsca znajdowały się w administracji sowieckiej, polscy urzędnicy nie mogli oszacować skali tych zniszczeń. Opuszczone przez dawnych właścicieli i niepilnowane rezydencje były też przeszukiwane i rabowane przez szabrowników i wandali, a znajdujące się w nich mienie najczęściej bezpowrotnie ginęło.

EN

The first post-war years were a key period in the recovery of private, museum and church cultural property collections that were taken away during the occupation and scattered throughout the region. In the context of the state reconstruction and building new Polish administrative structures, a small group of people was involved in issues of culture and national heritage, including historians, museum workers, and conservators, as well as ordinary officials. The group lacked both financial and human resources, so its activities were very limited in scale. They mainly focused on district towns, regional museums and monuments considered as the most valuable and most important. Although the contribution of people engaged in this search to the protection of movable monuments was extremely important, they often did not reach castles, palaces and manors located far from the urban centres or arrived too late to save collections stored there temporarily. After 1945, in many estates, Soviet troops were stationed, which systematically carried the residential equipment away or destroyed it before leaving. However, until these sites were under the Soviet administration, Polish officials could not estimate the scale of damages. Abandoned by former owners and unmanaged residences were also searched and robbed by looters and vandals, and the property located there was usually lost forever.

Keywords

PL

dziedzictwo kulturowe; zabytki ruchome; zabytkowe nieruchomości; rezydencje; rewindykacja; Dolny Śląsk

EN

cultural heritage; movable monuments; historic real estate; residences; revindication; Lower Silesia

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2018
• Issue: 2
• Pages: 133-155

Dates

published

2018

Contributors

author

Merta-Staszczak Adriana

• Studium Nauk Humanistycznych i Społecznych; Politechnika Wrocławska
• Department of Humanities and Social Sciences; Wrocław University of Science and Technology

References

• Baraniecki J., Górniak M.R., Relacje i wspomnienia osadników rejonu gminy Kotla, Kotla-Lubin 2012.
• Karecka L.M., Akcja rewindykacyjna w latach 1945-1950: spór o terminologię czy o istotę rzeczy, „Ochrona Zabytków” 2002, nr 3/4.
• Kieszkowski W., Składnica muzealna Paulinum i rewindykacja zabytków na Dolnym Śląsku, [w:] Gieysztor A. (red), Pamiętnik Związku Historyków Sztuki i Kultury, t. 1, Warszawa 1948.
• Kowalski W., Restytucja dóbr kultury utraconych przez Polskę w okresie II wojny światowej, „Cenne, bezcenne, utracone” 2011, nr 4 (69).
• Kowalski W., Tytuł prawny Polski do zabytków wywiezionych z Wrocławia pod koniec i po zakończeniu II wojny światowej, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 2012, nr 3440, „Przegląd Prawa i Administracji”, t. 88.
• Kudelski J., Rewindykacja dóbr kultury na Dolnym Śląsku, „Kwartalnik Historyczny” 2016, nr 1.
• Matelski D., Starania o restytucję poloników z Rosji w latach Trzeciej Rzeczpospolitej, „Przegląd Nauk Historycznych” 2003, nr 1 (3).
• Pruszyński J., Prawo do dziedzictwa kultury a własność dzieł sztuki i zabytków, „Przegląd Zachodni” 2006, nr 2.
• Przyłęcki M., Zniszczenia wojenne i odbudowa zabytków Dolnego Śląska, „Dolny Śląsk” 1996, nr 2.
• Sawicka J., Abramowicz Z., Osiecznica. Dzieje zielonej gminy, Suwałki 2010.
• Zaremba M., Wielka Trwoga. Polska 1944-1947, Kraków 2012.
• Dekret z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich.
• Odzyskiwanie utraconych dzieł sztuki. Informacja o wynikach kontroli, NIK 2016.
• Zarządzenie Ministra Oświaty z dnia 9 lipca 1945 r. w sprawie przejęcia księgozbiorów podworskich od pełnomocników do spraw reformy rolnej.
• Wojenne straty bibliotek. Czy wszystkie bezpowrotnie?, „Cenne, bezcenne, utracone” 1997, nr 6, http://old.nimoz.pl/pl/wydawnictwa/wydawnictwa-nimoz/cenne-bezcenne-utracone-1/cenne-bezcenne-utracone-archiwum/1997/nr-61997/wojenne-straty-bibliotek-czy-wszystkie-bezpowrotnie [data dostępu: 08.01.2018].

Identifiers

ISSN

0029-8247