Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2018 | 66 | 371-384

Article title

Rola imiesłowów przysłówkowych uprzednich w wyrażaniu stosunków temporalnych w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców mieszkających w Polsce

Content

Title variants

EN
The role of past adverbial participles in expressing temporal relationships in the Russian dialect used by the Old Believers living in Poland

Languages of publication

PL EN

Abstracts

PL
Przedmiotem rozważań jest analiza znaczeń i relacji temporalnych wyrażanych za pomocą imiesłowów przysłówkowych uprzednich w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców mieszkających w P olsce. Analizowane przykłady zostały wyekscerpowane z materiału zgromadzonego współcześnie oraz pochodzącego z badań z lat 1950–1970 prowadzonych przez Irydę Grek-Pabisową i Irenę Maryniakową. Rosyjska gwara staroobrzędowców określana jest jako najbardziej zbliżona do grupy zachodniej środkowowielkoruskich gwar akających, tzw. grupy pskowskiej. Imiesłowy przysłówkowe uprzednie na -(f)šy mają w gwarze staroobrzędowców szerokie zastosowanie i tworzone są zarówno od czasowników nieprzechodnich, jak i przechodnich. W odróżnieniu od rosyjskiego języka literackiego w gwarze staroobrzędowców mieszkających w Polsce formy imiesłowowe na -(f)šy występują w funkcji orzeczenia. W badanej gwarze staroobrzędowców imiesłowy przysłówkowe uprzednie mogą wyrażać m.in. czynność przeszłą, której skutki są aktualne w momencie mówienia; cechę lub stan subiektu w teraźniejszości lub przeszłości; cechę lub stan obiektu, która jest rezultatem czynności przeszłej; czynność uprzednią w stosunku do innej czynności przeszłej; tzw. conclusivus, czyli wnioskowanie na temat realizacji czynności; możliwy rezultat w teraźniejszości; możliwe zdarzenie przyszłe w przeszłości; możliwą czynność następczą w przyszłości; uprzedniość zdarzenia w przyszłości; czynność lub stan towarzyszące innej czynności, która ma miejsce w teraźniejszości; równoczesność dwóch czynności w przeszłości.
EN
The article is an analysis of meanings and temporal relationships expressed by means of past adverbial participles in the Russian dialect spoken by the Old Believers living in Poland. Linguistic samples have been excerpted from the recently collected material as well as from the research which was carried out by Iryda Grek-Pabis and Irena Maryniak between the 1950s and the 1970s. The Russian dialect used by the Old Believers is considered closest to the western group of Central Russian akanie dialects, the so-called Pskov group. Past adverbial participles ending in -(f)šy are widely used in the Old Believers’ dialect and they are formed on the basis of both transitive and intransitive verbs. In contrast to the standard variety of Russian, in the dialect used by the Old Believers inhabiting Poland, adverbial forms ending in -(f)šy can function as predicates. In the researched dialect, past adverbial participles can be used to express, for example, an activity performed in the past whose result is still present at the moment of speaking, a feature or state of the subject in the present or in the past, a feature or state of the object which is the result of an activity performed in the past, an activity anterior to another activity in the past, a conclusive meaning, a possible result in the present, a probable future activity expressed in the past, a possible consequence in the future, an activity anterior to another activity in the future, an activity or state accompanying another activity in the present, or two activities happening at the same time in the past.

Year

Volume

66

Pages

371-384

Physical description

Contributors

  • Katedra Filologii Słowiańskiej, Wydział Filologiczny Uniwersytetu Mikołaja Kopernika

References

  • Ananiewa Natalia, 1995, Fleksja czasownika w gwarze wsi Maćkowce i Szaróweczka na Podolu, w: J. Rieger, red., Studia nad polszczyzną kresową, t. 8, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa, s. 51–61.
  • Barszczewska Nina, Jankowiak Mirosław, 2012, Dialektologia białoruska, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
  • Bednarczuk Leszek, 2010, Zróżnicowanie terytorialne północno-wschodniej polszczyzny kresowej, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. 55, s. 5–39.
  • Budźko Iryna, 2011, Gwary białoruskie rejonu brasławskiego: geneza, geografia, uwarunkowania socjolingwistyczne, w: E. Smułkowa, red., Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność, t. 1: Historia regionu. Charakterystyka socjolingwistyczna. Świadectwo mieszkańców, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 141–171.
  • Čekmonas Valeriy, 2001, Russian Varieties in the Southeastern Baltic Area. Rural dialects, w: D. Östen, M. Koptjevskaja-Tamm, The Circum-Baltic Languages. Volume I. Past and present: typology and contact, John Benjamins Pub., Amsterdam–Philadelphia, s. 101–136.
  • Dwilewicz Barbara, 1997, Język mieszkańców wsi Bujwidze na Wileńszczyźnie, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
  • Głuszkowski Michał, 2011, Socjologiczne i psychologiczne uwarunkowania dwujęzyczności staroobrzędowców z regionu suwalsko-augustowskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
  • Grek-Pabisowa Iryda, 1968, Rosyjska gwara starowierców w województwach olsztyńskim i białostockim, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław– Warszawa–Kraków. Grek-Pabisowa Iryda, 1983, Słownictwo rosyjskiej wyspy gwarowej staroobrzędowców mieszkających w Polsce. Rozwój i stan dzisiejszy, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.
  • Grek-Pabisowa Iryda, (1958) 1999, O najważniejszych cechach gwarowych języka starowierców zamieszkałych w Polsce, w: taże, red., Staroobrzędowcy. Szkice z historii, języka, obyczajów, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 111–115.
  • Grek-Pab isowa Iryda, (1983) 1999, Zapożyczenia w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców w Polsce. I. Typy zapożyczeń i sposoby przyswajania wyrazów polskich, w: taże, red., Staroobrzędowcy. Szkice z historii, języka, obyczajów, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 211–227.
  • Grek-Pabisowa Iryda, 2011, Staroobrzędowcy – inni Rosjanie, w: E. Smułkowa, red., Brasławszczyzna. Pamięć i współczesność, t. 1: Historia regionu. Charakterystyka socjolingwistyczna. Świadectwo mieszkańców, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 207–213.
  • Grek-Pab isowa Iryda, Maryniakowa Irena, 1997, Język polski na Kresach północno-wschodnich dawniej i dziś, w: I. Grek-Pabisowa, red., Historia i współczesność języka polskiego na Kresach wschodnich, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, 27–109.
  • Grek-Pabisowa Iryda, Ostrówka Małgorzata, Biesiadowska-Magdziarz Beata, 2008, Język polski na Białorusi Radzieckiej w okresie międzywojennym. Polszczyzna mówiona, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
  • Jankowiak Mirosław, 2009, Gwary białoruskie na Łotwie w rejonie krasławskim. Studium socjolingwistyczne, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
  • Karaś Halina, 2002, Gwary polskie na Kowieńszczyźnie, Wydawnictwo „Aušra”, Warszawa–Puńsk.
  • Karaś Halina, 2009, Polszczyzna okolic Jeziorosów jako wariant terytorialny języka polskiego na Litwie, w: E. Dzięgiel, A. Zielińska, red., Polszczyzna za granicą jako język mniejszości i języki mniejszościowe w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa, s. 25–54.
  • Karolak Stanisław, 1999a, Modalność, w: K. Polański, red., Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław– Warszawa–Kraków, s. 371–372.
  • Karolak Stanisław, 1999b, Subiunctivus (tryb łączący), w: K. Polański, red., Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 569–570.
  • Kozłowska-Doda Jadwiga, 2015, Imiesłowy przysłówkowe uprzednie w polszczyźnie z okolic Dociszek na Białorusi na tle innych obszarów gwarowych, „Studia Wschodniosłowiańskie”, t. 15, s. 338–342.
  • Koseska-Toszewa Violetta, 1977, System temporalny gwar bułgarskich na tle języka literackiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk.
  • Kurzowa Zofia, 2006, Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w., Universitas, Kraków.
  • Maldjieva Viara, 2015, Praktyczna gramatyka języka bułgarskiego dla Polaków, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
  • Maryniakowa Irena, 1976, Imiesłowy w rosyjskiej gwarze starowierców mieszkających w Polsce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk.
  • Maryniakowa Irena, 1999, Cechy gramatyczne, w: I. Grek-Pabisowa, I. Maryniakowa, Współczesne gwary polskie na dawnych kresach północno-wschodnich, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 31–45.
  • Morita Koji, 2005, Czy polszczyzna północnokresowa jest monolitem językowym?, „Acta Baltico-Slavica”, t. 29, s. 139–146.
  • Morita Koji, 2009, Wokół imiesłowu przysłówkowego uprzedniego na -(w)szy w polszczyźnie północnokresowej, „LingVaria”, vol. 2(8), s. 123–131.
  • Oesterreicher Henryk, 1926, Imiesłów bierny w języku polskim, Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków.
  • Paśko-Koneczniak Dorota, 2011, Wpływ polszczyzny na zasób leksykalny rosyjskiej gwary staroobrzędowców na Suwalszczyźnie, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
  • Paśko-Koneczniak Dorota, 2016, Słownik zapożyczeń polskich w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców z regionu suwalsko-augustowskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
  • Paśko-Koneczniak Dorota, 2017, Imiesłowy funkcjonujące w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców mieszkających na Suwalszczyźnie, „Slavistica Vilnensis”, t. 62, s. 173–188.
  • Paśko-Koneczniak Dorota, Ziółkowska-Mówka Magdalena, Grupa Magdalena, Grzybowski Stefan, Jaskólski Adam, Głuszkowski Michał, 2016, Rosyjska gwara staroobrzędowców w północno-wschodniej Polsce: wybór tekstów, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
  • Polański Kazimierz, 1999, Czas, w: tenże, red., Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 97.
  • Rudnicki Sergiusz, 2000, Gwara polska wsi Korczunek koło Żytomierza, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
  • Smułkowa Elżbieta, 2010, Integracja języków na pograniczu białorusko-polsko- -litewskim, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, z. LXVI, s. 97–109.
  • Sokołowska Teresa, 1976, Funkcje składniowe imiesłowów nieodmiennych w języku polskim XVII wieku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław– Warszawa–Kraków–Gdańsk.
  • Zdancewicz Tadeusz, 1964, Wpływy litewskie i wschodnio-słowiańskie w polskich gwarach pod Sejnami, „Acta Baltico-Slavica”, t. 1, s. 227–246.
  • Zdaniukiewicz Alojzy Adam, 1972, Gwara Łopatowszczyzny. Fonetyka, fleksja, słowotwórstwo, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk.
  • Zielińska Anna, 1996, Wielojęzyczność staroobrzędowców mieszkających w Polsce, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
  • Zielińska Anna, 2002, Polska mniejszość na Litwie Kowieńskiej: studium socjolingwistyczne, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa. Аванесов Рубен И., Орлова Варвара Г., ред., 1965, Русская диалектология, Наука, Москва.
  • Адoмaвичюте Ирена, Чекмонас Валерий, 1991а, Образование и морфоло- гический статус форм на -(f)šy в „польщизне виленской”, w: J. Rieger, W. Werenicz, red., Studia nad polszczyzną kresową, t. 6, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 85–94.
  • Адoмaвичюте Ирена, Чекмонас Валерий, 1991b, Парадигма квазиперфект- ных форм на -(f)šy в „польщизне виленской”, w: J. Rieger, W. Werenicz, red., Studia nad polszczyzną kresową, t. 6, Zakład Narodowy im. O ssolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 95–105.
  • Булатова Лидия Н., 1975, Перфектные формы в одном русском говоре Карельской АССР (к вопросу о грамматических значениях причастий в функции сказуемого в русских говорах), в: Л.Л. Касаткин, Е.В. Немченко, Т.Ю. Строганова, ред., Русские говоры: к изучению фонетики, грамматики, лексики, Наука, Москва, с. 189–202.
  • Горшкова Клавдия В., Хаб урга ев Георгий А., 1981, Историческая грамма- тика русского языка, Высшая Школа, Москва.
  • Немченко Елена В., 1975, К вопросу о морфологической противопоставлен- ности причастных форм в русских говорах, в: Л.Л. Касаткин, Е.В. Нем- ченко, Т.Ю. Строганова, ред., Русские говоры: к изучению фонетики, грамматики, лексики, Наука, Москва, с. 178–189.
  • Касаткин Леонид Л., ред., 2005, Русская диалектология, Academia, Москва.
  • Кузьмина Ирина Б., Немченко Елена В., 1971, Синтаксис причастных форм в русских говорах, Наука, Москва.
  • Лённгрен Тамара, 1994, Лексика русских старообрядческих говоров (на ма- териале, собранном в Латгалии и на Житомирщине), Uppsala University, Uppsala.
  • Ломтев Тимофей П., 1956, Очерки по историческому синтаксису русского языка, Издательство Московского Университета, Москва.
  • Трубинский Валентин И., 1984, Очерки русского диалектного синтаксиса, Издательство Ленинградского Университета, Ленинград.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

YADDA identifier

bwmeta1.element.desklight-7eb62da4-8939-4f45-9136-91acf4392a0f
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.