Baudouin de Courtenay on language and gender -- the past and the present context

• Authors: Szpyra-Kozłowska Jolanta
• Languages of publication: EN

Abstracts

EN

The present paper sets itself two major goals. First, it intends to review Jan Baudouin de Courtenay’s largely and unjustly forgotten views on language and gender. Secondly, it attempts to place Baudouin’s ideas both in the past and the present perspective by comparing them with, on the one hand, the stance of his famous contemporary, a Danish linguist Otto Jespersen, and, on the other hand, with the current Polish research on gender linguistics. We argue that Baudouin’s critical attitude towards linguistic sexism, his conviction of its negative impact on people’s way of thinking and acting as well as his view that language should be modified to fit the needs of its users allow us to regard him as a genuine forerunner of modern feminist linguistics.

PL

W związku ze wzmożonym zainteresowaniem problematyką wzajemnych relacji między językiem a płcią, określanych mianem lingwistyki płci (gender linguistics), które można zaobserwować w polskim językoznawstwie ostatniej dekady, autorka artykułu przypomina często pomijane i zapomniane zasługi na tym polu jednego z największych polskich językoznawców Jana Baudouina de Courtenay, sytuując jego poglądy zarówno w perspektywie historycznej, jak i współczesnej. Pierwsza część artykułu relacjonuje najważniejsze obserwacje Baudouina dotyczące asymetrii rodzajowo-płciowych w języku polskim, które cechuje maskulinizacja (dominacja rodzaju męskiego nad pozostałymi) oraz wirylizacja (wyodrębnienie i uprzywilejowanie rzeczowników męskoosobowych w gramatyce polskiej). Zjawiska te przejawiają się m.in. w istnieniu rodzaju męskoosobowego i niemęskoosobowego w liczbie mnogiej, gatunkowości rzeczowników męskoosobowych czy derywacji form żeńskich od męskich. Baudouin nie poprzestaje na suchym opisie tych faktów, ale krytycznie ocenia je jako niesprawiedliwe i pozbawione logiki. Podkreślając ścisły związek między myśleniem i językiem, uznaje, że maskulinizacja oraz wirylizacja polszczyzny, wynikające z tradycji patriarchalnej, mają negatywny wpływ na myślenie i działanie jej użytkowników. Poglądy Baudouina na kwestie języka i płci zostają następnie usytuowane w kontekście zarówno współczesnych jemu badań tej problematyki, jak i prac najnowszych. Autorka wykazuje, że polski językoznawca znacznie wyprzedzał swoją epokę, porównując jego postępowe podejście z typowym dla tamtych czasów stanowiskiem Otto Jespersena, które dziś określić można mianem seksistowskiego. W najnowszych badaniach nad asymetriami rodzajowo-płciowymi w języku polskim wyodrębnia kilka stanowisk: niedostrzeganie problemu, podejście informująco-relacjonujące, podejście relacjonującokrytyczne, negacja seksizmu językowego oraz językoznawstwo feministyczne. Dowodzi, że poglądy Baudouina de Courtenay są najbliższe temu ostatniemu nurtowi, ze względu na jego bardzo krytyczny stosunek wobec zjawisk maskulinizacji i wirylizacji oraz ich społecznokulturowych konsekwencji, jak również traktowanie języka jako narzędzia, które można i należy usprawniać tak, by wyrażało poglądy posługujących się nim ludzi.

Keywords

EN

Jan Baudouin de Courtenay; language and gender; gender linguistics; gender asymmetries in Polish; masculinization; virilization; linguistic sexism; feminist linguistics

PL

Jan Baudouin de Courtenay; relacja język a płeć; lingwistyka płci; asymetrie rodzajowo-płciowe w języku polskim; maskulinizacja; wirylizacja; seksizm językowy; językoznawstwo feministyczne

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2010
• Volume: 22
• Pages: 195-210

Contributors

author

Szpyra-Kozłowska Jolanta

• Zakład Fonetyki i Fonologii w Instytucie Anglistyki Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej

References

• Baudouin de Courtenay Jan Niecisław, 1929, Einfluss der Sprache auf Weltanschauung und Stimmung.
• Baudouin de Courtenay Jan Niecisław, 1984 (1915), Charakterystyka psychologiczna języka polskiego, [w:] O języku polskim, red. Jan Basara, Mieczysław Szymczak, Warszawa, s. 139--225.
• Bąk Piotr, 1984, Gramatyka języka polskiego, Warszawa.
• Cameron Deborah, 2008, The Myth of Mars and Venus, Oxford: Oxford University Press.
• Crystal David, 1987, The Cambridge Encyclopedia of Language, Cambridge: Cambridge University Press.
• Duda Henryk, 1998, Jan Niecisław Baudouin de Courtenay – prekursor ‘lingwistyki feministycznej’, „Roczniki Humanistyczne”, vol. XLVI/1, s. 663--673.
• Encyklopedia języka polskiego, 1999, red. Stanisław Urbańczyk i Marian Kucała, Wrocław.
• Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, 2003, red. Kazimierz Polański, Wrocław.
• Grzegorczykowa Renata, Laskowski Roman, Wróbel Henryk, 1984, Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Warszawa.
• Handke Kwiryna, 1986, Rola kobiet w przekształcaniu współczesnej polszczyzny kolokwialnej, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 32, Łódź, s. 101--107.
• Handke Kwiryna, 1989, Styl kobiecy we współczesnej polszczyźnie kolokwialnej, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 26, s. 5--24.
• Handke Kwiryna, 1994, Język a determinanty płci, [w:] „Język a Kultura”, t. 9, Płeć w języku i kulturze, red. Janusz Anusiewicz, Kwiryna Handke, Wrocław, s. 9--29.
• Herbert Robert, Nykiel-Herbert Barbara, 1986, Explorations in linguistic sexism: a contrastive sketch. “Papers and Studies in Contrastive Linguistics” 21, s. 47--85.
• Jaworski Adam, 1986, A linguistic picture of women’s position in society, Frankfurt am Mein: Peter Lang.
• Jespersen Otto, 1922, Language, its Nature, Development and Origin, London: Allen and Unwin.
• Karwatowska Małgorzata, Szpyra-Kozłowska Jolanta, 2005, Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Lublin.
• Klemensiewicz Zenon, 1957, Tytuły i nazwy zawodowe kobiet w świetle teorii i praktyki, „Język Polski” 37, s. 101--117.
• Koniuszaniec Gabriela, Błaszkowska Hanna, 2003, Language and gender in Polish, [w:] Hellinger Marlis and Hadumod Bussmann, Gender across Languages, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, s. 259--286.
• Łaziński Marek, 2006, O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Warszawa.
• Łobodzińska Roma, 1994, Jaka jest kobieta w języku polskim? [w:] „Język a Kultura”, t. 9, Płeć w języku i kulturze, red. Janusz Anusiewicz, Kwiryna Handke, Wrocław, s. 181--186.
• Marszałek M., 2002, Links Liegen Gelassen. Baudouin de Courtenay und die Genderforschung in der polnishen Sprachwissenschaft, [w:] Gender-Forschung in der Slavistik, Wiedeń: Wiener Slawistischer Almanach 55.
• Miemietz Barbel, 1993, Motivation zur Motion. Zur Bezeichnung von Frauen durch Feminina und Maskulina im Polnischen, Frankfurt: Peter Lang.
• Miemietz, Barbel, 1994, Kto to jest „człowiek”?, „Teksty Drugie” 4--5--6, s. 169--180.
• Nagórko Alicja, 1998, Zarys gramatyki polskiej (ze słowotwórstwem), Warszawa.
• Nalibov Kenneth, 1973, Genus versus Sexus. Professional Titles, Working Titles and Surnames for Women in Contemporary Standard Polish, Frankfurt: Peter Lang.
• Nowosad-Bakalarczyk Marta, 2009, Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnej polszczyźnie, Lublin.
• Pajdzińska Anna, 2001, Kobieta najlepszym przyjacielem człowieka (przyczynek do językowego obrazu świata), [w:] Studia z historii języka polskiego i stylistyki historycznej, red. Czesław Kosyl, Lublin, s. 151--159.
• Peisert Maria, 1994, ‘On’ i ‘ona’ we współczesnej polszczyźnie potocznej, [w:] „Język a Kultura”, t. 9, Płeć w języku i kulturze, red. Janusz Anusiewicz, Kwiryna Handke, Wrocław, s. 97--108.
• Rothstein, Robert, 1975, The linguist as dissenter: Jan Baudouin de Courtenay, [w:] Schenker Alexander, For Wiktor Weintraub, The Hague: Mouton, s. 391--405.
• Rothstein Robert, 1976, Działalność społeczna Jana Baudouina de Courtenay, „Poradnik Językowy”, s. 12--24.
• Uniwersalny słownik języka polskiego, 2003, red. Stanisław Dubisz, Warszawa.
• Weatherall Ann, 2002, Gender, Language and Discourse, London: Routledge.
• Wróbel Henryk, 2001, Gramatyka języka polskiego, Kraków.
• Współczesny słownik języka polskiego, 2007, red. Bogusław Dunaj, Warszawa.