Přehled nedestruktivních geofyzikálních měření Archeologického ústavu AV ČR v Praze na archeologických lokalitách ve správě Muzea Pierwszych Piastów na Lednicy

• Authors: Křivánek Roman

Title variants

PL

Przegląd wyników nieinwazyjnych badań geofizycznych Instytutu Archeologii Czeskiej Akademii Nauk w Pradze przeprowadzonych na stanowiskach archeologicznych, znajdujących się pod opieką Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy

EN

Overview of non-destructive geophysical measurements of the Institute of Archaeology of the Czech Academy of Sciences in Prague at archaeological sites administered by the Museum of the First Piasts at Lednicay

• Languages of publication: CS PL EN

Abstracts

EN

The results presented in this article were created as part of a thematically focused long-term Czech-Polish project Stratygrafia wybrannych grodów najstarszego państwa Przemyślidów i Piastów w świetle porównawczych badań nieinwazyjnych. This working project was based on the systematic cooperation of the geophysicist of the Institute of Archaeology of CAS in Prague (Roman Křivánek) and the archaeologists of Institute of Archaeology and Ethnology of PAS in Warsaw/Poznan (Michał Kara) and the Museum of the First Piasts at Lednica (Arkadiusz Tabaka and other MPP archaeologists). In spite of the minimal financial background, based on practically only the means of inter-academic exchange, a collection of archaeogeophysical results from several Polish early medieval fortified sites and their background has been collected during the last decade. The cooperation of geophysicists with archaeologists in the geophysical monitoring of early medieval hillforts was in some cases supplemented by the results of new and older archaeological researches. Examples of non-destructive geophysical measurements of early medieval (possibly polycultural) sites managed by the Museum of the First Piasts at Lednica were chosen for the periodical published by the MPP. The results of two different geophysical methods (magnetometer and resistivity measurement) are presented in selected results. Between 2009 and 2011, caesium magnetometer Smartmag SM-4g (Scintrex) was used for area measurements, and in the following years a fi vechannel fl uxgate gradiometer (Sensys). Resistivity measurements were performed using RM15 (Geoscan Research) apparatus with Wenner arrangement of electrodes A0.5M0.5N0.5B. A third geophysical method – profile measurements using Cobra-WIFI radar (Radarteam) was also applied to other sub-areas of two sites (Giecz and Lednica). On the one hand, the annexes of the article contain plans of sites with plots of all geophysically monitored areas within the sites, on the other, it contains examples of geophysical measurements showing and commenting on the most significant identified anomalies or also unknown subsurface situations. In the case of the Dziekanowice site, the fields outside the archaeological park with the reconstruction of the palisade fortifications were verified by magnetometer measurements. The result was the confirmed continuation of settlement (and locally also groups of burnt-out situations or relics of production features), not only on the higher terrace, but also on the lower terrain closer to the lake. In the northern area of the Dziekanowice Museum, a large number of anomalies related to the intensive polycultural settlement of the terrace over the lake, but also to a large number of recent disturbances, metals and various excavations or power lines, which have been identified by the magnetic field survey. In the case of the Dziekanowice site on the southern peninsula of the castle and the ethnographic open-air museum, a new potential site was confirmed by a combination of magnetometer and resistivity measurements, which could be intentionally reinforced or fortified along the perimeter of the peninsula with a raised terrace. However, the inner situation within the park meadow peninsula is less clear from the non-destructive prospection and without clear archaeological findings. More geophysical measurements were carried out inside and outside the Giecz hillfort. Th e results of surveys inside the hillfort were limited to a different extent by modern landscaping (park, electrification, new roads, landfills, metals). In the present example of areal magnetometer measurement on the western bailey (site no. 4), a large number of anomalies of different origins were distinguished. Some of the line structures may be related to the outer fortification of the hillfort, other lines were caused by the recently reinforced roads or by an amelioration area. Numerous groups of small, different magnetic anomalies then indicated a large extent of external settlement and apparently a burial ground cemetery, again with local contamination of surfaces by metals and the consequences of earlier exploratory research. An example of the result of a magnetometer survey of the inner surface of the Grzybowo hillfort can, then, serve as an alarming evidence of how the shallow subsurface layers of the site can be contaminated. Recent scattered metals, repeatedly burnt fi res for many years after clearing the bushes and other consequences of modern land use for various public events caused most of the magnetic anomalies. Only in the northern less contaminated part were disturbing magnetic anomalies, the torsion anomalies of the ditch division of the hillfort, and within, the concentrated sunken features, differentiated. In the case of the Lednica hillfort in the middle of the Lake of Lednica, several different geophysical measurements were also carried out over several years. The results of the magnetometer measurements and resistivity survey of the southern and western surroundings of the acropolis have been published. An example of partial resistivity measurements on the northern bailey over the terrace edge to lower terrains along the island’s shores is largely linked to the resistivity survey results west of the acropolis. Repeating strips of high resistivity on the west, north and east flat banks are likely to prove targeted reinforcement (protection) of banks along the perimeter of the bailey, and the course of the paved path outside the bailey terrace cannot be excluded. In the case of Wielka Ledniczka on a smaller wooded island with a central motte south of the Lednica hillfort, similar situations along the shores (as of Lednica) have been identified on a flat area along the perimeter of the island. The combination of magnetometer and resistivity measurements are apparently confirmed by bands of the higher resistivity relics of reinforcement or protection of the island’s shores. A direct line of high resistivity, possibly a paved path leading to the northeast shore of the island, was then distinguished from the site of the defunct wooden bridge on the northwest shore of the island. Despite the difficulty of comparing the results of individual geophysical measurements in various conditions of sites, the set of results also shows several similar features concerning the character of measured anomalies in the given environment. Options application or interpretation of magnetometer and resistivity measurements along the waterlogged shores of the lake, on gravel terraces or sandy soils, can not be the same. However, the surface results of geophysical measurements undoubtedly provide information on the real state of immovable archaeological monuments and can be used in future archaeological projects of the region and/or can be compared with other already realized methods of archaeological exploration and research.

Keywords

CS

nedestruktivní archeologie; geofyzikální průzkum; raně středověké hradiště; archeologická prospekce; sídlištní aktivita

PL

archeologia nieinwazyjna; badania geofizyczne; grodzisko wczesnośredniowieczne; prospekcja archeologiczna; aktywność osadnicza

EN

non-destructive archaeology,; geophysical survey,; early medieval hillfort,; archaeological prospection,; settlement activity

• Publisher: Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
• Journal: Studia Lednickie
• Year: 2020
• Volume: 19
• Pages: 165-218

Dates

published

2020

Contributors

author

Křivánek Roman

• Archeologický ústav AV ČR Praha, v.v.i. Oddělení informačních zdrojů a krajinné archeologie

References

• Banaszak D., Tabaka A. 2008. Pozostałości działalności gospodarczej na zapleczu grodu na Ostrowie Lednickim, „Studia Lednickie”, t. 9, s. 115-131.
• Banaszak D., Tabaka A. 2014. Chronologia i stratygrafia wykopu w rejonie przyczółka mostu zachodniego na podgrodziu (badania w latach 60. XX wieku), „Studia Lednickie”, t. 13, s. 115-152.
• Biermann F., Kieseler A., Nowakowski D., Benecke N., Gruszka B., Wiejacka M., Wiejacki J. 2016. Burg, Herrschaft und Siedlung im mittelalterlichen Niederschlesien: die slawischen Ringwälle von Köben (Chobienia) und Kleinitz (Klenica) im Kontext der Frühgeschichte des mittleren Oderraums = Gród, władza i osadnictwo na średniowiecznym Dolnym Śląsku: grodziska pierścieniowate z Chobieni i Klenicy w kontekście wczesnośredniowiecznych dziejów Środkowego Nadodrza, Bonn, Verlag Dr. Rudolf Habelt, Studien zur Archäologie Europas.
• Bloński M., Milo P., Misiewicz K. 2003. Geophysical survey of the Medieval stronghold at Nasielsk, Central Poland, „Archaeologia Polona”, R. 41, s. 129-131.
• Budínský V., Křivánek R. 2007. Shrnutí geofyzikálních průzkumů v areálu hradiště Kozly, okres Mělník. Středočeský vlastivědný sborník, Muzeum a současnost sv. 25, Středočeské muzeum v Roztokách u Prahy, s. 139-147.
• Buthmann N., Posselt M., Zickgraf B. 2008. Archäologie im Messbild: geophysikalische Prospektion archäologischer Fundplätze in Hessen, Rahden/Westf, Leidorf.
• Górecki J. 2010. Brzegowe umocnienia obronne Ostrowa Lednickiego, „Studia Lednickie”, t. 10, s. 107-127.
• Górecki J., Łastowiecki M., Wrzesiński J. 1994. Wczesnośredniowieczne budownictwo mieszkalne Ostrowa Lednickiego, „Studia Lednickie”, t. 3, s. 21-45.
• Hašek V. 2001. Geofyzikální prospekce na výšinném hradisku v Chotěbuzi-Podoboře u Českého Těšína, [w:] Konference Pohansko 1999: 40 let od zahájení výzkumu slovanského hradiska Břeclav-Pohansko / Zdeněk Měřínský (ed.), Brno, ÚAM FF MU, 2001, s. 217-230.
• Henning J., Milo P. 2005. Geofyzikálne prieskumy na rôznych typoch včasnostredovekých lokalít – sídlisko, hradisko, pohrebisko, „Ve službách archeologie”, t. 6, s. 139-150.
• Herbich T., Křivánek R., Misiewicz K., Oexle J. 2003. Magnetic surveys of the site Burg Gana (Hof/Stauchitz) in Saxony, “Archaeologia Polona”, vol. 41, s. 197-200.
• Indycka E. 2005. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Gieczu, stan. 4, woj. wielkopolskie — dotychczasowe wyniki badań, „Studia Lednickie”, t. 8, s. 175-196.
• Indycka E. 2019. Monety z cmentarzyska w Gieczu, stanowisko 4, jako źródło do badań obrzędów funeralnych, „Studia Lednickie”, t. 18, s. 207-243 (DOI: 10.34698/sl.18.2019.07).
• Kaczmarek Ł. 2013. Osada wielokulturowa w Dziekanowicach stan. 21 (AZP 50-31/98), pow. Gniezno, woj. wielkopolskie, „Studia Lednickie”, t. 12, s. 97-125.
• Kiszkowski P., Wrzesiński J. 1996. Prospekcja elektrooporowa Ostrowa Lednickiego, „Studia Lednickie”, t. 4, s. 167-195.
• Kostyrko M., Kowalczyk A., Żuk L. 2019 Projekt Lednica „Razem dla ratowania zabytków”. Sprawozdanie za rok 2018, „Studia Lednickie”, t. 18, s. 323-333.
• Krasnodębski D., Małkowski, W. 2018. Badania archeologiczne grodziska w Zbuczu, gm. Czyże, pow. hajnowski, „Historia Slavorum Occidentis”, t. 17, s. 105-121 (DOI: 10.15804/hso180205).
• Krysztofiak T. 1998. Dotychczasowe wyniki prac wykopaliskowych przeprowadzonych w Gieczu, gm. Dominowo w latach 1993-1997, „Studia Lednickie”, t. 5, s. 343-351.
• Krysztofiak T. 2015. Stanowisko nr 4 w świetle badań archeologicznych, [w:] Monety ze stanowiska nr 4 w Gieczu, red. T. Krysztofiak, A.M. Wyrwa, Biblioteka Studiów Lednickich, t. 33, seria B1, t. 6:1, Lednica, s. 17-57.
• Krysztofiak T. 2016. Ośrodek grodowy w Gieczu w okresie przed- i wczesnopaństwowym, [w:] Gród piastowski w Gieczu. Geneza – funkcja – kontekst, red. M. Kara, T. Krysztofi ak, A.M. Wyrwa, Poznań, s. 115-154.
• Křivánek R. 1999. Magnetometrický průzkum hradiště Lštění, okr. Benešov, „Archeologické rozhledy”, t. 51/4, s. 806-823.
• Křivánek R. 2000. Způsoby využití geofyzikálních měření jako metody průzkumu hradišť, „Archeologie ve středních Čechách”, t. 4, ÚAPPSČ Praha, s. 489-503.
• Křivánek R. 2001. Early Medieval hillfort Přistoupim – an example of role of large scale magnetometric prospection to the correct protection of archaeological monument, [w:] Archaeological prospection – 4th International Conference on Archaeological Prospection, red. M. Doneus, A. Eder-Hinterleitner, W. Neubauer, Vienna 19-23.09.2001, s. 135-137.
• Křivánek R. 2003a. Přehled geofyzikálních měření ve Staré Boleslavi (1997-2001), [w:] Stará Boleslav. Přemyslovský hrad v raném středověku, red. I. Boháčová, Mediaevalia Archaeologica, t. 5, ARÚ Praha, s. 56-66.
• Křivánek R. 2003b. Contribution of geophysical measurements for survey and protection of hillforts, [w:] Proceedings of the XIXth International Symposium CIPA 2003, New Perspectives To Save Cultural Herritage, Antalya (Turkey) 30 September – 04 October, 2003, red. M.O. Altan, CIPA Istambul, s. 389-391.
• Křivánek R. 2005. Geofyzikální měření na Pohansku u Břeclavi v letech 2000-2002, „Archeologické rozhledy”, t. 57/1, s. 139-146.
• Křivánek R. 2010. Geofyzikální průzkum hradišť Přerovská hůra a Zámka ohrožených stavebním záměrem, „Archeologické rozhledy”, t. 62/3, s. 480-491.
• Křivánek R. 2008. Nové výsledky geofyzikálních průzkumů v širším areálu pravěkého a raně středověkého hradiště Zámka v Praze-Bohnicích, „Archaeologica Pragensia”, t. 19, Muzeum hlavního města Prahy, s. 233-256.
• Křivánek R. 2013. Changes of structure and extent od Early Medieval strongholds in Central Bohemia from geophysical surveys of sites, [w:] Archaeological prospection. Proceedings of the 10th International Conference on Archaeological Prospection, red. W. Neubauer, I. Trinks, R.B. Salisbury, C. Einwögerer, Vienna, May 29th – June 2nd 2013, Austrian Academy of Sciences Press, Wien, s. 281-284.
• Křivánek R. 2015. Chapter 27. Hillfort investigations in the Czech Republic, [w:] Field archaeology from around the world. Ideas and approaches. Springer Briefs in Archaeology. Springer International Publishing Switzerland, red. M. Carver, B. Gaydarska, S.M. Subías, s. 157-161.
• Křivánek R. 2016. Overview of geophysical surveys of early medieval strongholds in Bohemia: benefi ts, limitations, perspectives. Abstracts. Współczesne metody badań wczesnośredniowiecznych grodów Europy Środkowo-Wschodniej, Wrocław, 6-8 września 2016 r., Wrocław, s. 3-6.
• Křivánek R. 2018. Application of non-destructive geophysical measurements for mapping and surveying the hillforts in the Czech Republic, „Archaeologia Lituana”, t. 19 (International Scientifi c Conference: Hillforts. From emergence to the present day, Vilnius, Klaipėda, Litva, 19th –21st of October 2017), Vilnius, s. 55-77 (DOI: 10.15388/ArchLit.2018.19.4).
• Křivánek R. 2019. Fortified sites in Bohemian archaeology from the view of application of non-destructive geophysical methods, Zbornik Instituta za arheologiju, Seria instituti Archaeologici, Knjiga/Volume 13 (Fortifications, defence systems, structures and features in the past – Fortifi kacije, obrambeni sustavi I structure u prošlosti, 4th International Conference of Mediaeval Archaeology – 4. međunarodni znanstveni skup srednjovjekovne arheologije). Institute of Archaeology – Institut za arheologiju, Zagreb, s. 55-62.
• Křivánek R., Mařík J. 2009. Early Medieval stronghold Libice nad Cidlinou. An example of use of geophysical methods in systematic non-destructive archaeological project. ArcheoSciences, revue d’archéométrie, suppl. 33 (Mémorie du sol, espace des hommes), Presses de Universitaires de Rennes, s. 93-95.
• Křivánek R., Tabaka A. 2011. Stratygrafia wybranych grodów centralnych najstarszego państwa Przemyślidów i państwa Piastów w świetle porównawczych badań nieinwazyjnych Ostrów Lednicki, [w:] Metody geoinformacyjne w badaniach archeologicznych, red. J. Jasiewicz, M. Lutyńska, M. Rzeszewski, M. Szmyt, M. Makohonienko, Poznań, s. 52-56.
• Křivánek R., Tabaka A. 2014. Badania nieinwazyjne Ostrowa Lednickiego, „Fontes Archaeologici Poznanienses, Annales Musei Archaeologici Posnaniensis”, vol. 50/2, Poznań, s. 99-112.
• Mařík J., Křivánek R. 2012. Systematický nedestruktivní výzkum raně středověkého hradiště Libice nad Cidlinou. Nedestruktivní výzkum akropole libického hradiště, Sborník Národního muzea v Praze = Acta Musei nationalis Pragae. Series A, Historia. Řada A, Historie, Roč. 66, 1-2, s. 67-70, 89-90.
• Malkowski W., Szczurek, G. 2014. Badania geofizyczne grodziska z wczesnej epoki żelaza i wczesnego średniowiecza w Grodzisku, gm. Pleszew, „Rocznik Pleszewski” 2013, s. 88-98.
• Miciak M. 2017. Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Gieczu, stan. 10. Wstępne wyniki badań, „Studia Lednickie”, t. 16, s. 39-59.
• Milo P., Dresler P., Macháček J. 2011. Geophysical prospection at the Břeclav-Pohansko stronghold, [w:] Frühgeschichtliche Zentralorte in Mitteleuropa: internationale Konferenz und Kolleg der Alexander von Humboldt-Stift ung zum 50. Jahrestag des Beginns archäologischer Ausgrabungen in Pohansko bei Břeclav, 5.-9.10.2009, Břeclav, Tschechische Republik, hrsg. von Jiří Macháček, Šimon Ungerman. Bonn, s. 79-88.
• Milo P., Murín I., Prišťáková M., Tencer T., Vágner M. 2019. Non-destructive survey of early medieval ramparts, [in:] New Global Perspectives on Archaeological Prospection : 13th International Conference on Archaeological Prospection. 28. August - 1. September 2019, Sligo – Ireland, ed. James Bonsall, s. 45-46.
• Perlikowska-Puszkarska U. 1979. Zastosowanie metod pomocniczych w archeologicznych badaniach terenowych prowadzonych na Wzgórzu Zamkowym w Sieradzu, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnografi cznego w Łodzi. Seria Archeologiczna”, t. 26, s. 143-164.
• Posselt M., Schneeweiss J. 2011. Die geophysikalischen Prospektionen der Jahre 2005/2006 am Burgwall von Meetschow, [in:] Slawen an der Elbe, hrsg. Karl-Heinz Willroth, Jens Schneeweiß, Neumünster, s. 103–119.
• Pydyn A., Hac B., Popek M. 2019. Zastosowanie metod akustycznych i magnetycznych w poszukiwaniu obiektów archeologicznych na przykładzie jeziora Lednica, „Studia Lednickie”, t. 18, s. 179-193 (DOI: 10.34698/sl.18.2019.05).
• Rączkowski W., Bogacki M., Małkowski W., Misiewicz K. 2013. Sławsko – the prince’s worthy seat? Non-invasive archaeological surveys (DOI: 10.2307/j.ctvjsf630.29).
• Ruttkay M., Henning J., Fottová E., Eyub E., Milo P., Tirpák J. 2006. Archeologický výskum a geofyzikálna prospekcia na včasnostredovekých hradiskách v Majcichove a v Pobedime, „Ve službách archeologie”, t. 7, s. 93-112.
• Sikora J., Wroniecki P. 2014. Prospekcja geofizyczna jako integralna część procesu badawczego w archeologii. Przykład mikroregionu osadniczego w Ostrowitem, „Fontes Archaeologici Posnanienses”, t. 50, s. 131-146.
• Sikora J., Wroniecki P., Kittel P. 2015. From a point on the map to a shape in the landscape. Non-invasive veri_cation of medieval ringforts in Central Poland: Rozprza case study, „Archaeologia Polona”, vol. 53, s. 510-514.
• Sikora, J., Wroniecki, P., Kittel P. 2017. Grodziska wczesnośredniowieczne Polski środkowej. Archeologiczne badania nieinwazyjne z lat 2013-2016 (Early Medieval strongholds in central Poland. Non-invasive research 2013-2016), Łódź.
• Szmyt M. 2014. Metody geofizyczne w archeologii polskiej, Poznań, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, „Fontes Archaeologici Posnanienses. Annales Musei Archaelogici Posnaniensis”, vol. 50 1-2, Poznań.
• Tabaka A. 2012. Metody geoinformacyjne w badaniach archeologicznych, „Studia Lednickie”, t. 11, s. 133-136.
• Wrzesiński J. 1996. SIR-8 – radarowa obserwacja struktur podpowierzchniowych Ostrowa Lednickiego, „Studia Lednickie”, t. 4, s. 157-166.

Identifiers

ISSN

0860-7893