Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2019 | 64 | 1 | 79–96

Article title

Z gabinetu osobliwości do gabinetu naturalnego, od kultury ciekawości do fascynacji nauką, czyli Józefa Jerzego Hylzena wkraczanie w świat uczonych

Authors

Title variants

EN
From the Cabinet of Curiosities to the Physical Cabinet, from the Culture of Curiosity to the Fascination with Science, or Józef Jerzy Hylzen Enters the Scholarly World

Languages of publication

PL

Abstracts

EN
The article discusses the educational journey Józef Jerzy Hylzen embarked upon between 1752 and 1754, paying special attention to the interest of the peregrinator in natural sciences. A noticeable change took place in the approach to the things he saw; collections of curiosities were slowly being replaced by physical cabinets of 18th-century scholars. Thanks to participation in Jean-Antoine Nollet’s demonstrations of experimental physics, young Hylzen gained a new curiosity of the world. Nollet gave him the opportunity to meet other naturalists from France and the Netherlands: René Antoine Ferchault de Réaumur, Pieter van Musschenbroek and Jean-Nicolas-Sébastien Allamand. Hylzen visited their physical cabinets which no longer reflected collector’s passion as they became places of scholarly study. Dividing the collected items by genre made them into prototypes of today’s museums, as scholars would often pass their collections to them.

Year

Volume

64

Issue

1

Pages

79–96

Physical description

Contributors

author
  • Uniwersytet Łódzki

References

  • Chróścikowski S., Fizyka doświadczeniami potwierdzona albo doświadczenia fizyczne przez kawalerów filozofii uczących się w Collegium Nobilium Sch: Piarum publicznie czynione, Warszawa 1764.
  • Gawarecki S., Diariusz drogi. Podróż Jana i Marka Sobieskich po Europie 1646–1648, oprac. M. Kunicki-Goldfinger, Warszawa 2013.
  • Juozapo Jurgio Hilzeno 1752–1754 metų kelionės dienoraštis / Dziennik podróży Józefa Jerzego Hylzena z lat 1752–1754, red. A. Pacevičius, oprac. J. Orzeł, A. Pacevičius, S. Roszak, Vilnius 2013.
  • „Kuryer Polski”, 9 VIII 1749.
  • Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI–XVII w.), wstęp i objaśnienia D. Żołądź-Strzelczyk, M.E. Kowalczyk, Wrocław 2017.
  • Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.), oprac. D. Żołądź-Strzelczyk, M.E. Kowalczyk, Wrocław 2017.
  • Rogaliński J., Doświadczenia skutków rzeczy pod zmysły podpadających w publicznych posiedzeniach w szkołach poznańskich Societatis Jesu na widok wystawione i wykładane..., Poznań 1765.
  • Sobieski J., Peregrynacja po Europie (1607–1613). Droga do Baden (1638), oprac. J. Długosz, Wrocław 1990.
  • Bratuń M., Grand Tour. Narodziny – rozwój – zmierzch, [w:] Polski Grand Tour w XVIII i początkach XIX wieku, red. A. Roćko, Warszawa 2014, s. 19–30.
  • Bratuń M., Z dziejów europejskiego „Grand Tour” w XVII i XVIII wieku, „Kwartalnik Opolski” t. 49, 2003, z. 1, s. 7–12.
  • Brenni P., Jean Antoine Nollet and Physics Instruments, tłum. L. Pyenson, [w:] The Art of Teaching Physics. The Eighteenth-Century Demonstration Apparatus of Jean Antoine Nollet, red. L. Pyenson, J.-F. Gauvin, Sillery (Québec) 2002, s. 11–27.
  • Collection, Laboratory, Theater: Scenes of Knowledge in the 17th Century, red. H. Schramm, L. Schwarte, J. Lazardzig, Berlin, New York 2005.
  • Chachaj M., Zagraniczna edukacja Radziwiłłów od początku XVI do połowy XVII wieku, Lublin 1995.
  • Chłapowski F., Józef Rogaliński – uczony poznański czasów Oświecenia, fizyk, astronom, pedagog, Poznań 2007.
  • Cocquyt T., Failure, Fraud and Instruments Cabinets: Academic Involvement in the Eighteenth-Century Dutch Water Crisis, [w:] Cabinets of Experimental Philosophy in Eighteenth- Century Europe, red. J. Bennett, S. Talas, Leiden, Boston 2013, s. 79–98.
  • Czerzniewska J., Cabinet, kammera, studiolo. Konstrukcja wiedzy o niezwykłych przedmiotach i sztuce, [w:] Curiosità – zjawiska osobliwe w sztuce, literaturze i obyczaju, red.
  • A.S. Czyż, J. Nowiński, Warszawa 2013, s. 26–49.
  • Daszkiewicz P., Cabinets de curiosités, oiseaux du Nord, minéraux et expériences physiques ou la correspondance scientifique entre René-Antoine Ferchault de Réaumur (1683–1757) et quelques curieux de la Pologne du XVIIIe siècle, „Annales de Centre Scientifique de l’Academié Polonaise des Sciences à Paris” 2008, nr 11, s. 278–292.
  • Daszkiewicz P., Polonika w archiwum René-Antoine Ferchault de Réaumur (1683–1757), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” t. 54, 2009, nr 2, s. 83–93.
  • Daszkiewicz P., René Antoine Ferchault de Réaumur (1683–1757) – dendrologiczne aspekty jego prac, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego” t. 64, 2016, s. 59–66.
  • Daszkiewicz P., René Antoine Ferchault de Réaumur (1683–1757), a Naturalist and Pioneer of Acarology and his Contacts with Poland, „Biological Lett.” 2016, nr 53 (1), s. 9–17, DOI: 10.1515/biolet-2017-0002.
  • Delbourgo J., Collecting the World. The Life and Curiosity of Hans Sloane, London 2017.
  • Dubois J.M., La science expérimentale et les cabinets de physique au XVIIIe siècle, „Bulletin de la Societé Archéologique de Touraine” t. 42, 1989.
  • Dziechcińska H., O staropolskich dziennikach podróży, Warszawa 1991.
  • Dziechcińska H., „Podróż” w druku i rękopisie, [w:] Staropolska kultura rękopisu, red. H. Dziechcińska, Warszawa 1990, s. 113–122.
  • Enlightenment: Discovering the World in the Eighteenth Century, red. K. Sloan, London 2003.
  • Fantuzzi G., Diariusz podróży po Europie (1652), tłum. i oprac. W. Tygielski, Warszawa 1990.
  • Folga-Januszewska D., Muzeum: fenomeny i problemy, Kraków 2015.
  • From Books to Bezoars: Sir Hans Sloane and His Collections, red. M. Hunter, A. MacGregor, A. Walker, London 2012.
  • Hofmann S., Die Heilige Kapelle zu Altötting (aus Kirchenrechnungen und Klosterliteralien), Schongau 1959.
  • Hooijmaijers H., Maas A., Entrepreneurs in Experiments: The Leiden Cabinet of Physics and the Motives of its Founders (1675–1742), [w:] Cabinets of Experimental Philosophy in Eighteenth-Century Europe, red. J. Bennett, S. Talas, Leiden, Boston 2013, s. 27–48.
  • Kucharski A., Grand Tour Tomasza, Michała i Marcina Zamoyskich z przełomu XVII i XVIII wieku, „Klio” t. 33, 2015, nr 2, s. 73–101.
  • Kucharski A., Theatrum peregrinandi. Poznawcze aspekty staropolskich podróży w epoce późnego baroku, Toruń 2013.
  • Kucharski A., Roszak S., Wieczorek A., O podróżach edukacyjnych w XVII i XVIII wieku – przypadek Rzewuskich, [w:] Społeczne i kulturowe uwarunkowania edukacji Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Materiały z badań, część pierwsza, red. K. Puchowski, oprac. J. Orzeł, Warszawa 2017, s. 75–97.
  • Kutter U., Reisen – Handbücher – Wissenschaft. Materialien zur Reisekultur im 18. Jahrhundert, Neuried 1996.
  • Lippold F., Gabinety osobliwości i edukacja w państwach niemieckich w XVII i XVIII wieku na przykładzie kunstkamery Augusta Hermanna Franckego w Halle, [w:] Johann Joachim Winckelmann i Stanisław Kostka Potocki. Mistrzowie i uczniowie. Materiały międzynarodowej konferencji zorganizowanej w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Warszawa 8–9 maja 2014 r. T. 1, Nowe badania i dokumenty / Johann Joachim Winckelmann und StanisławKostka Potocki. Meister und Schüler. Akten des internationalen Kongresses im Museum Palast König Johann III. in Wilanów, Warschau 8.–9. Mai 2014. Bd. 1, Neue Forschungen und Dokumente, red. P. Jaskanis, M. Kunze, Mainz, Ruhpolding, Warszawa 2016, s. 13–22.
  • Lynn M.R., Popular Science and Public Opinion in Eighteenth-Century France, Manchester 2006.
  • Markiewicz A., Podróże edukacyjne w czasach Jana III Sobieskiego. Peregrinationes Jablonovianae, Warszawa 2011.
  • Markowski M.P., Anatomia ciekawości, Kraków 1999.
  • Maver jr. W., Electricity, its History and Progress, [w:] The Encyclopedia Americana: a library of universal knowledge, t. 10, New York 1918, s. 171–181.
  • Mączak A., Odkrywanie Europy. Podróże w czasach renesansu i baroku, Gdańsk 1998, s. 7.
  • Mączak A., Turystyka europejska. Wieki XVI–XIX, „Folia Turistica” 2008, nr 19, s. 5–26.
  • Mencfel M., Osobliwy, czyli jaki? Kategoria niezwykłości w kulturze naukowej, artystycznej i kolekcjonerskiej epoki nowożytnej, [w:] Curiosità – zjawiska osobliwe w sztuce, literaturze i obyczaju, red. A.S. Czyż, J. Nowiński, Warszawa 2013, s. 10–25.
  • Mencfel M., Skarbce natury i sztuki. Prywatne gabinety osobliwości, kolekcje sztuki i naturaliów na Śląsku w wieku XVII i XVIII, Warszawa 2010.
  • Orzeł J., Pacevičius A., Roszak S., Diariusz Józefa Jerzego Hylzena na tle pamiętników XVIII stulecia, [w:] Juozapo Jurgio Hilzeno 1752–1754 metų kelionės dienoraštis / Dziennik podróży Józefa Jerzego Hylzena z lat 1752–1754, red. A. Pacevičius, oprac. J. Orzeł, A. Pacevičius, S. Roszak, Vilnius 2013, s. 22–58.
  • Pomian K., Zbieracze i osobliwości. Paryż–Wenecja XVI–XVIII wiek, tłum. A. Pieńkos, Gdańsk 2012.
  • Poulot D., Musée et muséologie, Paris 2009.
  • Riedl-Dorn Ch., Chevalier de Baillou und das Naturalienkabinett, [w:] Lothringens Erbe. Franz Stephan von Lothringen (1708–1765) und sein Wirken in Wirtschaft, Wissenschaft und Kunst der Habsburgermonarchie, red. R. Zedinger, St. Pölten 2000, s. 111–115.
  • Roche D., Natural History in the Academics, [w:] Cultures of Natural History, red. N. Jardine, J.A. Secord, E.C. Spary, Cambridge 1996, s. 127–144.
  • Rok B., Zagraniczne podróże Polaków w pierwszej połowie XVIII w., „Śląski Kwartalnik Historyczny ‘Sobótka’” t. 47, 1992, z. 1–2, s. 171–178.
  • Shapin S., The Image of the Man of Science, [w:] The Cambridge History of Science. Vol. 4, Eighteenth-Century Science, red. R. Porter, Cambridge 2008, s. 159–183, https://doi.org/10.1017/CHOL9780521572439.008.
  • Silva C.C., Jean Antoine Nollet’s Contribution to the Institutionalization of Physics, [w:] Brazilian Studies in Philosophy and History of Science. An Account of Recent Works, red. D. Krause, A. Videira, Dordrecht 2011, s. 131–140.
  • Sir Hans Sloane (1660–1753) Founder of the British Museum, „JAMA: The Journal of the American Medical Association” 1969, nr 207 (5), s. 943, doi:10.1001/jama.1969.03150180073016.
  • Sir Hans Sloane: Collector, Scientist, Antiquary, London 1994. Sturdy D.J., Science and Social Status. The members of the Académie des Sciences, 1666–1750, Woodbridge 1995.
  • Śmierzchalski Z., Fizyka doświadczalna jako dziedzina filozofii w okresie oświecenia w Polsce na przykładzie dzieł Józefa Rogalińskiego SJ (1728–1802), Kraków 1998.
  • Targosz K., Jana Sobieskiego nauki i peregrynacje, Wrocław 1985.
  • The Origins of Museums. The Cabinet of Curiosities in Sixteenth- and Seventeenth-Century Europe, red. O. Impey, A. MacGregor, Oxford 1985.
  • Torlais J., L’Abbé Nollet. Un physician au siècle des Lumières (1700–1770), Paris 1955.
  • Torlais J., Une grande controverse scientifique au XVIIIe siècle, „Revue d’histoire des sciences et de leurs applications” t. 9, 1956, nr 4, s. 339–349.
  • Turner A., Sciences, Arts, and Improvement: Jean Antoine Nollet, from Craftsman to Savant, [w:] The Art of Teaching Physics. The Eighteenth-Century Demonstration Apparatus of Jean Antoine Nollet, red. L. Pyenson, J.-F. Gauvin, Sillery (Québec) 2002, s. 29–46.
  • Wurzbach C. von, Baillou, Johann chevalier, [w:] Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich, cz. 14, Wien 1865, s. 388–391.
  • Zuidervaart H.J., Cabinets for Experimental Philosophy in the Netherlands, [w:] Cabinets of Experimental Philosophy in Eighteenth-Century Europe, red. J. Bennett, S. Talas, Leiden, Boston 2013, s. 1–26.
  • Żołądź-Strzelczyk D., Edukacja Lubomirskich w drugiej połowie XVI i XVII wieku, [w:] D. Żołądź-Strzelczyk, „Pod każdym względem szlachetne ci daję wychowanie...”. Studia z dziejów wychowania szlachty w epoce staropolskiej, Wrocław 2017, s. 21–49.
  • Żołądź-Strzelczyk D., Peregrinatio academica. Studia młodzieży polskiej z Korony i Litwy na akademiach i uniwersytetach niemieckich w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, Poznań 1996.

Document Type

Publication order reference

YADDA identifier

bwmeta1.element.desklight-7dee25e7-ab69-4533-8d0d-83e9e650023e
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.