Między słowami a rzeczywistością – wybrane nazwy środków transportu w dziewiętnastowiecznej polszczyźnie

• Authors: Ewelina Kwapień

Title variants

EN

Between words and the reality – 19th century names of means of transport

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Głównym celem tego artykułu jest ukazanie związków między słownictwem, które wzbogaciło polszczyznę XIX w. w zakresie nazw środków transportu, a rzeczywistością pozajęzykową. Za główne kryterium klasyfikacji przedstawionego materiału został uznany podział wynikający ze specyfiki realiów tego okresu. W kolejnych partiach artykułu zostały omówione nazwy środków transportu lądowego (napędzane siłą mięśni, konne, napędzane silnikiem), kolejowego, powietrznego i wodnego. W ramach poszczególnych zagadnień przedstawione zostało analizowane słownictwo oraz sytuacje, kiedy mogło się ono pojawić.

EN

The main aim of this paper is to present relation between vocabulary and the extralinguistic reality of 19th century. 19th century names of means of transport was a base of the research. The real structure of the transport is a major criterion of classification. Different kinds of means of transport are presented in subsequent parts of the paper. At the beginning the names of land transport are shown: vehicles driven by muscle, horse-drawn vehicles and motor vehicles. Afterwards vehicles of rail, air and water transport are considered. New words and cultural determinants of the period are shown in the context of the issues discussed.

Keywords

PL

słownictwo; XIX wiek; nazwy pojazdów; środki transportu

EN

vocabulary; lexis; 19th century; names of vehicles; means of transport

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2014
• Volume: LX (60)
• Pages: 165-181

Dates

published

2014

Contributors

author

Ewelina Kwapień

• Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki, Instytut Języka Polskiego, Zakład Historii Języka Polskiego i Dialektologii

References

• Błaszkowski Krzysztof, 1979, Samochód, [w:] B. Orłowski, Z. Płochocki, Z. Przyrowski, red., 1979, Encyklopedia odkryć i wynalazków – chemia, fizyka, medycyna, rolnictwo, technika, Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa, s. 308–310.
• Bogucka Maria, 1987, Dzieje kultury polskiej do 1918 roku, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź.
• Bogucka Maria, 2008, Kultura – naród – trwanie. Dzieje kultury polskiej od zarania do 1989 roku, Wydawnictwo TRIO, Warszawa.
• Brzosko Eugenia, 1982, Rozwój transportu w Polsce w latach 1918–1939, Wy¬dawnictwa Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Szczecin.
• Epsztejn Tadeusz, Gawin Magdalena, Dopart Bogusław, 2013, Kominy, ludzie i obłoki: modernizacja i kultura, seria: Historie Polski w XIX wieku, red. A. Nowak, t. 1, Wydawnictwo DiG, Warszawa.
• Epsztejn Tadeusz, 2013, Społeczeństwo i gospodarka: przemiany na ziemiach polskich 1796-1914 [w:] T. Epsztejn, M. Gawin, B. Dopart, Kominy, ludzie iobłoki: modernizacja i kultura, seria: Historie Polski w XIX wieku, red. A. Nowak, t. 1, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 41–177.
• Gawin Magdalena, 2013, Przemiany cywilizacyjne na ziemiach polskich w XIX wieku, [w:] T. Epsztejn, M. Gawin, B. Dopart, 2013, Kominy, ludzie i obłoki: modernizacja i kultura, seria: Historie Polski w XIX wieku, red. A. Nowak, t. 1, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 179–268.
• Glass Andrzej, 1979a, Samolot, [w:] B. Orłowski, Z. Płochocki, Z. Przyrowski, red., 1979, Encyklopedia odkryć i wynalazków – chemia, fizyka, medycyna, rolnictwo, technika, Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa, s. 312–314.
• Glass Andrzej, 1979b, Sterowiec, [w:] B. Orłowski, Z. Płochocki, Z. Przyrowski, red., 1979, Encyklopedia odkryć i wynalazków – chemia, fizyka, medycyna, rolnictwo, technika, Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa, s. 345–346.
• Kacperczyk Radosław, 2012, Środki transportu, Difin, Warszawa.
• Kaliński Janusz, Liberadzki Bogusław, 1974, Zarys dziejów transportu lądowego w Polsce XIX i XX wieku, Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Warszawa.
• Kluge Friedrich, 1908–1911, Seemannssprache. Wortgeschichtliches Handbuch deutscher Schifferausdrücke älterer und neuerer Zeit. Verlag der Buchhan¬dlung des Waisenhauses, Halle a. d. Saale 1908. 2. Auflage 1911, przedruk: Hain, Meisenheim 1973.
• Kwapień Ewelina, 2010, Kształtowanie się zasobu leksykalnego polszczyzny XIX wieku – rzeczowniki (na podstawie danych leksykograficznych), Wy¬dawnictwo Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Kwapień Ewelina, 2013, Słownik rzeczowników polszczyzny XIX wieku, Wy¬dawnictwo Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Kwapień Ewelina, 2014, „Jedźmy, nikt nie woła” – jak zmieniały się nazwy środków transportu w XIX wieku, [w:] J. Przyklenk, red., Bogactwo pol-szczyzny w świetle jej historii, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 26–39.
• Kwapień Ewelina, (w druku), „Łubianka”, „nietyczanka”, „wizawiwka”… – czyli skąd się wzięły dziewiętnastowieczne nazwy środków transportu.
• Łuczyński Edward, 1986, Staropolskie słownictwo związane z żeglugą XV i XVI w., Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.
• Łuczyński Edward, 1987, Polska terminologia morska I połowy XX w., Uniwer¬sytet Gdański. Rozprawy i monografie, Gdańsk.
• Milewski Stanisław, 2006, Podróże bliższe i dalsze, czyli urok komunikacyjnych staroci, Wydawnictwo ISKRY, Warszawa.
• Molik Witold, 1999, Życie codzienne ziemiaństwa w Wielkopolsce w XIX i na początku XX wieku. Kultura materialna, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
• Orłowski Bolesław, 1979 a, Balon, [w:] B. Orłowski, Z. Płochocki, Z. Przyrowski, red., 1979, Encyklopedia odkryć i wynalazków – chemia, fizyka, medycyna, rolnictwo, technika, Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa, s. 25–27.
• Orłowski Bolesław, 1979 b, Kolej, [w:] B. Orłowski, Z. Płochocki, Z. Przyrowski, red., 1979, Encyklopedia odkryć i wynalazków – chemia, fizyka, medycy¬na, rolnictwo, technika, Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa, s. 140–142.
• Orłowski Bolesław, 1979 c, Rower, [w:] B. Orłowski, Z. Płochocki, Z. Przyrowski, red., 1979, Encyklopedia odkryć i wynalazków – chemia, fizyka, medycy¬na, rolnictwo, technika, Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa, s. 305.
• Orłowski Bolesław, Płochocki Zbigniew, Przyrowski Zbigniew, red., 1979, Encyklopedia odkryć i wynalazków – chemia, fizyka, medycyna, rolnictwo, technika, Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa.
• Osterhammel Jürgen, 2013, Historia XIX wieku. Przeobrażenie świata, Wydaw¬nictwo Poznańskie, Poznań.
• Ożdżyński Jan, 1989, Morska wspólnota kulturowa w świetle faktów językowych, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Kraków.
• Ożdżyński Jan, 1998, Konteksty kulturowe słownictwa flisackiego, Oficyna Wydawnicza Edukacja, Kraków.
• Salmi Hannu, 2010, Europa XIX wieku. Historia kulturowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
• Wieczorkiewicz Paweł, 1979, Statek morski, [w:] B. Orłowski, Z. Płochocki, Z. Przyrowski, red., 1979, Encyklopedia odkryć i wynalazków – chemia, fizyka, medycyna, rolnictwo, technika, Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, Warszawa, s. 340–343.
• Wasylewski Stanisław, 2008, Życie polskie w XIX wieku, Wydawnictwo ISKRY, Warszawa. Zielińska Edyta, 2011, Historia transportu na przestrzeni dziejów, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów.
• http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3979487/steinkeller-piotr-antoni.html (dostęp: 10.05.2014)

Identifiers

ISSN

0076-0390