Wątki wczesnohistoryczne w "zabytkoznawczej" twórczości plastycznej końca XIX i początku XX wieku w Polsce

• Authors: Kruszelnicki Zygmunt

Title variants

EN

Early Historical Trends in Polish Plastic Arts at the End of the Nineteenth and the Beginning of the Twentieth Century

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

The author presents the issue in question upon the base of a number of examples taken both from literature on the subject and from the plastic arts. The overwhelming majority of depictions of this sort in Polish art from the period under discussion reveals an open or disguised Pomeranian theme. This is true both for literary works (such as Lilia Weneda by Juliusz Słowacki and Stara Baśń by Jozef Ignacy Kraszewski) and plastic works. The reason for this state of things is the fact that certain cultural phenomena useful for the construction of a „prehistorical” Polish tradition, such as the traditions of the pagan deity Swiatowit in Rugen or the supposed Slav runes which were to have appeared under the impact of Scandinavia, could be found only in the widely comprehended region of Pomerania. The „Pomeranian” atmosphere permeated also series of illustrations made at the turn of the 1870s by Michał Elwiro Andriolli to both of the above mentioned literary works. The theoretical reflections of Joachim Lelewel and J.I.Kraszewski on the statue of Swiatowit in Zbrucz and some of the graphic compositions by Marian Wawrzyniecki (1863-1943) which served as their plastic illustration, comprise an important element for the issue mentioned in the article. This „northern” atmosphere can be discovered in three successive graphic series on Slav ancient history by Stanisław Jakubowski (1885-1964) executed in the 1920s and 1930s; here, we find both „reconstructive” motifs of ancient Slav architecture as well as fantastic figures of Slav deities. This particular trend in Polish art ended with the second world war and there are no adequate post-war counterparts.

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 1995
• Issue: 2
• Pages: 220-230

Dates

published

1995

Contributors

author

Kruszelnicki Zygmunt

• Zakład H istorii Sztuki

References

• Polska myśl zachodnia w Poznaniu i Wielkopolsce. Jej rozwoj i realizacja w wiekach XIX i XX, Warszawa-Poznań 1980;
• M. Mroczko, Problemy kształtowania myśli zachodniej w Drugiej Rzeczypospolitej, „Uniwersytet Gdański. Zeszyty Naukowe. Rozprawy i monografie”, 2, 1981.
• Seminaria Niedzickie II. Związki artystyczne polsko-czesko-słowacko-węgierskie, Krakow 1985, s. 201.
• G. Labuda, System państw europejskich w średniowieczu (w:) Polska-Niemcy-Europa. Studia z dziejow myśli politycznej i stosunkow międzynarodouych, Poznań 1977, s. 63 i n,
• J. Maślanka, Słowiańskie mity historyczne w literaturze polskiego Oświecenia, Wrocław 1968;
• J. Maślanka, Literatura a dzieje bajeczne, Warszawa 1984 (wyd. II rozszerzone—Warszawa 1990);
• K. Śląski, Wątki historyczne w podaniach o początkach Polski, Poznań 1968;
• H. Łowmiański, Początki Polski. Z dziejow Słowian w I tysiącleciu n. e., t. V, Warszawa 1973, s. 340 i n.
• W. Skrzetuski, Dzieie Krolestwa Szwedzkiego od panowania Waldemara to iest od r. 1250 a ż do ninieyszego roku..., Warszawa 1772,
• J. Demel, Historia Rumunii, Wrocław 1970, s. 47 i n i passim.
• M. Bobrzyński, Dzieje Polski w zarysie, oprac. M. H. Serejski i A. F. Grabski, Warszawa 1974, passim,
• S. Tarnowski, Profesora Małeckiego Juliusz Słowacki''(przedruk w:) tegoż, O literaturze polskiej XIX wieku, wybor i oprać. H. Markiewicz, Warszawa 1977, s. 119.
• S. Tarnowski, Dwa odczyty. Balladyna. Lilia Weneda (odbitka z „Kuryera Poznańskiego”), Poznań 1881, passim,
• W. Kubacki, „Balladyna” baśń polityczna (w:) J. Słowacki, Balladyna, oprać. W. Kubacki, Warszawa 1955, s. 30 i n i passim.
• J. Tuczyńskiego, Od Gopła do Bałtyku. Rozprawy i szkice z marynistyki Młodej Polski, Gdynia 1966
• A. Małecki, Juliusz Słowacki. Jego życie i dzieła w stosunku do wspołczesnej epoki, t. II, Lwow 1867, s. 179 i n
• S. Turowski, Geneza narodu polskiego w „Lilii Wenedzie”, „Pamiętnik Literacki”, R. VII, Lwow 1908, s. 170 i n
• J. Kleiner, Juliusz Słowacki. Dzieje tworczości, t. II, Warszawa 1920, s. 370 i n, passim
• H. Lewenstam, Pierwotne dzieje Polski, Warszawa 1841, passim,
• K. Szajnocha, Lechickipoczątek Polski. Szkic historyczny, Lwow 1858, passim,
• A. Małecki, Lechici w świetle historycznej krytyki, wyd. 2, Lwow 1907, passim,
• H. Łowmiański, Zagadnienie roli Normanow w genezie państw słowiańskich, Warszawa 1957,
• J. Rosen- Przeworska, Tradycje celtyckie w obrzędowości Protosłowian, Wrocław 1964;
• J. Rosen- Przeworska, Ikonografia wschodnioceltycka, Wrocław 1976.
• G. Labuda, Źrodła, sagi i legendy do najdawniejszych dziejow Polski, Warszawa 1961.
• A. Małecki, Co rozumieć w runach słowiańskich i o autentyczności napisow na mikorzyńskich kamieniach?, „Roczniki Towarzystwa Przyjacioł Nauk Poznańskiego”, t. VII, 1872, s. 226 i n,
• A. Małecki, Z przeszłości dziejowej. Pomniejsze pisma, t. I, Krakow 1897, s. 243 i n.
• F. Piekosiński, Kamienie mikorzyńskie, Krakow 1896, zwłaszcza s. 6 i n,
• W. Kolberg, Napis na starej chrzcielnicy w kościele św. Jana w Toruniu dokładnie przerysowany, Warszawa 1872:
• W. Kętrzyński, O ludności polskiej w Prusiech niegdyś Krzyżackich, Lwow 1882
• S. Kujot, Kto założył parafie w dzisiejszej dyecezyi chełmińskiej'' Studium historyczne, „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu", R. 9-12, 1902-1905.
• K. Luck, Der Mythos vom Deutschen in der polnischen Volksuberlieferung und Literatur. Forschungen zu r deutsch-polnischen Nachbarschaft im ostmitteleuropaischen Raum (Ostdeutsche Forschungen, Bd 7), Posen 1938, s. 415 i n.
• A. Bruckner, Mitologia słowiańska, Krakow 1918, s. 126 i n
• W. Pniewski, Morze polskie i Pomorze w pieśni, Gdańsk 1931, s. 19. 21.
• K. Sroczyńska, January Suchodolski, „Źrodła do dziejow sztuki polskiej”, t. XII, Wrocław 1961, poz. kat. 65, tabl. 22;
• Z. Kruszelnicki, Trzy szkice z zakresu ikonografiipolskiej, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”, XXIII, Toruń 1994, s. 8 i n.
• K. Ney, Napis na chrzcielnicy w Toruniu, „Przyjaciel Ludu”, R. X, 1844, nr 44, s. 348-350.
• B. Gebert, C. Gebertowa, Opowiadania z dziejow ojczystych dla niższych klas szkoł średnich, Lwow-Warszawa 1922, s. 7;
• W. Jarosz, Opowiadania z dziejow ojczystych dla Vklasy szkol powszechnych, część I: do czasow saskich, Lwow 1933, s. 4.
• A. Myślicki, A. Sękowski, S. J. Żołkiewski, Katalog popularny znaczkow pocztowych ziem polskich, wyd. III, Warszawa 1976, s. 21. 25.
• H. Łowmiański, Religia Słowian i jej upadek (w. VI-XII), Warszawa, 1979, zwłaszcza s. 153 i n. 26.
• J. Słowacki, Krol-Duch. Wydanie zupełne, komentowane, ułożył i kom. opatrzył J. G. Pawlikowski, t. I: Teksty, wyd. II, Lwow 1924/ 25, s. 155 i n; jw. t. II: Komentarz, s. 224 n.
• G. Leńczyk, Światowidzbruczański, Krakow 1964, s. 5, passim,
• H. Łowmiański, Zagadnienie roli Normanow..., passim
• J. Słowacki, Lilia Weneda, Warszawa 1883
• V. Hugo, La legende des siecles avec une chronologie... p ar Ph. van Thieghem, I, Paris 1950, ryc. na s. 63.
• J. I. Kraszewski, Stara Baśń, wydanie jubileuszowe..., Warszawa 1879.
• K. Farner, Gustaw Dore der industrialisierte Romantiker, 2, Dresden 1963, tabl. 74,
• F. M. Sobieszczański, Wiadomości historyczne o sztukach pięknych w dawnej Polsce, t. I—II, Warszawa 1847-1849.
• J. I. Kraszewski, Sztuka u Słowian, szczegolnie w Polsce i Litwie przedchrześcijańskiej, Wilno I860, s. 110 i n.
• J. Lelewel, N a r o d y na ziemiach słowiańskich przed powstaniem Polski, Poznań 1853, s. 782 i n.
• W. Danek, Powieści historyczne J. I. Kraszewskiego, Warszawa 1966, s. 69 i passim.
• K. Mokłowski, Sztuka ludowa w Polsce. Część I: Dzieje mieszkań ludowych, Część II: Zabytki sztuki ludowej, Lwow 1903- 45.
• F. Koneczny, Konserwatyzm chłopski, „Biblioteka Warszawska”, t. III, 1903, z. 3, s. 569.
• S. Wocjan, Marian Wawrzeniecki (1863-1943), malarz i wolnomyśliciel, Euhemer. Przegląd religioznawczy, „Zeszyty Filozoficzne” 1962, nr 3, s. 92 i n;
• H. Grzeszczuk (i inni), Marian Wawrzeniecki — baśń i historia, Łodź 1982.
• P. Szubert, Świat wyobrażeń Mariana Wawrzenieckiego (w:) H. Grzeszczuk, op. cit., s. 22
• S. Jakubowski, Teka prasłowiańskich motywow architektonicznych, dwadzieścia siedem drzeworytow, Krakow 1923.
• H. Burger, Norwegische Stabkirchen. Geschichte-Bauweise-Schmuck, Koln 1978.
• S. Jakubowski, Bogowie Słowian, Krakow 1933
• S. Jakubowski, Kraina słowiańskich baśni 20 drzeworytow Krakow 1929.
• T. Makowiecki, Poeta-malarz. Studium o Stanisławie Wyspiańskim, Warszawa 1969, s. 31 i passim.
• J. Grimm, Deutsche Mythologie, Gottingen 1835.
• H. v. Wolzogen, Die Edda. Germanische Gotter-und Heldensagen mit 48 Federzeichnungen v. F. Stassen, Berlin 1920.
• O. Okkonen, Die finnische Kunst, Berlin 1944, s. 26 i n, tabl. 62 i n. 65.
• J. Pećirka, Josef Manes. Żivy pramen ndrodni tradice, Praha 1941,
• M. Łamać, Josef Mdnes, Praha 1952, passim. 66.
• M. Grońska, Zofia Stryjeńska, Wrocław 1991,
• J. Kisielewski, Ziemia gromadzi prochy, Poznań (b. r. w.), s. 136 i n;
• S. Wyspiański, Legenda, wyd. II, Krakow 1904,
• L. Biespałowa, ApollinarijMihajlowicz Wasniecow 1856-1933, Moskwa 1956, passim.
• O Stanisławie Noakowskim, praca zbiorowa pod red. P. Biegańskiego, Warszawa 1959
• StanisławNoakowski 1867-1928. Życie i tworczość. Materiały polsko-radzieckiej Sesji Naukowej Warszawa- Łowicz2 8 -2 9 czerwca 1976 r. Moskwa 14-15października 1976 r., Warszawa 1977.

Identifiers

ISSN

0029-8247