Prawne determinanty procesu kształcenia w szkołach wyższych w latach 1920–1990 (Część I)

• Authors: Krystyna Wojtczak

Title variants

EN

Legal determinants of the education process in schools of higher education between 1920 and 1990 (Part I)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W okresie objętym analizą doktryna oraz źródła prawne nie ułatwiały poznania różnicy między pojęciami kształcenia i nauczania w szkole wyższej. Ustawodawca, sięgając po pojęcie „nauczanie”, proponował realizację kształcenia studentów, zaś sięgając po termin „kształcenie”, przyjmował rozwiązania sprzyjające jedynie nauczaniu. Poza kształceniem i/lub nauczaniem na szkołach wyższych spoczywał także obowiązek wychowywania studentów. Artykuł zawiera rozważania i proponuje zakresy znaczeniowe triady pojęć „kształcenie–nauczanie–wychowywanie” na podstawie stanowiska doktryny i przepisów prawnych obowiązujących w Polsce w latach 1920–1990. Poznanie każdego z tych pojęć stanowiło punkt wyjścia dla dalszych badań i egzegezy prawnych rozwiązań wyznaczających podstawowe elementy składające się na proces kształcenia. Szkoły wyższe na przestrzeni lat 1920–1990 nie miały jednolitego statusu prawnego (państwowe-niepaństwowe, zawodowe-akademickie). Prawo różnie normowało nie tylko ustrój szkół wyższych i zarządzanie nimi, ale także prawa i obowiązki ich kadry kształcącej i studentów. Od kadry kształcącej (nauczycieli akademickich) wymagano wysokich kwalifikacji naukowych i moralnych, od studentów kreatywności i rozumienia poznawanych treści. Mimo że nauczyciele akademiccy i studenci stanowili filar procesu kształcenia, osiąganie celów dydaktycznych od szkół wyższych wymagało spełnienia określonych prawem warunków: zapewnienia odpowiednio dobranej kadry kształcącej, określenia zasad i warunków rekrutacji na studia, organizacji poszczególnych lat akademickich, opracowania i wdrożenia planów studiów i programów nauczania oraz stworzenia materialnych warunków ich realizacji (infrastruktury dydaktycznej, źródeł finansowania). Dla prowadzenia studiów warunki te musiały być spełnione łącznie zarówno przez szkoły wyższe państwowe, jak i niepaństwowe. Oczywiście z każdą wprowadzaną w szkolnictwie wyższym reformą (w latach 1920, 1933, 1947, 1951, 1958 i 1982) warunki te podlegały zmianom szerszym lub węższym. Ponieważ szkoły wyższe na przestrzeni tych lat nie były wolne od wpływu przeobrażeń politycznych i społeczno-gospodarczych, reformy wdrażały rozwiązania na zmianę centralistyczne i decentralistyczne.

EN

During the period under analysis, neither the doctrine, nor the available legal sources provided any help that would enable to differentiate between the concept of educating and teaching at schools of higher education. When referring to teaching, the legislator used the term with respect to the education provided to students, while when referring to the term education, the legislator would only adopt solutions conducive to the teaching. Apart from providing education and/or teaching, schools of higher education were also responsible for the upbringing of their students. This paper’s focus is on the meaning and extent of the triad of concepts: “educating-teaching-upbringing” based on the opinions presented in the doctrine and the legal regulations in force in Poland in the years 1920–1990. Understanding of each of these concepts constituted a starting point for further research and interpretation of the legal solutions adopted in order to identify the fundamental elements of the education process. Over the period 1920–1990, the legal status of schools of higher education was not uniform (there were state and non-state (private) ones, vocational or purely academic). The regime and management of those schools as well as the rights and duties of their staff and students also differed depending on the type of school. The academic staff was required to demonstrate high academic qualifications and exemplary morale, while students were expected to be creative and capable of understanding the content taught. Although it was the teachers and the students together who constituted the pillar of the education process, in order to achieve the didactic goals schools of higher had to satisfy certain conditions specified by law, such as: properly selected faculty members, specified rules of recruitment and enrolment, organisation of the teaching and development of relevant courses and syllabi for each year of study, and ascertainment of adequate conditions for their realisation (teaching infrastructure, financing etc.) These requirements had to be met by both type of school: public and private likewise. Each reform in higher education (carried out in 1920, 1933, 1947, 1951, 1958 and 1982) brought about subsequent modifications of those requirements and obligations, which were implemented accordingly. Since schools of higher education were not immune to political and socio-economic changes, the reforms in education which they subsequently underwent included alternately centralistic and de-centralistic solutions.

Keywords

PL

szkoły wyższe w II Rzeczypospolitej i Polsce Ludowej; kształcenie w szkołach wyższych; warunki wymagane dla realizacji procesu kształcenia

EN

schools of higher education in the 2nd RP and in the PPR; teaching in schools of higher education; requirements needed to implement the education process

• Publisher: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Journal: Studia Prawa Publicznego
• Year: 2013
• Issue: 4
• Pages: 55-78

Contributors

author

Krystyna Wojtczak

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Aleksandravičius E., Kulakauskas A., Pod władzą carów. Litwa w XIX wieku, Kraków 2003.
• Jaroszyński M., Prawo pracowników naukowych, Wrocław 1971.
• Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, wyd. VI, Warszawa 1976.
• Krupa A., Janiec E. (red.), Encyklopedia PWN w trzech tomach, t. 2, Warszawa 2006.
• Kuta T., Zaspokajanie potrzeb socjalno-bytowych i oświatowo-kulturalnych obywateli, w: System prawa administracyjnego, pod red. T. Rabskiej, t. 4, Wrocław 1980.
• Markowski A. (red.), Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, Warszawa 2008.
• Muszyński Z., Doskonalenie studiów wyższych, „Życie Szkoły Wyższej” 1973, nr 5.
• Rabuś B., Wyższe szkolnictwo prywatne II Rzeczypospolitej i próby jego odbudowy po II wojnie światowej, w: Wyższe szkolnictwo niepaństwowe w systemie edukacji narodowej, pod red. J. Bogusza, A. Knapa, Warszawa 1996.
• Starościak J., Prawo administracyjne, Warszawa 1977.
• Tymowski J., Organizacja szkolnictwa wyższego w Polsce, Warszawa 1975.
• Wierzbowski M., Administracja w dziedzinie wychowania, kultury i nauki, w: Polskie prawo administracyjne, L. Jastrzębski, J. Lang, J. Służewski, M. Wierzbowski, Warszawa 1985.
• Wojtczak K., O ustroju szkół wyższych na przestrzeni lat 1920–1990, „Studia Prawa Publicznego” 2013, nr 3.

Notes

PL

I. Artykuły

EN

I. Papers

Identifiers

ISBN

978-83-232-2695-6