Przemianki, czyli miana towarzyskie jako znak inicjacji w polskich cechach rzemieślniczych

• Authors: Lech-Kirstein Danuta

Title variants

EN

Przemianki, that is social names as a sign of initialization in Polish guilds

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przedmiotem artykułu są tzw. przemianki, czyli miana towarzyskie, które zostały wyekscerpowane z opolskiej księgi cechowej garncarzy z lat 1727-1820 znajdującej się w Archiwum Państwowym w Opolu. Temat ten jest ważnym uzupełnieniem ustaleń dotyczących polskiej antroponimii, gdyż jak twierdzą historycy, nazwy te, mające charakter przezwiskowy (np. Płaczybabka, Marionek, Fiolla, Goniwiecha), stawały się w późniejszym okresie oficjalnymi nazwiskami. Nazwy osobowe pokazane są na tle funkcjonowania grupy społecznej XVIII-XIX-wiecznych rzemieślników, w szczególności ukazana jest rola cechów w szkoleniu młodych fachowców oraz związane z tym zwyczaje. Przemianki są bowiem dowodem istnienia obrzędów przejścia w polskich cechach rzemieślniczych oraz reliktem dawnych obrzędów inicjacji.

EN

The subject of the paper are the so-called przemianki (social names), which were excerpted from the Opole guild book of potters from 1727–1820 available in the State Archives in Opole. This topic is an important supplement to the findings concerning the Polish anthroponymy, because, as historians claim, these names, which have a nickname character (e.g. Płaczybabka, Marionek, Fiolla, Goniwiecha), later became official surnames. The personal names are shown in the context of the functioning of the social group of the eighteenth- nineteenth-century craftsmen, in particular, the role of guilds in the training of young professionals and the associated customs are shown. The social names are the proof of the existence of rites of passage in Polish guilds and a relic of ancient rites of initiation.

Keywords

PL

nazwy osobowe; nazwy towarzyskie; inicjacja; cechy rzemieślnicze; społeczeństwo polskie XVIII i XIX wieku

EN

personal names; social names; initiation; guilds; Polish society of the eighteenth and nineteenth; centuries

• Publisher: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
• Journal: Socjolingwistyka
• Year: 2019
• Issue: 33
• Pages: 231-242

Dates

published

2019

Contributors

author

Lech-Kirstein Danuta

• Uniwersytet Opolski, Opole

References

• Balušok V.G. 1987: Obrâdy i obyčai žiznennogo cikla ukrainskih cehovyh remeslennikov (XVI — seredina XVII v.), Sovetskaâ Ètnografiâ 2, 41–51.
• Bimler-Mackiewicz E. 2004: Znaki cechowe i ich funkcje na ziemiach polskich. Studium źródłoznawcze, Warszawa: Wydawnictwo DiG.
• Eliade M. 1993: Kowale i alchemicy, tłum. A. Leder, Warszawa: Aletheia.
• Eliade M. 1997: Inicjacja, obrzędy, stowarzyszenia tajemne. Narodziny mistyczne, tłum. K. Kocjan, Kraków: Znak.
• Gennep A. van 2006: Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii. O bramie i progu, o gościnności i adopcji, o ciąży i porodzie, o narodzinach, dzieciństwie, dojrzewaniu i inicjacji, o święceniach kapłańskich i koronacji królów, o zaręczynach i zaślubinach, o pogrzebie i porach roku, i o wielu innych rzeczach, tłum. B. Biały, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Horn M. 1966: Rzemiosło miejskie województwa bełskiego w pierwszej połowie XVII wieku. Zagadnienie kryzysu gospodarczego Rzeczpospolitej Szlacheckiej w XVII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
• Hrynkiewicz-Adamskich B. 2013: Drevnerusskie antroponimy ot nazvanij po rodu zanâtij v kontekste tradicionnoj slavânskoj obrâdnosti, [w:] Ksenicz A., Stasińska P., Bielniak N., Urban-Podolan A. (red.), Epoka a literatura i język w Słowiańszczyźnie Wschodniej, Zielona Góra: Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogórkiego, 321–332.
• Leach E. 2010: Kultura i komunikowanie. Logika powiązań symbolicznych. Wprowadzenie do analizy strukturalnej w antropologii społecznej, tłum. M. Buchowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Łoziński W. 1901: Sztuka lwowska w XVI i XVII wieku. Architektura i rzeźba, Lwów: Oficyna Wydawnicza INTERIM.
• Pachoński J. 1956: Zmierzch sławetnych. Z życia mieszczan w Krakowie w XVII i XVIII wieku, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Pazdro Z. 1900: Uczniowie i towarzysze cechów krakowskich od drugiej połowy wieku XIV. do połowy wieku XVII, Lwów: Z drukarni Wł. Łozińskiego (Zarządca W.J. Weber).
• Półtorak Z. 1989: Lecznictwo ludowe rodzimej ludności Opolszczyzny, Opole: Instytut Śląski w Opolu.
• Ptaśnik J. 1949: Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Rembowska I. 1971: Gdański cech złotników od XIV do końca XVIII w., Gdańsk: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
• Riabinin J. 1936: Nazwiska, przezwiska i przemianki dawnych mieszczan lubelskich, Lublin: Wydawnictwo Głos Lubelski.
• Sarnowska-Giefing I., 2016: Ślady dyfuzji kulturowej w antroponimii Poznania w XVI–XVIII wieku, Onomastica LX, 107–118.
• Szot-Radziszewska E. 2005: Sekrety ziół. Wiedza ludowa, magia, obrzędy, leczenie, Warszawa: Wydawnictwo TRIO.
• Tomczyk D. 1975: Pieczęcie górnośląskich cechów rzemieślniczych z XV–XVIII w. i ich znaczenie historyczne, Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego.
• Tomczyk D. 1976: Studia z dziejów rzemiosła Śląska Opolskiego przed epoką kapitalizmu, Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego.
• Wallis S. 1995: Stanisława Wallisa zielnik roślin leczniczych i magicznych: do druku przygotowała Z. Brachaczek, Chorzów: Muzeum w Chorzowie.

Identifiers

DOI

10.17651/SOCJOLING.33.14