Język a struktury wiedzy w umyśle (teoria schematów poznawczych w opisie semantycznym)

• Authors: Filar Dorota , Głaz Adam
• Languages of publication: PL

Abstracts

Autorzy rozpatrują problem granic interpretacji lingwistycznej w kontekście kluczowych dla językoznawstwa pytań o relację między poznaniem – wiedzą – językiem – kulturą. Wskazując autonomiczne i nieautonomiczne stanowiska badawcze opowiadają się za ujęciem holistycznym, wykorzystującym zintegrowaną wiedzę interpretatora. W opisie struktur wiedzy skorelowanych z jednostkami języka odwołują się do szeroko rozumianego terminu schemat poznawczy, odnosząc go zarówno do sensorycznego, jak i do kulturowego poziomu poznania; wykorzystują tu przede wszystkim koncepcję schematów kulturowych Farzada Sharifiana. Uznają przy tym język za element kultury, zgodnie z założeniami leżącymi u podstaw badań nad językowym obrazem świata.

EN

The article deals with the problem of boundaries of linguistic interpretation in the context of the relationship between cognition, knowledge, language and culture. Linguistic inquiry is treated as a continuum in the sense that an autonomous description of language is integrated with a holistic approach, which embraces the interpreter’s broad body of knowledge. In the proposed description of knowledge structures that are correlated with units of language, reference is made to cognitive schemas, operating at both the sensory and the cultural level of cognition, with Farzad Sharifian’s cultural schemas being used for the purpose. Thus, in concord with the assumptions underlying research on linguistic worldview, language is treated as an aspect of culture.

Keywords

PL

semantyka; schemat poznawczy; schemat kulturowy; językowy obraz świata

EN

semantics; cognitive schema; cultural schema; linguistic worldview

• Publisher: Polskie Towarzystwo Językoznawcze; UNIVERSITAS Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych; Wydawnictwo LEXIS
• Journal: Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego
• Year: 2016
• Volume: 72
• Pages: 191-210

Contributors

author

Filar Dorota

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

author

Głaz Adam

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

References

• BAŃKO Mirosław (2000): Inny słownik języka polskiego. – Warszawa: PWN.
• BARTLETT Frederick (1932): Remembering. – Cambridge: Cambridge University Press.
• BARTMIŃSKI Jerzy (1998): Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem – na przykładzie stereotypu matki. – Język a Kultura 12, 63–83.
• BIERWIACZONEK Bogusław (2008): Czy językoznawstwo kognitywne jest autonomiczne? – [w:] Piotr STALMASZCZYK (red.): Metodologie językoznawstwa. Współczesne teorie i kontrowersje. – Kraków: LEXIS, 120–131.
• CHLEWIŃSKI Zdzisław (1999): Umysł. Dynamiczna organizacja pojęć. Analiza psychologiczna. – Warszawa: PWN.
• DOROSZEWSKI Witold, red. (1958–1969): Słownik języka polskiego. –Warszawa: Wiedza Powszechna.
• DUNAJ Bogusław, red. (1996): Słownik współczesnego języka polskiego. –Warszawa: Wydawnictwo Wilga.
• FAUCONNIER Gilles, TURNER Mark (2006): Mental Spaces. Conceptual Integration Networks. – [w:] Dirk
• GEERAERTS (red.): Cognitive Linguistic. Basic Readings. – Berlin–New York: Mouton de Gruyter, 303–371.
• GLENSK Joachim, oprac. (1986): Współczesna aforystyka polska. – Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
• HABERMAS Jürgen (1986): Pojęcie działania komunikacyjnego (Uwagi wyjaśniające). –Kultura i Społeczeństwo 3 (3), 21–44.
• HAMPE Beate (2005): Image schemas in Cognitive Linguistics: Introduction – [w:] Beate HAMPE (red.): From Perception to Meaning: Image Schemas in Cognitive Linguistics – Berlin–New York: Mouton de Gruyter, 1–12.
• HEAD Henry (1926): Aphasia and Kindred Disorders of Speech (2 vols.). – Cambridge: Cambridge University Press.
• KANT Immanuel (1787): Critik der reinen Vernunft. – Riga: verlegts Johann Friedrich Hartknoch.
• KARDELA Henryk (1994): Metaforyczne rozszerzenie kategorii a onomazjologiczna perspektywa znaczenia wyrażeń. – [w:] Henryk KARDELA (red.): Podstawy gramatyki kognitywnej. – Warszawa: Polskie Towarzystwo Semiotyczne, 77–84.
• KOPALIŃSKI Władysław (1991): Słownik symboli. –Warszawa: Wiedza Powszechna.
• KRZESZOWSKI Tomasz P. (1997): O znaczeniu przymiotnika „kognitywny” – [w:] Franciszek GRUCZA, Maria DAKOWSKA (red.): Podejścia kognitywne w lingwistyce, transalatoryce i glottodydaktyce. – Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 23–32.
• KRZYŻANOWSKI Julian, red. (1972): Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich. – Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• KURCZ Ida (1987): Język a reprezentacja świata w umyśle. – Warszawa: PWN.
• KUŹNIAK Marek (2015): Granice interpretacji lingwistycznej – mit czy rzeczywistość? – Referat wygłoszony podczas LXXIII Zjazdu Polskiego Towarzystwa Językoznawczego w Kielcach.
• LANGACKER Ronald W. (2005): Wykłady z gramatyki kognitywnej. Lublin 2001. – Pod red. Henryka KARDELI i Przemysława ŁOZOWSKIEGO. – Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• LANGACKER Ronald W. (2009): Gramatyka kognitywna. Wprowadzenie. – Pod red. nauk. Elżbiety TABAKOWSKIEJ i Magdaleny BUCHTY. – Kraków: Uni versitas.
• LIBURA Agnieszka (2010): Teoria przestrzeni mentalnych i integracji pojęciowej. Struktura modelu i jego funkcjonalność.– Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• MANDLER Jean Matter (1984): Stories, Scripts, and Scenes: Aspects of Schema Theory. – Hillsdale: Lawrence Erl baum Associates.
• MELLA Dorothee L. (1992): Tajemnice kolorów. Odkryj swoją osobowość. – Warszawa: Arbor.
• NĘCKA Edward, ORZECHOWSKI, Jarosław, SZYMURA, Błażej (2006): Psychologia poznawcza. – Warszawa: PWN.
• NIEBRZEGOWSKA-BARTMIŃSKA Stanisława (2014): Od separacyjnego do holistycznego opisu językowego obrazu świata. Na marginesie dyskusji nad kształtem artykułów w leksykonie aksjologicznym Słowian i ich sąsiadów. – [w:] Joanna SZADURA, Stanisława NIEBRZEGOWSKA-BARTMIŃSKA, Iwona BIELIŃSKA-
• GARDZIEL (red.): Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów 3. – Lublin: Wydawnictwo UMCS, 71–102.
• NJKP: Narodowy Korpus Języka Polskiego. – http://nkjp.pl/ (dostęp 15.11.2015).
• PAWELEC Andrzej (2008): Mentalizm w badaniach nad językiem. – [w:] Piotr STALMASZCZYK (red.): Metodologie językoznawstwa. Współczesne teorie i kontrowersje. – Kraków: LEXIS, 105–119.
• PIETRZAK Paulina (2015): Dzień taniego wina. – http://metrocafe.pl/metrocafe/1,145523,19135790,dzien-taniegowina-co-tak-naprawde-zawieraja-popularne-jabole.html (dostęp 4.11.2015).
• PRZYBYLSKA Renata (2004): Schematy wyobrażeniowe jako narzędzie analizy semantycznej.– [w:] Halina KUREK, Janina LABOCHA (red.): Studia Linguistica Danutae Wesołowska oblata. – Kraków: Universitas, 197–205.
• PRZYBYLSKA Renata (2006): Schematy wyobrażeniowe a semantyka polskich prefiksów czasownikowych do-, od-, prze-, roz-, u-. – Kraków: Universitas.
• PUZYNINA Jadwiga (1968): Co to jest onomazjologia? – Lingua Posnaniensis XII/XII, 119–124.
• RUMELHART David E. (2007): Schematy – cegiełki poznania. – [w:] Zdzisław CHLEWIŃSKI (red.) Psychologia poznawcza w trzech ostatnich dekadach XX wieku. – Tłum. Jacek SUCHECKI. – Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 431–455.
• SHARIFIAN Farzad (2011): Cultural Conceptualisations and Language. – Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• SHARIFIAN Farzad (2015): Cultural Linguistics. – [w:] Farzad SHARIFIAN (red.): The Routledge Handbook of Language and Culture. – London and New York: Routledge, 473–492.
• SKORUPKA Stanisław (1999): Słownik frazeologiczny języka polskiego. –Warszawa: Wiedza Powszechna.
• SZYMCZAK Mieczysław, red. (1978): Słownik języka polskiego. – Warszawa: PWN.
• TOKARSKI Ryszard (1995): Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie. – Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• TOKARSKI Ryszard (2013): Czy semantyka jest dyscypliną autonomiczną? – Linguistica Copernicana 2 (10), 201–216. – http://dx.doi.org/10.12775/LinCop.2013.029.
• TRZEBIŃSKI Jerzy (1981): Twórczość a struktura pojęć. – Warszawa: PWN.
• WIERZBICKA Anna (1999): Język – umysł – kultura. Wybór prac pod red. Jerzego BARTMIŃSKIEGO. –Warszawa: PWN.
• WIERZCHOWSKI Józef (1990): Leksykalno-frazeologiczna struktura języka. – Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• ZAWISŁAWSKA Magdalena (2015): Funkcja metafory w rekonstrukcji językowego obrazu świata na przykładzie metaforyki w języku winiarzy. – Poradnik Językowy 1, 79–88.